Της Αννίτας Ελισσαίου,
Τις τελευταίες ημέρες, στην ευρωπαϊκή επικαιρότητα κυριαρχεί η πρόσφατη απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας, η οποία αντιτίθεται ευθέως στις βασικότερες ευρωπαϊκές αρχές και έχει φέρει την Ευρωπαϊκή Ένωση στα πρόθυρα… «υπαρξιακής» κρίσης. Η δικαστική απόφαση είναι η πιο πρόσφατη εξέλιξη στην «κόντρα» Βαρσοβίας-Βρυξελλών που ξέσπασε μετά την άνοδο στην εξουσία του κυβερνώντος κόμματος, PiS. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Ο Πρωθυπουργός της Πολωνίας, Mateusz Morawiecki, ζήτησε από το Συνταγματικό Δικαστήριο να αποφασίσει σχετικά με την υπόθεση της αναδιοργάνωσης της δικαστικής εξουσίας και, συγκεκριμένα, αν η Ε.Ε. μπορεί να εμποδίσει τη διαδικασία. Το ζήτημα της δικαστικής εξουσίας της Πολωνίας έχει μετατραπεί με «μήλο της έριδος» για την Ένωση, η οποία στο παρελθόν είχε επικρίνει έντονα το νέο σύστημα διορισμού δικαστών που εφαρμόστηκε το 2018, το οποίο στην ουσία επέτρεπε στην κυβέρνηση να διορίσει δικαστές. Τον Μάρτιο του 2021, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι το σύστημα αυτό παραβιάζει το ευρωπαϊκό δίκαιο. Έπειτα από μια μεγάλη σύγκρουση μεταξύ της χώρας και της Ε.Ε. ως προς το κράτος δικαίου, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και την κρίση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, ο Morawiecki απευθύνθηκε στο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας του.
Σε μια απόφαση που εξέπληξε την ευρωπαϊκή κοινότητα, το πολωνικό δικαστήριο έκρινε ότι συγκεκριμένα άρθρα του ευρωπαϊκού δικαίου δεν είναι συμβατά με το εθνικό. Ο Πρωθυπουργός Morawiecki και ο αρχηγός του PiS και Αναπληρωτής Πρωθυπουργός, Jarosław Kaczyński χαιρέτισαν την απόφαση του δικαστηρίου, η οποία σήμανε «κόκκινο συναγερμό» για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους θεσμούς της. Ουσιαστικά, η απόφαση του δικαστηρίου αμφισβητεί την υπεροχή του ευρωπαϊκού δικαίου έναντι του εθνικού, και υποβαθμίζει με αυτόν τον τρόπο τον ευρωπαϊκό νομικό πυλώνα. Μια από τις πιο θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού οικοδομήματος είναι η αναγνώριση της υπεροχής του δικαίου της Ε.Ε., το οποίο μπορεί να ερμηνευθεί μόνο από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η απόρριψη αυτής της υπεροχής, σημαίνει την απόρριψη μιας από τις κυριότερες αρχές της Ε.Ε. Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν η Πολωνία έγινε μέλος της Ε.Ε., το 2004, δεν είχε γίνει γνωστό κανένα πρόβλημα ασυμβατότητας ευρωπαϊκού-εθνικού δικαίου στη διάρκεια της διαδικασίας ενοποίησης.
Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, η πρώτη που θέτει υπό αμφισβήτηση τις νομικές προβλέψεις των ευρωπαϊκών συνθηκών, σημαίνει ότι οι Πολωνοί δικαστές δεν θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ευρωπαϊκό δίκαιο, για να αμφισβητήσουν τη νομιμότητα των δικαστών, που διορίστηκαν μετά τις αλλαγές της κυβέρνησης PiS στη δικαστική εξουσία. Παράλληλα, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο αποτελείται αυτήν τη στιγμή, στη πλειοψηφία του, από μέλη φιλικά προσκείμενα στο PiS, ακόμα και πρώην μέλη του. Η απόφαση θα τεθεί σε ισχύ μετά τη δημοσίευσή της στην επίσημη Εφημερίδα της Κυβέρνησης, κάτι που δεν έχει γίνει ακόμα και που θα καθορίσει την μετέπειτα πορεία της Πολωνίας με την Ε.Ε.
