Του Μάριου Κριτίδη,
Τον τελευταίο καιρό, ο τεχνολογικός τιτάνας Facebook του Mark Zuckerburg έχει έρθει αντιμέτωπος με πολλά πλήγματα στη δημοσιότητα και τα οικονομικά του. Μετά το πολύωρο blackout σε όλες τις εφαρμογές του Facebook (Instagram, Messenger, Whatsapp), ο κολοσσός των social media έρχεται αντιμέτωπος με μία ακόμα κρίση για την φήμη της. Η κρίση αυτή έχει το όνομα της Francis Haugen.
Η 37χρονη Haugen είναι έμπειρη προγραμματίστρια που έχει δουλέψει για πολλές μεγάλες εταιρίες όπως η Google, η Yelp και το Pinterest, ενώ το 2019 προσλήφθηκε στην ομάδα του Facebook. Η Haugen ανέλαβε καθήκοντα στο νεοσύστατο τμήμα «Ακεραιότητας Πολιτών» (“Civic Integrity”), με στόχο τη δημιουργία ενός συστήματος ελέγχου και περιορισμού της παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα τους. Μετά το τέλος των εκλογών, το Facebook διέλυσε την ομάδα της Haugen και τις αρμοδιότητές της τις μοίρασε σε άλλα τμήματα. Φαινόταν, δηλαδή, ότι το αρχικό project της ομάδας δεν ήταν πλέον στις προτεραιότητες του Facebook. Δυσαρεστημένη η Haugen, μετά την εισβολή ακραίων Τραμπικών στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου του 2020, άρχισε να συλλέγει μυστικά χιλιάδες στατιστικές, δεδομένα και κυρίως εσωτερικές έρευνες της εταιρείας, ενώ σχεδίαζε την παραίτησή της από την εταιρεία. Η Haugen εν τέλει παρέδωσε τα συλλεγμένα αρχεία στην Wall Street Journal, η οποία και ξεκίνησε μία μεγάλη έρευνα πάνω σε αυτά.
Πηγαίνουμε, λοιπόν, στο τι αποκαλύπτουν αυτά τα έγγραφα. Σε γενικές γραμμές, οι αποκαλύψεις της Haugen χωρίζονται σε δύο ευδιάκριτους τομείς: Α) Το γεγονός ότι ο «χειριστικός» αυτός αλγόριθμος του Facebook ενισχύει σημαντικά τόσο τον εθισμό στη σελίδα, όσο και κατώτερης ποιότητας περιεχόμενο, και Β) Τις ψυχολογικές ζημιές που προκαλεί ο αλγόριθμος σε παιδιά, και ειδικότερα σε νεαρά κορίτσια στο Instagram.
Στο πρώτο ζήτημα, λοιπόν, η Haugen ανακάλυψε σε εσωτερικές έρευνες του Facebook ότι οι προσπάθειες της πλατφόρμας να μειώσουν την παραπληροφόρηση και ακραίες ρητορικές, που πλαισιώνουν σε μεγάλο βαθμό το Facebook, ήταν άκρως αναποτελεσματικές. Ένας μεγάλος παράγοντας αυτού είναι ο αλγόριθμος που αποφασίζει από τις χιλιάδες επιλογές που υπάρχουν ποιες δημοσιεύσεις θα παρουσιαστούν στον χρήστη. Ο αλγόριθμος έχει ως στόχο τη μεγιστοποίηση της αλληλεπίδρασης του χρήστη με τις δημοσιεύσεις που του εμφανίζονται (με τη μορφή αντιδράσεων και σχολίων), έτσι γρήγορα ανακαλύφθηκε ότι για να το πετύχει αυτό, έπρεπε να «σπρώχνεται» στον χρήστη περιεχόμενο που θα του εμπνεύσει αρνητικά συναισθήματα, για την περίπτωση του Facebook ιδανικότερα του θυμού. Έτσι, προωθούνται στις αρχικές των χρηστών δημοσιεύσεις με στόχο να σηκωθούν έντονες αντιδράσεις, να σπείρουν τσακωμούς στα σχόλια και κοινοποιήσεις από τους χρήστες. Τα καλύτερα post για αυτόν τον σκοπό είναι δημοσιεύσεις για αμφιλεγόμενα θέματα, παραπληροφόρηση, εξτρεμιστικές τοποθετήσεις, έντονα συναισθηματικά φορτισμένες δημοσιεύσεις και γενικότερα θέματα που χαλούν τον ψυχισμό των χρηστών αν εκτίθενται διαρκώς σε αυτά. Η Haugen επισημαίνει: «Το Facebook έχει αποφασίσει [μέσω αυτού του αλγόριθμου] να κρατήσει τους χρήστες του προσηλωμένους περισσότερη ώρα, βλέποντας περισσότερες διαφημίσεις, όλα αυτά για το κέρδος».
