Η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας στη Λατινική Αμερική

Της Χριστίνας Πάτερου,

Η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, που έλαβε μεγάλη ώθηση την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και ηττήθηκε σε αρκετά μέτωπα μετά την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ., φαίνεται να αναδιοργανώνεται. Ο Πρόεδρος Πούτιν έχει θέσει την αύξηση της διεθνούς ακτινοβολίας της Ρωσίας ως προτεραιότητα, με στόχο τη δημιουργία ενός ισχυρού πόλου αντίστασης στην παγκόσμια ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών. Η επιστροφή αυτής της ψυχροπολεμικής ρητορικής, ωστόσο, δυσχεραίνεται από την εμφάνιση της Κίνας ως αναδυόμενης νέας μεγάλης δύναμης που ανταγωνίζεται τις Η.Π.Α. στις παγκόσμιες αγορές. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ρωσία πασχίζει να βρει τα πατήματά της, εκμεταλλευόμενη τις ευκαιρίες που της δίνονται να επαναδυεισδύσει στην Αμερικανική Ήπειρο και να εδραιώσει την παρουσία της. Έχοντας, λοιπόν, υπόψιν μας την προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, είναι εύλογο να διερωτηθούμε σχετικά με το ποια είναι η σχέση της με τη Λατινική Αμερική και ποιες οι προοπτικές της σχέσης αυτής.

Η παρουσία της Ρωσίας στη Λατινική Αμερική ξεκινάει τον 19^ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1928 με την ίδρυση των πρώτων πρεσβειών στην Αργεντινή (1885), την Ουρουγουάη (1887) και το Μεξικό (1890). Η ουσιαστική παρουσία της χώρας, ωστόσο, άρχισε να εντείνεται την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου με απαρχές τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Την περίοδο αυτήν, εντάθηκαν οι επίσημες επισκέψεις Σοβιετικών αξιωματούχων σε χώρες τις Λατινικής Αμερικής και άρχισαν να διαμορφώνονται οι πρώτες συμμαχίες. Η Κουβανική επανάσταση και το ντόμινο πολιτικών εξελίξεων, που έφερε στα κράτη της περιοχής, αποτέλεσαν το εφαλτήριο της δυναμικής εισόδου της τότε Ε.Σ.Σ.Δ. στα κράτη της Λατινικής Αμερικής. Η Ε.Σ.Σ.Δ. ανέπτυξε διπλωματικές σχέσεις με κράτη της περιοχής χρησιμοποιώντας αντι-αμερικανική ρητορική, με πρώτη την Κούβα, την οποία ακολούθησαν και άλλες χώρες, όπως η Βενεζουέλα, η Βραζιλία η Χιλή, η Κολομβία και το Περού. Εντούτοις, η Ε.Σ.Σ.Δ. δεν κατάφερε να αναπτύξει κερδοφόρες εμπορικές σχέσεις με τις χώρες αυτές, κατάφερε όμως να μετατραπεί στην κύρια πηγή πολεμικού εξοπλισμού για τα παραπάνω κράτη, κυρίως λόγω του αποκλεισμού τους από τις αγορές της Δύσης. Η αλλαγή στις προτεραιότητες της Ε.Σ.Σ.Δ. μετά την «Περεστρόικα», μείωσαν το ενδιαφέρον της για τη Λατινική Αμερική και το έστρεψαν στην εσωτερική πολιτική και την Ανατολική Ευρώπη. Νέα ώθηση στις σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Λατινικής Αμερικής φαίνεται να δόθηκε μετά την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ.

Η επανεμφάνιση της Ρωσίας στη Λατινική Αμερική άρχισε να προωθείται από τον 21^ο αιώνα και κυρίως μετά το 2008. Η χώρα, αντιλαμβανόμενη τη δυναμική είσοδο της Κίνας στις αγορές της περιοχής και τη σταθερή ηγεμονία των Η.Π.Α., προσπάθησε να αναπτύξει μια πολυεπίπεδη στρατηγική προσέγγισης με βάση τη διπλωματία. Πιο συγκεκριμένα, η Ρωσία προσπαθεί μέσω των συμμαχιών σε επίπεδο διεθνών οργανισμών αλλά και μέσω εμπορικών συναλλαγών να αποτελέσει ενδεχόμενο κίνδυνο για τις Η.Π.Α. Όσον αφορά στο πρώτο, δηλαδή τις συμμαχίες της χώρας στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών, η ρωσική εξωτερική πολιτική, αν και ενδιαφέρεται περισσότερο για την οικονομία, παραμένει προσανατολισμένη στη γεωπολιτική. Η χώρα συμμετέχει στους G-20 μαζί με την Αργεντινή, τη Βραζιλία και το Μεξικό, ενώ παράλληλα είναι μέλος των BRICS, ενός πολιτικού οργανισμού οικονομικού χαρακτήρα, στον οποίον συμμετέχει μεταξύ άλλων κρατών και η Βραζιλία. Σε γενικότερο πλαίσιο, η Ρωσία δεν έχει καταφέρει να συμμεάσχει σε έναν οργανισμό αντίστοιχο της Ιβεροαμερικανικής Ένωσης, παρόλα αυτά, η συνεργασία της με χώρες-συμμάχους στα πλαίσια του Ο.Η.Ε. της εξασφαλίζει μια προστασία των γεωπολιτικών της συμφερόντων. Παράδειγμα αποτελεί η άτυπη «συμμαχία» με τη Βενεζουέλα, τη Βολιβία, τη Νικαράγουα και την Κούβα, οι οποίες υιοθετούν φιλο-ρωσική στάση στα Ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης.