Η απόφαση του πολωνικού δικαστηρίου προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, τις έντονες αντιδράσεις τόσο των ευρωπαϊκών φορέων, όσο και των άλλων κρατών-μελών. Σε κοινή τους δήλωση, οι Υπουργοί Εξωτερικών της Γαλλίας και της Γερμανίας, Jean-Yves Le Drian και Heiko Maas αντίστοιχα, ανέφεραν ότι η Πολωνία έχει την ηθική, αλλά και τη νομική υποχρέωση να σέβεται και να ακολουθεί απόλυτα και άνευ όρων τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες. Ο Υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου, Jean Asselborn, δήλωσε ότι η αναγνώριση της υπεροχής του ευρωπαϊκού δικαίου είναι απαραίτητος όρος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και ευημερία. Εκφράζοντας την ανησυχία της, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula vor de Leyen, υποσχέθηκε ότι θα διασφαλίσει την υπεροχή του δικαίου της Ε.Ε., ενώ η επίσημη δήλωση της Επιτροπής αναφέρει χαρακτηριστικά ότι δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει την εξουσία της, για να εξασφαλίσει την ενιαία εφαρμογή και ακεραιότητα του ευρωπαϊκού δικαίου.
Αλλά και στο εσωτερικό της χώρας, η απόφαση του δικαστηρίου και η στάση της κυβέρνησης έχει να αντιμετωπίσει την οργή της αντιπολίτευσης και τον προβληματισμό του κοινού. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης, με πρώτο και κύριο το Civic Platform του Donald Tusk, καλούν το λαό σε διαδηλώσει κατά της δικαστικής απόφασης και υπέρ της Ε.Ε. Εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου σε πάνω από 100 πόλεις της Πολωνίας ξεχύθηκαν στους δρόμους, καταδικάζοντας τη στάση της κυβέρνησης, κάνοντας λόγο για υπονόμευση της δημοκρατίας. Ο Donald Tusk ως αρχηγός της αντιπολίτευσης κατηγορεί το PiS ότι βάζει σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα για «ασφάλεια, ευημερία και ελευθερία». Μέσα σε αυτήν τη θύελλα αντιδράσεων, όμως, το δίδυμο Morawiecki- Kaczyński έχει έναν –όχι τόσο αναπάντεχο– σύμμαχο. Ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Viktor Orban τέθηκε υπέρ της πολωνικής κυβέρνησης και της απόφασης του δικαστηρίου, ζητώντας από την Ε.Ε. να σεβαστεί την εθνική κυριαρχία της Πολωνίας.
Η όλη κατάσταση έχει δημιουργήσει ανησυχίες για ενδεχόμενη αποχώρηση της Πολωνίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το “Polexit”. Η κυβέρνηση έσπευσε να ξεκαθαρίσει ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα εξόδου της χώρας από το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, τη στιγμή που η υποστήριξη των πολιτών για την Ε.Ε. είναι ιδιαίτερα υψηλή. Η δικαστική απόφαση, όμως, αποτελεί κατά έναν τρόπο μια «νομική» αποχώρηση από την Ε.Ε. και τους κανόνες της, καθώς βγάζει τη χώρα εκτός των ευρωπαϊκών νομικών «συνόρων». Είναι, επίσης, σίγουρο ότι θα έχει μεγάλες επιπτώσεις, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Η Πολωνία, από τη μέρα της ένταξής της, έχει ωφεληθεί σημαντικά από τα οικονομικά πακέτα της Ε.Ε., τα οποία έχουν συνεισφέρει στην ανάπτυξη της οικονομίας της. Το πακέτο για την οικονομική ανάπτυξη μετά την πανδημία για την Πολωνία δεν έχει εγκριθεί ακόμα, και αν απορριφθεί ως αντίποινα για τη δικαστική απόφαση, η χώρα δεν θα παραλάβει τα €57 δις., που της αντιστοιχούν. Παράλληλα, δεν είναι διόλου απίθανο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ξεκινήσει νέα διαδικασία παραβάσεως για την Πολωνία, μετά τις νέες εξελίξεις.
Όσο η σύγκρουση Βαρσοβίας-Βρυξελλών κλιμακώνεται, προκύπτουν εύλογα ερωτήματα για το μέλλον της Πολωνίας στην Ένωση. Όλα εξαρτώνται από τα επόμενα βήματα της κυβέρνησης Morawiecki, η οποία στέλνει μικτά μηνύματα στην Ευρώπη. Όλη η ευρωπαϊκή οικογένεια θα παρακολουθεί με αγωνία τις επόμενες εξελίξεις στην επικράτεια του… «προβληματικού» παιδιού της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Poland’s top court ruling marks major challenge for EU laws, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Factbox: Why Polish court ruling is a crisis for EU, and what might happen next, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- ‘You are playing with fire’: EU faces crisis over Polish court ruling, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- France and Germany say Poland must abide by EU rules, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Polish opposition sounds Polexit alarms and calls for protests, Politico, διαθέσιμο εδώ
- Viktor Orban backs Poland in EU law spat, Politico, διαθέσιμο εδώ
- Fearing ‘Polexit’, Poles join mass pro-EU rallies, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
