Του Ζαχαρία Πάνου,
Παρίσι, 15 Δεκεμβρίου 1840. Μία μαυροφορεμένη ηλικιωμένη κοιτάζει με τ’ αετίσια της μάτια την πομπή. Οι πολεμικές Σημαίες παρήλαυναν κυματίζοντας και είδε ξανά στα ανήσυχα στήθη των Σημαιοφόρων το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Ο ουρανός της Πρωτεύουσας μουντός και πένθιμος, ενώ υπόκωφα ακούγονταν οι ομοβροντίες των πυροβόλων από τα Ηλύσια Πεδία. Ένα δάκρυ κυλά στα σκαμμένα μάγουλα της όσο ψελλίζει: «Γιέ μου! Ο Αυτοκράτορας ξαναγύρισε στο Παρίσι!»
«Ώλετο μεν μοι νόστος, ατάρ κλέος άφθιτον έστα»
– Δεν υπάρχει για μένα επιστροφή, μα αιώνια θα είναι η Δόξα. (Όμηρος, Ιλιάδα Ι΄13).
Δύο αιώνες μετά τον θάνατό του στη νήσο Αγία Ελένη στον Ατλαντικό Ωκεανό, ο Ναπολεόντειος Μύθος συνεχίζει να συναρπάζει τους λάτρεις της Ιστορίας, ενώ η αναφορά του προκαλεί ρίγη υπερηφάνειας στις καρδιές των Γάλλων. Αναρίθμητες ταινίες, βιογραφίες, μελέτες και ιστορικά μυθιστορήματα έχουν γραφτεί για τη συναρπαστική ναπολεόντεια Ευρώπη, ενώ χιλιάδες τουρίστες κάθε ημέρα επισκέπτονται τον Τάφο του Ναπολέοντα στο Μέγαρο των Απομάχων (Les Invalides) στο Παρίσι, όπου ο Αυτοκράτορας αναπαύεται, θαμμένος με το ξίφος του Austerlitz και το χρυσοκέντητο μανδύα του Marengo.
Δεκάδες θεωρίες συνωμοσίας έχουν αναπτυχθεί σχετικά με τον πρόωρο και μυστηριώδη θάνατο του Ναπολέοντα, στις 5 Μαΐου του 1821, όσο ήταν εξόριστος. Η επίσημη έκθεση νεκροψίας, που συντάχθηκε την επόμενη του θανάτου του, ανέφερε πως ο θάνατος προήλθε από προχωρημένο καρκίνο του στομάχου. Ωστόσο, για δεκαετίες τα παιδιά στη Γαλλία διδασκόντουσαν πως ο θάνατος επήλθε από δηλητηρίαση!
Η παραπάνω θεωρία ήρθε στη δημοσιότητα τη δεκαετία του 1960 από τον Σουηδό τοξικολόγο Sten Forshufvud, ο οποίος μελέτησε τα Ημερολόγια του Louis Marchand, καμαρότου του Αυτοκράτορα, κατά τις ημέρες της εξορίας του. Ο τοξικολόγος, μελετώντας τα συμπτώματα των Ημερολογίων: «αυπνία, αδυναμία, τριχόπτωση, σπασμούς και ακόρεστη δίψα» εξήγαγε το συμπέρασμα πως ο Ναπολέοντας δηλητηριάστηκε με αρσενικό. Μάλιστα, το Ίδρυμα Pasteur έκανε έρευνες σε τρίχες από το σώμα του Ναπολέοντα και όντως βρέθηκαν δυσανάλογα μεγάλες ποσότητες αρσενικού, που ενίσχυσαν την παραπάνω θεωρία.
Ωστόσο, στον αντίποδα, η Αστυνομική Διεύθυνση του Παρισιού καταρρίπτει τη θεωρία της δηλητηρίασης, καθώς υποστηρίζει πως ο Αυτοκράτορας έπαιρνε συστηματικά μικροποσότητες αρσενικού, ώστε να αναπτύξει ανοσία σε τυχόν απόπειρα δηλητηρίασής του. Μάλιστα, έγιναν εργαστηριακοί έλεγχοι σε στολές του Ναπολέοντα πριν την επιστροφή του από την Έλβα (εξορίστηκε εκεί το 1814, αλλά δραπέτευσε το 1815), το 1815, και τη Μάχη του Βατερλώ και βρέθηκαν παραπλήσια υψηλές ποσότητες αρσενικού.
