Της Μόνικα Κοράκη,
Το ανθρώπινο γένος στο σύνολό του έχει σχεδιαστεί έτσι ή μάλλον έχει μάθει να αντιμετωπίζει καθετί το διαφορετικό με φόβο και κατά περιπτώσεις με απέχθεια. Και σε συλλογική και σε ατομική κλίμακα φαίνεται να δυσκολεύεται να δεχτεί οτιδήποτε ξένο, οτιδήποτε, δηλαδή, δεν έχει εξοικειωθεί με αυτό. Σίγουρα, στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του, αυτή η «ικανότητα» να του είχε φανεί χρήσιμη και ενδεχομένως να τον είχε προστατέψει ή αποτρέψει από πολλούς κινδύνους που εγκυμονούσαν, εξυπηρετώντας την επιβίωσή του, εφόσον τότε το «διαφορετικό» ισούταν κίνδυνος.
Ωστόσο, στον σύγχρονο κόσμο το ανθρώπινο είδος έχει εμπλουτιστεί σημαντικά με ένα εύρος γνώσεων και δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα, έχει οπλιστεί με τα ανάλογα εργαλεία και εφόδια, ώστε πλέον να μην κινδυνεύει ή απειλείται απαραίτητα από οτιδήποτε έχει καταστεί ως «διαφορετικό». Μάλιστα, παρά το γεγονός πως ο όρος «διαφορετικό» έχει απαγκιστρωθεί σε μεγάλο βαθμό από την έννοια του «κινδύνου» και της «απειλής», ο άνθρωπος εξακολουθεί να τον αντιμετωπίζει, σε μεγάλο βαθμό με τον ίδιο τρόπο.
Είναι κοινός τόπος πως ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και ως τέτοιο έχει την ανάγκη να ανήκει κάπου. Γι’ αυτό τον λόγο, είθισται να δημιουργεί και να εντάσσεται σε ομάδες, ώστε να πληροί ακριβώς αυτήν του την ανάγκη. Αυτή η αίσθηση του «ανήκειν» τον κάνει να αισθάνεται ανώτερος απέναντι σε οποιαδήποτε μονάδα ή σε οτιδήποτε διαφέρει από αυτόν. Με αυτόν τον τρόπο, καλύπτει το κενό της ματαιοδοξίας και της μεγαλομανίας του. Παράλληλα, το αίσθημα του κοινού στοιχείου και σκοπού, ανάμεσα στους ανθρώπους και κατ’ επέκταση στις ομάδες που έχουν διαμορφώσει, ενισχύει το αίσθημα της ασφάλειας, της δύναμης και της ισχύος απέναντι σε οτιδήποτε απειλητικό, σε οτιδήποτε ξένο. Και καθώς το διαφορετικό εξακολουθεί να θεωρείται σε σημαντικό βαθμό απειλητικό, οι άνθρωποι το αντιμετωπίζουν με βιαιότητα και απαξίωση.
Γενικά, η έννοια του διαφορετικού, στο ευρύ φάσμα της καθημερινότητας, έγκειται σε ένα στοιχείο ή κατάσταση που εμφανίζει ένα άτομο ή μία ομάδα, τα οποία θεωρούνται από έναν τρίτο, ως κάτι ξένο και ασύμφωνο με τη δική του ιδιοσυγκρασία ή θεωρεί πως καταπατούν το κοινό πλέγμα αρχών και κανόνων. Σε αυτήν την περίπτωση, το «διαφορετικό» ενδέχεται να αφορά θέματα εθνικότητας, θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων, μία μορφή αναπηρίας, σεξουαλικών προτιμήσεων, σωματικού βάρους, συνήθειες και προσωπικές επιλογές εμφάνισης (π.χ. ενδυμασία, κούρεμα, τατουάζ).
Βέβαια, κανένας δεν γεννιέται με αυτές τις μεροληπτικές απόψεις εις βάρος ορισμένων κοινωνικών ομάδων, διαχωρίζοντας τους ανθρώπους βάσει χρώματος, φυλής ή καταγωγής κ.α. Η εκδήλωση του φοβικού συνδρόμου για το «διαφορετικό» οφείλεται κυρίως στο οικογενειακό περιβάλλον, στην εξωτερίκευση βαθύτερων καταβολών, στη νοοτροπία και τις αντιλήψεις που έχουν διαμορφωθεί από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, οι αξίες που του έχουν μυηθεί. Σημαντική ευθύνη φέρει και το εκπαιδευτικό σύστημα και η πολιτεία, καθώς μεταλαμπαδεύουν στα νεότερα μέλη της κοινωνίας, ή και ενισχύουν στα ώριμα μέλη της, την εσφαλμένη εντύπωση πως το διαφορετικό είναι και συνάμα βλαβερό, απειλητικό και κάτι το οποίο θα έπρεπε να αποφευχθεί, με το πρόσχημα πως έτσι σφυρηλατείται η κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη.
Είμαστε, όμως, πράγματι τόσο ίδιοι μεταξύ μας και τόσο διαφορετικοί από τους «άλλους»; Στην πραγματικότητα, επειδή μας περιβάλλει το χάος έχουμε την ανάγκη να κατηγοριοποιήσουμε τον κόσμο σε πιο απλές και εύληπτες για τον νου κατηγορίες, ώστε να κατανοήσουμε και να συλλάβουμε τον κόσμο σε βάθος. Στην προσπάθειά μας αυτή, η αγνοία μας ή η ανάγκη μας να υπεραπλουστεύουμε τα πάντα, συχνά μας ωθούν να ταυτίζουμε ολόκληρες ομάδες με τα χειρότερα μέλη τους, με αποτέλεσμα να τους θεωρούμε ως «άλλους» και ενδεχόμενος ως κατώτερους μας. Ο φανατικός πατριωτισμός κι η μισαλλοδοξία, ο θρησκευτικός φανατισμός, ο ρατσισμός και η ομοφοβία έχουν όλα κοινή βάση. Βασίζονται στην κοινή παραδοχή πως αυτός που έχουμε απέναντί μας διαφοροποιείται από εμάς και άρα δεν αξίζει τον σεβασμό μας, την υποστήριξη ή τη βοήθειά μας.
Εν τέλει, στην πραγματικότητα δεν διαφέρουμε καθόλου μεταξύ μας. Όλοι μας έχουμε την ανάγκη να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε, να επιβιώσουμε από τις δυσχέρειες της ζωής και να ζήσουμε μία γεμάτη και ευτυχισμένη ζωή. Είμαστε όλοι άνθρωποι και οι ανάγκες μας και οι επιθυμίες μας έχουν κοινή αφετηρία, κοινό πυρήνα. Αντί να εστιάζουμε σε ό,τι μας διαφοροποιεί και σε ό,τι μας χωρίζει, καλύτερο θα ήταν να δίνουμε έμφαση σε ό,τι μας ενώνει, σε ό,τι μας υπενθυμίζει σε αυτόν τον κόσμο πως είμαστε άνθρωποι. Ίσως όλη αυτή η φοβία και η τρομολαγνεία γύρω από το «διαφορετικό» να μην έγκειται τόσο στο ότι είμαστε διαφορετικοί, αλλά στο ότι ουσιαστικά είμαστε ίδιοι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιατί φοβόμαστε το διαφορετικό;, baktoblog.com, διαθέσιμο εδώ
- Ρατσισμός: ο φόβος και το μίσος για το διαφορετικό, pancreta.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ανθρώπινες διακρίσεις – «Ο Φόβος του Διαφορετικού», flashnews.gr, διαθέσιμο εδώ
