Της Μαριτίνας Γκίνη,
Ο Έριχ Φρομ είχε πει πως: «Ο σύγχρονος άνθρωπος, αν μπορούσε να εκφράσει την αντίληψή του για τον παράδεισο, θα έδινε μία εικόνα που θα έμοιαζε με τεράστιο σούπερμάρκετ». Αν, λοιπόν, αναλογιστούμε την αύξηση του καταναλωτισμού τις τελευταίες δεκαετίες και την υπερπροσπάθεια για απόκτηση όλο και περισσότερων αγαθών, θα συνειδητοποιήσουμε πως η διαπίστωση αυτή είναι πέρα για πέρα αληθινή.
Η αγορά και η κατανάλωση αγαθών είναι ενέργειες απαραίτητες για την ανθρώπινη διαβίωση και εξέλιξη. Βέβαια, το μέτρο πλέον έχει χαθεί, καθώς στον σύγχρονο κόσμο κυριαρχεί μία υπερκαταναλωτική νοοτροπία η οποία περισσότερο επιδιώκει να καλύψει πλασματικές και τεχνητές ανάγκες. Ωστόσο, το φαινόμενο του καταναλωτισμού δεν είναι προνόμιο μόνο των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών, αλλά πλέον εμφανίζεται έντονα και σε αναπτυσσόμενες χώρες με αντίστοιχα πρότυπα.
Είναι γεγονός πως όσο οι άνθρωποι αναπτυσσόμαστε πολιτισμικά, έχουμε περισσότερες και πιο εκλεπτυσμένες ανάγκες, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανάγκη για κατανάλωση. Η διαρκής απορρόφηση των αγαθών δημιουργεί την πεποίθηση για περαιτέρω αύξηση της παραγωγής τους, προκειμένου να καλύπτονται οι καταναλωτικές απαιτήσεις του κόσμου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η οργάνωση της κοινωνίας, από το σύστημα αξιών έως την παιδεία, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μέχρι την εκπαίδευση, να συμμετέχει στη διαμόρφωση ενός υπερκαταναλωτικού ανθρώπου. Οι αξίες που εκμαιεύονται από τις κοινωνικοοικονομικές και τις πολιτισμικές βαθμίδες αναδιατάσσονται σε κάθε εποχή ανάλογα με τα εκάστοτε οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα. Είναι αναμενόμενο σε μία κοινωνία υπερπαραγωγής να θεωρείται και να προβάλλεται ως υπέρτατη των αξιών το «έχειν» και οι πολίτες να μην αξιολογούμαστε με κριτήριο την προσωπικότητα και την αυθεντικότητά μας, αλλά με βάση τον υλικό μας πλούτο.
Η αλλοτρίωση της έννοιας του χρήματος έχει ως συνέπεια να επηρεαστούμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Προκειμένου να εξυπηρετηθούν υλικά συμφέροντα, οι κοινωνικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από ιδιοτέλεια, ανταγωνισμό, καχυποψία και ζηλοφθονία. Επιπλέον, η συμπεριφορά του ανθρώπου με την επιθυμία για απόκτηση υλικών αγαθών χαρακτηρίζεται από αλαζονεία και κομπασμό. Ο ψυχικός του κόσμος κλονίζεται, διέπεται από το αίσθημα του ανικανοποίητου, αφού χάνεται η αίσθηση του μέτρου και η εγκράτεια. Έτσι, για να αποκτήσει όλα τα υλικά αγαθά που επιθυμεί, οδηγείται στην υπερεργασία, που του μειώνει σημαντικά τον ελεύθερο χρόνο, τον οποίο θα μπορούσε να αξιοποιήσει για ψυχική ανάταση και πνευματική καλλιέργεια.
Η διακαής επιθυμία για κατανάλωση δεν αφήνει ανεπηρέαστο ούτε τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Κατά την επιλογή του επαγγέλματος οι νέοι λαμβάνουν υπόψη ως μοναδικό κριτήριο τις οικονομικές απολαβές. Η έννοια της εργασίας την κυρίαρχη σημασία της, η οποία είναι η έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να χάνει κάθε ενθουσιασμό και διάθεση για άσκηση του επαγγέλματός του.
Είναι λυπηρό στη συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου η ευτυχία, η δύναμη, η κοινωνική αναγνώριση να ταυτίζονται με την απόκτηση υλικών αγαθών και την αέναη κατανάλωση. Ο τύπος ενός ανθρώπου που έχει αυτοσκοπό της ζωής του τον πλούτο και την υπερκατανάλωση κυριαρχεί. Με λίγα λόγια ο σημερινός άνθρωπος δεν καταναλώνει για να ζει αλλά ζει για να καταναλώνει. Έχουμε δώσει τα σκήπτρα κάθε αξίας στο χρήμα και το έχουμε επιτρέψει στα υλικά αγαθά να διαφεντεύουν τις ζωές μας.
Είναι καιρός, λοιπόν, να αναθεωρήσουμε κάποια δεδομένα και να επαναπροσδιορίσουμε τις αληθινές αξίες της ζωής μας. Να διδαχτούμε εκ νέου το μέτρο και την εγκράτεια. Να φροντίσουμε να εμπλουτίσουμε τα πνευματικά και όχι τα υλικά μας εφόδια για να προσανατολιστούμε σε νέες αξίες και ιδανικά.
