Του Βασίλη Βούδη,
Ο Κομφούκιος αναμφιβόλως αποτελεί ένας από τους διανοούμενους του οποίου το ανεξίτηλο στίγμα χαράχτηκε αιωνίως στην Ασιατική Φιλοσοφία, επηρεάζοντας τη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα του βίου εκατομμυρίων ανθρώπων έως και σήμερα χάρη στον Κουμφουκιανισμό. Αξίζει, λοιπόν, να εξεταστούν οι σημαντικότερες πτυχές του φιλοσοφικού του συστήματος, όπως και της ζωής του, προκειμένου να αποκτήσουμε μια εποπτική εικόνα επ’ αυτού του θέματος.
Αρχικά, η αξιοπιστία των βιογραφικών του στοιχείων πρέπει να διερευνηθεί υπό το φάσμα των πηγών στις οποίες βασίστηκαν οι μελετητές. Ως έναν βαθμό η σύνδεση των φιλοσοφικών του πεποιθήσεων με τον τρόπο ζωής του ελλόχευε «ερευνητικούς κινδύνους», καθώς οι απαρχές των φιλοσοφικών του αναζητήσεων, οι αναθεωρήσεις του και η παγίωση των θέσεών του δε δύνανται να αντιστοιχηθούν χρονολογικά με τις περιόδους του βίου του. Εντούτοις, οι διανοητικές πρακτικές και θεωρήσεις του συνέβαλαν σημαντικά, προκειμένου να αποκατασταθεί το βιογραφικό του «πορτρέτο». Σαφώς, η ιδιαίτερη αυτή αποκατάσταση βασίζεται στον μεταγενέστερο ιστορικό, Σί Μά Τσιέν (2ος–1ος αι. π.Χ.), όπως και στους «πνευματικούς κληρονόμους του», τους μαθητές του, οι οποίοι συνέτειναν στην αποπεράτωση αυτής της διαδικασίας μέσω των συγγραμμάτων τους.
Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. στην πόλη του δυτικού Zhou (Τσου), του Βασιλείου Lu (Λου). Εκείνη την εποχή, ενώ η κακοδαιμονία δέσποζε στο Βασίλειο από την κεντρική εξουσία έως και τους υπηκόους, η Φιλοσοφία τελούσε υπό διαδικασία άνθησης, καθώς ο συγκεκριμένος διανοητής αναδύθηκε ως αναμορφωτής των παραδοσιακών αξιών της κινεζικής κοινωνίας. Σχετικά με την οικογενειακή του κατάσταση, ο πατέρας του εντάσσονταν στον κρατικό μηχανισμό. Κατά πάσα πιθανότητα κατείχε κάποιο χαμηλόβαθμο στρατιωτικό αξίωμα. Αντιθέτως, η μητέρα του μερίμνησε για την παιδεία και την εκπαίδευσή του βάσει των οικονομικών δυνατοτήτων τους. Όμως, o θάνατος του πατέρα του ανάγκασε τον νεαρό Κουμφούκιο και τη μητέρα του να διάγουν έναν επίπονο βίο, σε μια εποχή όπου οικονομικό-κοινωνικές συνθήκες δεν ευδοκιμούσαν.
Ας αναλογιστούμε μόνο πως η αξιοπρεπής επαγγελματική κατοχύρωση ενός ατόμου επί της Δυναστείας των Zhou εντοπίζονταν αποκλειστικώς στη δημόσια διοίκηση, γι’ αυτό και κάθε πολίτης επιδίωκε την απορρόφησή του από αυτήν. Όμως, οι πελατειακές σχέσεις και ο μη εξορθολογισμός της αποτελούσαν τους πυλώνες της βασιλικής διοίκησης. Έτσι, ο Κουμφούκιος, προκειμένου να βιοποριστεί, αναγκάστηκε να προσεταιριστεί ανώτερες κοινωνικές τάξεις, προσκείμενες στο Βασιλιά, ώστε να εισέλθει μέσω αυτών στον Δημόσιο Τομέα.