Σε παρόμοιο τόνο εξελίσσονται οι αποκαλύψεις για το Instagram, αυτήν τη φορά όμως ο μεγαλύτερος πληγών του αλγόριθμου είναι κοπέλες 13-17 ετών. Όπως στο Facebook, έτσι και στο Instagram, ο αλγόριθμος, στην προσπάθειά του να κρατήσει όσο περισσότερη ώρα είναι εφικτό τους χρήστες του προσκολλημένους στην εφαρμογή, τους προωθεί ανεπιθύμητο περιεχόμενο ή περιεχόμενο που θα διεγείρει αρνητικά συναισθήματα στον χρήστη. Στο Facebook, το συναίσθημα που κράταγε τους χρήστες εθισμένους είναι ο θυμός, στο Instagram, όμως, είναι η κατάθλιψη και η πιο ευάλωτη ομάδα σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι τα έφηβα κορίτσια. Εσωτερικές έρευνες του Facebook για την εφαρμογή του Instagram δείχνουν ότι το 32% των εφήβων κοριτσιών θεωρούν ότι το περιεχόμενο του Instagram τους έκανε να νιώθουν χειρότερα για το σώμα τους.
Μία άλλη έρευνα δείχνει ότι από εφήβους που έχουν ή είχαν αυτοκτονικές τάσεις το 13% των Βρετανών χρηστών και το 6% των Αμερικανών απάντησε ότι το περιεχόμενο του Instagram, προκάλεσε τις αυτοκτονικές τους τάσεις. Άλλες έρευνες που αφορούν άγχος και την κατάθλιψη, επίσης δείχνουν ότι το Instagram επιδεινώνει σημαντικά τέτοια αρνητικά συναισθήματα. Το Facebook γνώριζε ότι οι εφαρμογές και υπηρεσίες του έχουν αρνητικές επιδράσεις στους εφήβους, όμως μέχρι και σήμερα, δεν φαίνεται να έχει λάβει βήματα για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, καθώς οι αλγόριθμοι που αναφέραμε, οι οποίοι μπήκαν σε εφαρμογή το 2018, έχουν εκτοξεύσει τα κέρδη της εταιρείας.
Αυτές ήταν συνοπτικά οι αποκαλύψεις της Haugen, αν και σε κάποιο βαθμό γνωρίζαμε για τις αρνητικές επιδράσεις των συγκεκριμένων εφαρμογών. Δεν γνωρίζαμε, όμως, με ποιους τρόπους το Facebook, εσκεμμένα πολλές φορές, επιδεινώνει τα αρνητικά φαινόμενα στην πλατφόρμα του, τα ίδια φαινόμενα που λέει ότι θέλει να αντιμετωπίσει.