Αναφορικά με το δεύτερο, δηλαδή τις εμπορικές συναλλαγές, η Ρωσία τα τελευταία χρόνια έχει επενδύσει στην επέκταση των οικονομικών της συναλλαγών με τα κράτη που έχουν ενστερνιστεί τον αντιαμερικανισμό, χωρίς, ωστόσο, να προτάσσει το σοβιετικό της παρελθόν, αλλά διατηρώντας μια περισσότερο πραγματιστική στάση.

Οι βασικοί τομείς οικονομικών συναλλαγών που προωθούνται είναι η ενέργεια, η τεχνολογία και οι υποδομές, ενώ παραδοσιακός τομέας συνεργασίας παραμένει αυτός της άμυνας και των στρατιωτικών εξοπλισμών. Πιο συγκεκριμένα, την προηγούμενη 20ετία, η Ρωσία πούλησε εξοπλιστικά αξίας 5,3 δις δολάρια στη Λατινική Αμερική, από τα οποία τα 3,2 δις προορίζονταν μόνο για τη Βενεζουέλα. Αντίστοιχα, από το 2000 και μετά, το 90% των οπλικών συστημάτων της Νικαράγουα είναι εισαγόμενα από τη Ρωσία. Γενικότερα, από τις συνολικότερες πωλήσεις όπλων στη Λατινική Αμερική,  κατά το διάστημα 2000 έως 2017, περίπου το 20% αντιστοιχεί στη Ρωσία. Οι στενές σχέσεις με τις χώρες που βρίσκονται κοντά στις Η.Π.Α. λειτουργούν, εξάλλου, και αποτρεπτικά, λόγω της διείσδυσης των τελευταίων στην Ουκρανία, την «πίσω αυλή» της Ρωσίας.

Στον τομέα των εμπορικών σχέσεων, μεγάλη ώθηση φαίνεται να δίνεται στον τομέα της ενέργειας. Τα τελευταία χρόνια, ρωσικές εταιρείες έχουν αυξήσει κατά πολύ τις επενδύσεις τους στον τομέα του φυσικού αερίου και του πετρελαίου στη Βενεζουέλα, τη Βολιβία και το Μεξικό, με τις επενδύσεις να έχουν αυξηθεί κατά 44% από το 2006. Οι επενδύσεις έχουν επεκταθεί και στον τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, με τη χώρα να χρηματοδοτεί την Κούβα και το Εκουαδόρ στην κατασκευή μονάδων. Η Ρωσία επενδύει και στον κατασκευαστικό τομέα, με άμεσες επενδύσεις σε έργα υποδομής στην Κούβα (της τάξεως των 1,4 δις διλάρια) και την Αργεντινή.

Προοπτικές και Προκλήσεις

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ρωσία στη Λατινική Αμερική αφορά τη δυναμική είσοδο της Κίνας στην αγορά της περιοχής, καθώς και την στάση επαγρύπνησης που τηρούν οι Η.Π.Α. Η Ρωσία, αναγνωρίζοντας την αδυναμία της να ανταγωνιστεί την Κίνα σε άμεσες ξένες επενδύσεις, δάνεια και εμπορικές συναλλαγές, προσπαθεί να παραμείνει ανταγωνιστική κυρίως μέσω της πώλησης οπλικών συστημάτων και των παραδοσιακών διπλωματικών της σχέσεων με τα κράτη της περιοχής.

Ας μην ξεχνάμε ότι και απέναντι στις Η.Π.Α. και τις χώρες της Ευρώπης, διατηρεί και το πλεονέκτημα της απουσίας αποικιοκρατικού παρελθόντος στη Λατινική Αμερική. Εντούτοις, φαίνεται πως την τελευταία πενταετία καταβάλλει προσπάθειες ώστε να «κερδίσει τον χαμένο χρόνο» και πολιτισμικά, εξάγοντας τηλεοπτικά προϊόντα και προωθώντας τη ρωσική γλώσσα. Το μεγαλύτερο «soft power» όπλο της φαίνεται να είναι σήμερα το Russian TV Channel (RT en español), του οποίου το λατινοαμερικάνικο κοινό τριπλασιάστηκε μέσα σε 3 χρόνια. Η πορεία της Ρωσίας στη Λατινική Αμερική μπορεί να συνοψιστεί και στα λόγια του Αμερικανού εκπροσώπου του Λευκού Οίκου, John Kelly:

«Περιοδικά, από το 2008, η Ρωσία επιδιώκει μια αυξημένη παρουσία στη Λατινική Αμερική μέσω της προπαγάνδας, των πωλήσεων στρατιωτικών όπλων και εξοπλισμού, καθώς και των διαφόρων συμφωνιών για την καταπολέμηση των ναρκωτικών και εμπορίου. Ωστόσο, υπό τον Πρόεδρο [Βλαντιμίρ] Πούτιν, είδαμε μια σαφή επιστροφή στις τακτικές του Ψυχρού Πολέμου. Ως μέρος της παγκόσμιας στρατηγικής της, η Ρωσία χρησιμοποιεί προβολή ισχύος σε μια προσπάθεια να διαβρώσει την ηγεσία των Η.Π.Α. και να αμφισβητήσει την επιρροή τους στο δυτικό ημισφαίριο».

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Russia and Latin America in the 21^st Century, a difficult rapprochement, Andrey Pyatakov
• Russia in Latin America: A strategic Analysis, Douglas Farah αnd Liana Eustacia Reyes
• Russia: playing a geopolitical game in Latin America, Carnegie Endowment for International Peace, Julia Gurganus, Retrieved from here
• Chapter 5: Russia and Latin America: Flexible, Pragmatic, and Close, European Center for Security Studies George C. Marshall, Fabiana Sofia Perera, Retrieved from here
• The bear comes to the West: The Russian agenda in Latin America, The global Americans, Armando Chaguaceda, Retrieved from here