Στη διαθήκη του δε, ο Ναπολέοντας γράφει: «πεθαίνω πρόωρα, δολοφονημένος από την αγγλική ολιγαρχία και τους δήμιούς της», δυναμιτίζοντας ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη θεωριών συνωμοσίας γύρω από τον θάνατό του. Μια πολιτική αλληγορία, λοιπόν, ή ένα ξεκάθαρο «κατηγορώ» ενάντια σε αυτό που υποπτευόταν;
Κατά το βασικό σενάριο, κύριος ύποπτος για τη δηλητηρίαση είναι ο Κόμης Charles Montholon, αδερφός του Βασιλέα Λουδοβίκου ‘ΙΗ και διάδοχος του θρόνου που –όπως και οι Άγγλοι– απευχόταν κάθε σενάριο επιστροφής του Βοναπάρτη στην Ευρώπη, καθώς de facto θα ανέτρεπε συθέμελα το ισχύον status. Ο Βρετανός Ιστορικός David G. Chandler υποστηρίζει πως η δηλητηρίαση έγινε σταδιακά, μέσω του κρασιού από τη Βουργουνδία, που στελνόταν για κατανάλωση από τον Έκπτωτο Αυτοκράτορα.
Ωστόσο, η θεωρία για δηλητηρίαση του Ναπολέοντα φαίνεται να καταρρίπτεται από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, καθότι και αιτιολογικά, αλλά και αιτιοκρατικά, δεν υπήρχε λόγος δολοφονίας του. Πολλώ δε μάλλον, τον 19ο αιώνα, το αρσενικό ήταν παρόν σε τοιχογραφίες, πυρομαχικά, ποντικοφάρμακα και πολλά αντικείμενα εύκολα προσβάσιμα, σε αντίθεση με σήμερα. O Jean Tulard, επιφανής ιστορικός του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, είναι ξεκάθαρος: «Κανένα πραγματικό κίνητρο δεν υπήρχε για τη δολοφονία του Ναπολέοντα».
O τελευταίος απόγονος του Βοναπάρτη, Charles Napoleon, δήμαρχος της Κορσικής, δήλωσε σε συνέντευξη του το 2003: «Ο Ναπολέων Α΄ θα ήθελε να χρησιμοποιήσουμε τον Ορθολογισμό και την Επιστήμη. Ακριβώς το σκοτάδι προσπάθησε να πολεμήσει». Ο Γάλλος καθηγητής Ιατρικής, Jacques di Constanzo, κατέληξε πως ο Ναπολέοντας πέθανε από καρκίνο του στομάχου, όπως έδειξε και η νεκροψία του δύο αιώνες πριν, καθώς, διαβάζοντας τις σημειώσεις του τελευταίου ιατρού του Ναπολέοντα, Francesco Antommarchi, αυτό συνάγεται από την ιατρική εξέταση του ασθενή. Πρόσφατα, ζητήθηκε το άνοιγμα του τάφου του Στρατηλάτη, για νέα εξέταση του ως προς τα αίτια θανάτου, κάτι που μονομιάς απέρριψε η Γαλλική Κυβέρνηση, δηλώνοντας πως κάτι τέτοιο θα ήταν προσβολή στη μνήμη του.
Συμπερασματικά, παρά την πρόσκαιρη γοητεία της συνωμοσιολογίας, η Ιστορία, όπως έλεγε ο Θουκυδίδης, είναι η φιλοσοφία μέσω παραδειγμάτων. Παρά, λοιπόν, τα σενάρια δηλητηρίασης του Ναπολέοντα και τα ανέκδοτα και ευφυολογήματα για τη ζωή του, πραγματική παρακαταθήκη του Γάλλου Στρατηλάτη είναι η πολιτική του διαθήκη λίγες μέρες πριν αποβιώσει:
«Όλες οι προσπάθειες πλέον πρέπει να αποβλέπουν στην Ειρήνη. Πρέπει να ανθίσουν οι ιδέες που έσπειρα και οι νέοι Ηγέτες να μην προσέχουν παρά μόνο τον Λαό! Να ανταμείβονται η ικανότητα κι η αξία. Πρέπει να στηριχτούμε στον Λαό! Το να χωρίζεις τα συμφέροντα του είναι σαν να γεννάς τον Εμφύλιο Πόλεμο! Κρατήστε, παρακαλώ, το Σύνταγμα που ψηφίσαμε. Ενώστε την Ευρώπη με ακατάλυτους ομόσπονδους δεσμούς και διώξτε τους Βασιλιάδες. Μα όλα αυτά λίγο θα χρησιμεύσουν, αν δεν έχετε την ιερή φλόγα για το Καλό!».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Martineau Gilbert (19 September 2002). Le retour des cendres [The return of the ashes]. Bibliothèque Napoléonienne: Études (in French) (2nd ed.). Paris, Ile de France, France: Éditions Tallandier (Librairie Jules Tallandier).
- Έμιλ Λούντβιχ (1976), Ναπολέων, Αθήνα: Εκδόσεις Γκοβόστης.
- Caroline Huot (2003), The Washington Post – Reopening the Case: What Killed Napoleon, διαθέσιμο εδώ
