Του Ελευθέριου Ζαμπουλάκη,
Όταν σκεφτόμαστε τους Τούρκους και την ιστορία τους, ένα πράγμα είναι αυτό που έρχεται σίγουρα στο μυαλό. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους και τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή. Κατά τη γνώμη μου, όμως, είναι πολύ άδικο να γνωρίζουμε τόσο λίγα για την ιστορία ενός πολιτισμού, μιας αυτοκρατορίας, μιας κουλτούρας, διάρκειας σχεδόν 650 χρόνων και έξι ολόκληρων αιώνων. Όλοι οι πολιτισμοί και οι αυτοκρατορίες ξεπηδούν από κάπου, από ένα σημείο κατατεθέν θα έλεγε κανείς. Σήμερα, θα εξετάσουμε την απαρχή και τις συνθήκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αρχικά, θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ο όρος «Τούρκοι». Μιλώντας για τους «Τούρκους», δεν είναι σωστό το να τους ονομάζουμε όλους έτσι. Οι Τούρκοι, σύμφωνα με την εμφάνισή τους, διαχωρίζονται σε διάφορες φυλές. Γι’ αυτό και υπάρχουν οι Οθωμανοί Τούρκοι, οι Σελτζούκοι Τούρκοι, οι Ογούζοι Τούρκοι κλπ. Άρα είναι σωστότερο, μελετώντας την ιστορία και αναφερόμενοι σε αυτούς, να κάνουμε λόγο περί Οθωμανών ή Σελτζούκων Τούρκων και όχι απλώς Τούρκων. Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με τη γέννηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Οθωμανών Τούρκων.
Χρονική περίοδος εμφάνισης των Οθωμανών Τούρκων είναι το 1300 μ.Χ., δηλαδή τον 14ο αιώνα. Μάλιστα, σε περιοχές που κυριαρχεί το Ισλάμ οι άνθρωποι μετρούσαν σε έτη Εγίρας, δηλαδή από τότε που ο Μωάμεθ εξορίστηκε από τη Μέκκα στη Μεδίνα και δημιουργήθηκε η πίστη του Ισλάμ. Δίχως σιγουριά, το έτος ίδρυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ακόμη και από μεταγενέστερες εποχές, αναφέρεται το 699-700 έτος Εγίρας, το οποίο αντιστοιχεί στο χριστιανικό έτος 1300 μ.Χ. Οι Οθωμανοί Τούρκοι πρωτοεμφανίζονται στην Περιοχή της Βιθυνίας, όπου και νικούν στη Μάχη του Βαφέως κατά των Βυζαντινών, στα περίχωρα της Νικομήδειας.
Ιδρυτής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας υπήρξε ο Οσμάν Α’ Γαζής. Μάλιστα, από αυτόν πήρε και το όνομά της η Οθωμανική Αυτοκρατορία (Οσμάν – Οθμάν – Οθωμανός – Οθωμανική Αυτοκρατορία). Βέβαια, αξίζει να αναφέρουμε εδώ πως οι ίδιοι οι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν αποκαλούσαν το κράτος τους Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο όρος Οθωμανική Αυτοκρατορία χρησιμοποιήθηκε από τους Ευρωπαίους χριστιανούς. Αντ’ αυτού είχαν άλλες ονομασίες. Μερικές από αυτές ήταν, για παράδειγμα, «ο οίκος του Οσμάν», ή «το κράτος του οίκου του Οσμάν», ή «το Υψηλό κράτος», «το αιώνιο κράτος». Στα κείμενα συναντάμε, επίσης, τον όρο για την υπόλοιπη επικράτεια ως «οι προστατευόμενες από τον Θεό επαρχίες».
Άξιο αναφοράς είναι ο μύθος του ονείρου που είδε ο Οσμάν ένα βράδυ, το οποίο τον οδήγησε να αναλάβει την εξουσία και να ιδρύσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το όνειρο είχε ως εξής: «Ο Οσμάν Γαζής, ενώ κοιμόταν, ονειρεύτηκε πως από το στήθος αυτού του οσίου (δερβίση) ανέτειλε ένα φεγγάρι και ήρθε και μπήκε στο στήθος του. Τη στιγμή που αυτό το φεγγάρι μπήκε στο στήθος του, φύτρωσε ένα δέντρο από την κοιλιά του. Η σκιά του σκέπασε τον κόσμο. Κάτω από τη σκιά του υπήρχαν βουνά και από τους πρόποδες του κάθε βουνού έβγαιναν νερά. Κι από αυτά τα νερά που έβγαιναν άλλοι έπιναν, άλλοι πότιζαν κήπους και άλλοι έκαναν βρύσες».
Αυτό, λοιπόν, είναι το όνειρο που είδε ο Οσμάν Γαζής, το οποίο του υπέδειξε πως είναι ο «εκλεκτός», προκειμένου να ηγηθεί και να ιδρύσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το όνειρο, όμως, αυτό δεν αποτελεί ένα πραγματικό γεγονός. Ουσιαστικά, το όνειρο υποδεικνύει ότι η πολιτική επικράτηση του Οσμάν ήταν αποτέλεσμα της θεϊκής βούλησης και όχι απλή επιλογή. Είναι μια μεταγενέστερη ιστορία, με σκοπό να νομιμοποιήσει την ίδια την ύπαρξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δυναστείας. Η μόνη ίσως ιστορική πληροφορία που θα μπορούσαμε να αντλήσουμε είναι η επαφή των πρώτων Οθωμανών με κάποια δερβισικά δίκτυα.
Έτσι, βλέπουμε αυτές τις μικρές νομαδικές Οθωμανικές φυλές των μερικών εκατοντάδων ανθρώπων να καταλαμβάνουν έδαφος, παρά τη σχετική πολιτική ρευστότητα και την απουσία του κρατικού μηχανισμού. Ουσιαστικά, ο Σουλτάνος ή ο Μπέης της εποχής φαίνεται να συνυπήρχε με τους αρκετά αυτόνομους μπέηδες της εκάστοτε φυλής, τους λεγόμενους «μπέηδες της μεθορίου».
Παρά την σκοτεινότητα του 14ου αιώνα, τουλάχιστον όσον αφορά τις Οθωμανικές πηγές, είναι μία πολύ ενδιαφέρουσα περίοδος και αξίζει, πιστεύω, η μελέτη της απαρχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μιας αυτοκρατορίας η οποία θα φτάσει να κατέχει εδάφη σε τρείς διαφορετικές ηπείρους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Douglas A. Howard (2019), Η ιστορία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μετάφραση – επιστημονική επιμέλεια: Σοφία Λαΐου, Αθήνα: Ινστιτούτο του βιβλίου – Καρδαμίτσα, σελ. 33 – 67
- Φράγκος, Φραγκούλης Σ. (2012), Ποια Τουρκία, ποιοι Τούρκοι;, Αθήνα: Εκδ. Λιβάνη, σελ. 27 – 28
- Ζαχαριάδου, Ελισάβετ Α. (1991), Ιστορία και θρύλοι των παλαιών σουλτάνων (1300 – 1400), Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., σελ. 131 – 132