Αφού τέθηκε στην υπηρεσία ευγενών οικογενειών, κατόρθωσε να χρηματίσει σε διάφορα αξιώματα και ιδιαίτερα, σε αυτά που σχετίζονταν με τη δικαιοσύνη. Όμως, η ηθική συναίσθηση με την οποία εκτελούσε τα διοικητικά του καθήκοντα εντός ενός φαύλου συστήματος, τον ανάγκασε να παραιτηθεί και να αυτοεξοριστεί από το Βασίλειό του. Γενικώς, καθ’ όλη τη διάρκεια της ώριμης ζωής του, πρωταρχικός στόχος ήταν η απεμπόληση της διοικητικής σαθρότητας και η αντικατάστασή της από το φιλοσοφικό του σύστημα, το οποίο χαρακτηρίζονταν για την ηθική του ακεραιότητα και σταθερότητα. Γι’ αυτό και αναζητούσε συνεχώς διοικητικούς υπαλλήλους και βασιλείς, ούτως ώστε να αποκτήσει «σάρκα και οστά» το φιλοσοφικό του όραμα.
Μετά την εξορία του, περιπλανήθηκε για πολλά έτη στα Βασίλεια Song (Σονγκ), Cheng (Τσενγκ) και Kai (Κάι), προσπαθώντας να επιτύχει τον στόχο του. Εντούτοις, ποτέ δεν τα παράτησε. Μέχρι το τέλος της ζωής του έμεινε πιστός στα ιδανικά και τις αρχές του. Γι’ αυτόν τον λόγο, θα λέγαμε πως ο διακαής πόθος του εκπληρώθηκε εν μέρει στα ύστατα χρόνια του, αφού, γυρνώντας στην πατρίδα του, στο Βασίλειο Lu, προσκλήθηκε από τους τοπικούς άρχοντες και τοποθετήθηκε σε υψηλά αξιώματα. Πέθανε σε ηλικία 71 ετών και τάφηκε στο Κοιμητήριο Kong Lin (Κονγκ Λιν), που διατηρείται έως σήμερα στην επαρχία Shandong (Σανγκντονγκ).
Όμως, μια πλήρης παράθεση της βιογραφίας του μεγάλου διανοητή ελλείψει φιλοσοφικών θεωριών θα αποτελούσε ατόπημα. Γι’ αυτόν τον λόγο, θα ακολουθήσει μια συνοπτική αναφορά της φιλοσοφίας του και των πνευματικών του κληρονόμων.
Αρχικά, ο σεβασμός προς τις αρχές της κινεζικής κοινωνίας αποτελούσε για τον Κομφούκιο τον θεμελιώδη πυλώνα πάνω στον οποίο στήριξε τη θυμοσοφία του. Ποτέ δε διεκδίκησε «τον πρωταγωνιστικό ρόλο» της Κινεζικής Φιλοσοφίας. Αντιθέτως, υποστήριξε πως αποτελούσε ένα είδος αναμορφωτή, που «τακτοποίησε» τις ηθικές και πολιτικές επιταγές της εθνικής του παράδοσης, με ορισμένα λεπτομερή επιχρίσματα δικής του επινόησης. Αν μελετήσει κανείς το έργο του, θα εντυπωσιαστεί από την ταυτοσημία μεταξύ Κομφουκιανισμού και της εθνικής του κληρονομιάς.