Ποιες θα είναι, όμως, οι συνέπειες των αποκαλύψεων της Haugen; Η πληροφοριοδότρια του Facebook έρχεται την κατάλληλη περίοδο, όπου η κυβέρνηση Biden έχει βάλει ως στόχο τον περιορισμό της παραπληροφόρησης, εξτρεμιστικού περιεχομένου και της ρητορικής μίσους στις πλατφόρμες των social media. Είναι, λοιπόν, πιθανόν να δούμε την αμερικανική κυβέρνηση να επιβληθεί στο Facebook και να λάβει ανάλογα μέτρα για τη διασπορά των άπειρων πληροφοριών που διαδίδεται μαζικά στο Facebook σε καθημερινή βάση. Οι πληροφορίες της Haugen πιθανόν θα ενισχύσουν την αναγκαιότητα και την υποστήριξη για τη λήψη απαραίτητων μέτρων. Η ίδια η Haugen είναι υποστηρίκτρια τέτοιων πολιτικών, η δική της πρόταση είναι να δημιουργηθεί ένα νέο ομοσπονδιακό τμήμα, το οποίο θα απαρτίζεται από άτομα ειδικούς στις τεχνολογίες και το περιβάλλον των social media και θα ελέγχει τις εταιρείες αν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για να περιορίσουν φαινόμενα εξτρεμισμού και παραπληροφόρησης στον χώρο τους (βέβαια, από εδώ φαίνονται και τα προσωπικά και πολιτικά συμφέροντα της Haugen από αυτές τις εξελίξεις).
Τα μέτρα περιορισμού των αρνητικών πτυχών των social media, βρίσκουν, σε γενικές γραμμές, σύμφωνα και τα δύο κόμματα. Οι Ρεπουμπλικάνοι σταθερά παραμένουν υπέρ περιορισμών στις πλατφόρμες των social media όσον αφορά την προστασία των ανηλίκων, η έντονη όμως αντιπαράθεση βρίσκεται στο πεδίο των περιορισμών κατά της παραπληροφόρησης και ρητορικής μίσους. Είναι γνωστό ότι η άνοδος του Trump βασίστηκε σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό εξαιτίας της έντονης παρουσίας του στα social media. Με τον αποκλεισμό του Trump από το Twitter και το Facebook, μεγάλη μερίδα των Ρεπουμπλικάνων ανησυχεί ότι οι αποκλεισμοί αυτοί θα επεκταθούν και άλλους πολιτικούς που ανήκουν στο τραμπικό ή συντηρητικό τμήμα του κόμματος, με στόχο οι Δημοκρατικοί να χτυπήσουν την αντιπολίτευσή τους. Οπότε, στο συγκεκριμένο κομμάτι του ζητήματος, θα έχουμε έντονο πολιτικό διάλογο σε θέματα παραπληροφόρησης, fake news και εξτρεμισμού.
Επίσης, να αναφερθούμε και λίγο στο πώς και αν θα επηρεάσουν οι εξελίξεις αυτές και την άλλη μεριά του Ατλαντικού. Γενικά, μέχρι σήμερα, οι πολιτικές Ευρωπαϊκής Ένωσης και Η.Π.Α. σε θέματα των social media παραμένουν ευδιάκριτες μεταξύ τους. Πιο χαρακτηριστική διαφορά είναι ότι η Ε.Ε. έχει λάβει πολλά μέτρα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των χρηστών (βλ. GDPR) σε σημείο που και οι ίδιες εφαρμογές έχουν μικρές διαφορές στο τι προσφέρουν και πώς λειτουργούν από το αν είσαι Ευρωπαίος ή Αμερικάνος. Είναι πιθανό η Ε.Ε. να προχωρήσει και αυτή σε μέτρα για την αντιμετώπιση αντίστοιχων προβλημάτων στα social media, οπότε θα εξαρτηθεί από το αν και τι μέτρα θα λάβει η αμερικανική κυβέρνηση για να δούμε «τι ιδέες θα πάρει» και η Ευρωπαϊκή Ένωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Facebook Files, The Wall Street Journal, Διαθέσιμο εδώ.
- Who is Facebook whistleblower Frances Haugen?, New York Post, Διαθέσιμο εδώ.
- Facebook Whistleblower Frances Haugen: The 60 Minutes Interview, 60 Minutes, Διαθέσιμο εδώ.
