Του Γιώργου Σγούρδα,
Στα μέσα του 20ού αιώνα σημειώθηκε τεράστια τεχνολογική πρόοδος στην Ευρώοη και τις ΗΠΑ, καθώς και ένα από τα κύρια γεγονότα που μας έφεραν πιο κοντά στη σημερινή πραγματικότητα: Κάθε σπίτι άρχισε να αποκτά ηλεκτρικό ρεύμα. Η «επανάσταση» του ρεύματος, βέβαια, ξεκινά ήδη από τον 19ο αιώνα, όταν το 1821 ο Michael Faraday παράγει για πρώτη φορά ηλεκτρισμό. Είναι λογικό αυτή η πρόοδος να χτυπήσει την πόρτα και στους καλλιτέχνες και τους διανοούμενους. Δημιουργήθηκε ακόμη και ένα ολόκληρο κίνημα στη μουσική, το κίνημα της ηλεκτρονικής μουσικής. Ένα σπουδαίο παράδειγμα είναι το Poème Electronique του Edgard Varese. Μην πάτε μακριά, για να αναζητήσετε τη μελωδία αυτού του κινήματος, αφουγκραστείτε εδώ τα απόκοσμα ηχοχρώματα και φανταστείτε την αίσθηση που θα έκανε στα αυτιά του τότε κοινού.
Πέρα, όμως, και από το ριζοσπαστικό κίνημα της ηλεκτρονικής μουσικής, άρχισαν να κατασκευάζονται μουσικά όργανα με τις «συμβατικές» προδιαγραφές τους παρά την ιδιαιτερότητα ότι για να λειτουργήσουν χρειάζονται ρεύμα. Ένα από τούτα είναι το θέρεμιν.
Το θέρεμιν κατασκευάστηκε το 1920 από τον Λέον Θέρεμιν ή Λεβ Τέρμεν στη Σοβιετική Ένωση. Πρόκειται για μία περίπλοκη κατασκευή με εξίσου περίπλοκο τρόπο χρήσης. Το όλο εγχείρημα βασίζεται στη διαφορά συχνότητας δύο διαφορετικών κυμάτων που παράγει ένα οριζόντιο «κουτί», η οποία ελέγχεται και διαφοροποιείται με μια κάθετη ράβδο. Ο παραγόμενος ήχος είναι λογικό να θυμίζει την ακτίνα από εκείνες τις παλιές τηλεοράσεις (τις θυμάστε;) και όταν μαζί του φτιάχνει κανείς μελωδίες, η φαντασία του μπορεί να τον κάνει να νομίσει πως ακούει το «μπου» ενός μικρού φαντάσματος, όπως μπορείτε να ακούσετε στη συνέχεια!
Το ιδιαίτερο ηχόχρωμα του θέρεμιν δεν βρήκε ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος στη «λόγια» μουσική, αν και συνθέτες όπως ο Martinů και ο Varèse πειραματίστηκαν μαζί του. Όμως, συγκροτήματα όπως οι Beach Boys (1966: Good Vibrations) αλλά και οι Led Zeppelin (1973: No Quarter), οι Tesla (1991: Εdison’s Medicine) και πολλοί άλλοι τίμησαν δεόντως το νέο μουσικό όργανο, κάνοντάς το γνωστό σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό.
Ακόμη, το θέρεμιν έχει την τιμητική του στην κινηματογραφική μουσική των Dmitry Shostakovich και Miklόs Rozsa. O Rosza είναι εκείνος που εισήγαγε το θέρεμιν στην μουσική του Hollywood, όπως φαίνεται και στο σχετικό απόσπασμα από την ταινία Spellbound (1945), για την οποία μπορείτε να βρείτε την playlist στις πηγές του άρθρου.
Βέβαια, το θέρεμιν δεν είναι το μοναδικό ηλεκτρικό μουσικό όργανο. Μέσα στον 20ό αιώνα εμφανίστηκε το synthesizer -που έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορία- αλλά και όργανα όπως ηλεκτρικό βιολί, ηλεκτρικό βιολοντσέλο και ηλεκτρικά ντραμς. Ακόμη, υπήρξε και ένα «ξαδελφάκι» του θερεμιν από τη Γαλλία, τα «Κύματα Μαρτενώ» (Ondes Martenot), που αντιθέτως βρήκε εξαιρετικά πρόσφορο έδαφος στη λόγια μουσική, κυρίως από τον Olivier Messiaen. O τρόπος με τον οποίο λειτουργεί αυτό το ιδιαίτερο όργανο είναι διαφορετικός από εκείνον του θέρεμιν, ωστόσο η «συγγένειά» τους είναι προφανής όπως θα δείτε στο ακόλουθο απόσπασμα.
Τα όργανα αυτά ήταν μέρος της επανάστασης που συνέβη στον μουσικό χώρο του 20ου αιώνα. Σας προτρέπω να αναζητήσετε μουσική τόσο για θέρεμιν όσο και για κύματα Μαρτενώ. Αν μη τι άλλο, είναι ξεχωριστή και απόκοσμα πανέμορφη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Miklos Rozsa – Spellbound (Full Album), YouTube, διαθέσιμο εδώ.
- Theremin, Encyclopaedia Britannica, διαθέσιμο εδώ.
- History of Electricity, electricity.ca, διαθέσιμο εδώ.