Παράλληλα, όμως, διάνοιξε ένα νέο μονοπάτι, εμπλουτίζοντας τη φιλοσοφία με πρωτότυπα στίγματα. Ήταν εκείνος ο οποίος έφερε στο προσκήνιο την Ηθική Φιλοσοφία, την Πολιτική, τη Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης και όμορων πεδίων. Οι ιδέες περί Πολιτικής Διοικήσεως, περί Κανονιστικών Αρχών κρίνεται ιδιαίτερα εντυπωσιακή για εκείνη την εποχή. Προφανώς, η ανάλυση των παραπάνω πεδίων θα ήταν ένα τεράστιο εγχείρημα, που δυστυχώς δε μπορεί να εξυπηρετηθεί εντός των παρόντων πλαισίων. Παρόλα αυτά, η αναφορά σε δύο αρχές του Κομφουκίου δύνανται να μας εισάγουν προκαταρκτικά στη φιλοσοφία του. Αρχικά, όπως ειπώθηκε, ο Κομφούκιος διακατέχονταν από ένα έντονα πνεύμα σεβασμού προς τις πατρώες παραδόσεις. Γι’ αυτόν το λόγο, δεν προέβη στην άρση τους, αλλά στη μερική αναθεώρησή τους. Έπειτα, θεωρούσε πως ο φιλόσοφος οφείλει να τηρεί σε πολλές περιπτώσεις μια αγνωστικιστική θέση στους κόλπους της επιστήμης του, καθώς η διανοητική του έρευνα «ελλοχεύει» αληθοφανείς θεωρίες, που μπορούν να αποβούν λανθασμένες στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο. Εν κατακλείδι, αν οξύνουμε τη σκέψη μας και εστιάσουμε στην αναλογία μεταξύ του Κομφουκίου και κάποιου άλλου φιλοσόφου, θα ανιχνευθεί πως εκείνη περίπου την εποχή ξεπρόβαλλε και ο Σωκράτης (470-399 π.Χ.), ο οποίος διατηρούσε παρόμοιες θέσεις.
Βέβαια, αν δεν υπήρχαν τα «Ανάλεκτα», εντός του οποίου σώζονται σε μείζονα βαθμό οι φιλοσοφικές θέσεις του και τα βιογραφικά του στοιχεία, δε θα ήμασταν σε θέση να προβούμε στην ακτινογραφία της βιογραφίας και της φιλοσοφίας του. Σε αυτό συνέβαλαν πολλοί μαθητές του, των οποίων τα ονόματα αν απαριθμήσουμε, θα χρειαστούμε να δημιουργήσουμε έναν κατάλογο, όπως ο «Κατάλογος των Νεών». Ας εστιάσουμε, όμως, στον κυριότερο. Ο «σημαντικότερος» μαθητής του και κληρονόμος του ήταν ο Μένκιος, ο οποίος ως ένα βαθμό εμφανίζει πανομοιότυπα στοιχεία με τον δάσκαλό του. Αρχικά, ο ίδιος προέβαινε σε συνεχείς μετακινήσεις ανά τα βασίλεια, προκειμένου να αφομοιωθεί από τον κρατικό μηχανισμό, εφαρμόζοντας παράλληλα τις αρχές του δασκάλου του. Έπειτα, υποστήριζε πως ο Κομφουκιανισμός έπρεπε να εφαρμοσθεί στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο, ώστε να επέλθει η ευδαιμονία στα Βασίλεια. Το κατάφερε ως ένα βαθμό, καθώς ήταν εκείνος ο οποίος εγκατέστησε το παρόν ρεύμα στην Κίνα. Αυτό δε σημαίνει, όμως, πως δε βρήκε ισχυρή αντίσταση απέναντί του. Τέλος, οφείλουμε να πούμε πως ο Μένκιος δεν απορρόφησε παθητικά τις θέσεις του δασκάλου του, αλλά τους απέδωσε τη δική του χροιά. Άλλωστε, σε οποιοδήποτε τομέα του πολιτισμού έχει αποδειχτεί πως η παθητική αφομοίωση προκαλεί τη σήψη και τη στασιμότητα, και όχι την εξέλιξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Stanford Encyclopedia of Philosophy (2020), λήμμα για τον Κομφούκιο, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Stanford Encyclopedia of Philosophy (2019), λήμμα για τον Μένκιο, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Annping, Chin (2020), Confucius, από την εγκυκλοπαίδεια Britannica, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Peimin Ni (2019), The Philosophy of Confucius (Ch. 3), Michigan, USA: Grand Valley State University, διαθέσιμο ΕΔΩ
