Της Σοφίας Τάνα,
Στο άκουσμα της λέξης «ταξίδια» δεν μπορούν να μην μας ξεπετάγονται στο μυαλό εικόνες γεμάτες χρώματα και παραστατικότητα από τα πασίγνωστα ταξίδια του Marco Polo. Ένα από αυτά ήταν και το περίφημο ταξίδι στην Κίνα, που συνέβαλε στην εξερεύνηση του «δρόμου του μεταξιού». Πιο συγκεκριμένα, μια φορά και έναν καιρό, όταν ακόμα οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να διανοηθούν τα θεόρατα όρια του κόσμου, γεννήθηκε, το 1254, ο Marco Polo. Η δίψα και το ασίγαστο πάθος του να μάθει τι βρισκόταν πέρα από τη γενέτειρά του, τη Βενετία, τον έβαλαν στα μονοπάτια της συνεχούς εξερεύνησης. Τα περιβόητα ταξίδια του διήρκησαν μέσα στον χρόνο, δημιουργώντας έναν εκκωφαντικό κρότο ανακαλύψεων, ενώ τα μέρη πάνω στα οποία θέλησε να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του ήταν η Κεντρική Ασία και η Κίνα.
Η όρεξη για διεύρυνση των στενών οριζόντων εκείνης της εποχής πήγαζε από το οικογενειακό του περιβάλλον. Ο Marco προσπαθούσε μανιωδώς να ξεφύγει από την πεπατημένη, πορευόμενος σ’ έναν δρόμο μισανοιγμένο, έπειτα από τις δραστηριότητες του πατέρα του, Niccolò, και του θείου του, Maffeo. Ως οικογένεια, κατά τη διάρκεια γαλούχησης του Marco, είχαν αναπτύξει εμπορικούς δεσμούς με τη Μέση Ανατολή για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα την εδραίωση του κύρους της οικογένειάς τους, με τη συνοδεία πλούτου και καλαισθησίας. Γύρω στα 1260, αφότου ρευστοποίησαν την περιουσία τους στην Κωνσταντινούπολη και επένδυσαν σε πολύτιμους λίθους, άνοιξαν τα φτερά τους για τον ποταμό Βόλγα και τη Μογγολική Αυτοκρατορία. Επέστρεψαν για λίγο στην πατρίδα τους, σύντομα όμως αναχώρησαν ξανά για την Ανατολή, αυτή τη φορά μαζί με τον Marco. Στο πλαίσιο των ταξιδιών τους συνάντησαν τον περίφημο «δρόμο του μεταξιού».
Ο «δρόμος του μεταξιού» ήταν ένα αρχέγονο δίκτυο αποτελούμενο από μια σειρά εμπορικών δρόμων που ξεκίνησε τη λειτουργία του την εποχή της Δυναστείας των Χαν και συνέδεε εμπορικά κάθε άκρη του αρχαίου κόσμου. Το απόγειό του υπολογίζεται από το 130 π.Χ. έως και το 1453 μ.Χ. Παρόλο που ο Marco Polo γνώρισε κάθε σπιθαμή του δρόμου αυτού και διατύπωσε με χρώμα στο έργο του κάθε τελευταία σημαντική ή ασήμαντη λεπτομέρειά του, δεν αποτέλεσε και τον εμπνευστή του ονόματός του. Την τιμή αυτή κατείχε ο Γερμανός γεωγράφος Ferdinand von Richthofen. Γύρω στο 1877 κατέληξε στην ονομασία «ο δρόμος του μεταξιού» ή «οι δρόμοι του μεταξιού», στηριζόμενος στο γεγονός ότι ουσιαστικά δεν αποτελούσε ένα ενιαίο μονοπάτι που εκτεινόταν κατά μήκος της Ανατολής και της Δύσης. Οι διαδρομές κάλυπταν αποστάσεις που εξαπλώνονταν από την Κίνα μέσα από την Ινδία στη Μεσοποταμία, τη Μικρά Ασία, την Αφρική, την Αίγυπτο και αλλού.
Τα αγαθά, τα οποία έφταναν από τη μία άκρη της γης στην άλλη, μετά κόπου και μεγάλης κούρασης, ήταν συγκεκριμένα. Πιο αναλυτικά, από τη Δύση στην Ανατολή μεταφέρονταν κυρίως άλογα, σκυλιά και άλλα εξημερωμένα ζώα, μέλι, φρούτα, σκεύη που κατασκευάζονταν από γυαλί, δούλοι, οπλικός εξοπλισμός, χρυσάφι, ασήμι και άλλα. Ως αντίβαρο, η Ανατολή προσέφερε απλόχερα στη Δύση εξίσου σημαντικά προϊόντα. Εμπορευόταν δηλαδή μετάξι, πολύτιμους λίθους, πορσελάνινα, χρυσά και χάλκινα αντικείμενα, φάρμακα, χαρτικά είδη, τρόφιμα, ελεφαντόδοντο και άλλα. Η σχέση, επομένως, αυτή ήταν αμφίδρομη, συνδέοντας άρρηκτα τη Δύση με την Ανατολή, έτσι ώστε, μέσω μίας άψογης συνεργασίας, δεν τους διακατείχε το αίσθημα του ελλείμματος και της μη κάλυψης των απαραίτητων αναγκών τους.
Δεν μπορεί, όμως, να μην αφουγκραστεί κανείς για λίγο το γεγονός ότι, ενώ πληθώρα αντικειμένων διακινούνταν μέσω του δρόμου του μεταξιού, το όνομά του προέρχεται από ένα εξειδικευμένο προϊόν. Πού οφείλεται όμως αυτό; Την απάντηση στην ερώτηση αυτή έρχεται να δώσει η εμμονή που διατηρούσε η Δύση όσον αφορά το κινεζικό μετάξι, με πρωτοστάτη, μάλιστα, την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Χαρακτηριστική, ακόμη, είναι η αγάπη που διακατείχε το ζεύγος Μάρκου Αντωνίου και Κλεοπάτρας Ζ’ για την κάλυψη του κορμιού τους με ενδύματα που κατασκευάζονταν από το μοναδικό κινεζικό μετάξι.
Τι ήταν αυτό που έκανε τον «δρόμο του μεταξιού» να ξεχωρίζει; Τι ήταν αυτό που τον εξύψωσε, χαρίζοντάς του μία περίοπτη θέση στην ιστορία των αρχαιοτάτων χρόνων; Πέρα, λοιπόν, από την ανταλλαγή αγαθών, τη μερίδα του λέοντος, όσον αφορά τις εποικοδομητικές συναλλαγές, κατείχε η ανταλλαγή πολιτιστικών εμβασμάτων. Αναλυτικότερα, μαζί με το ταξίδι του μεταξιού, των πολύτιμων λίθων και των βρώσιμων υλικών, όπως είναι λογικό, εντασσόταν στην καθημερινότητα και η αμοιβαία συναναστροφή με καινοτόμες τέχνες, διαφορετικές φιλοσοφίες, πρωτόγνωρα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα και θρησκευτικά πιστεύω, που καθιέρωναν στη ζωή του κάθε εμπόρου τη συμμετοχή σε ένα αχαλίνωτο γαϊτανάκι, όπου πρωτοστατούσε το δούναι και λαβείν. Βλέποντας, ωστόσο, και τα πιο σκοτεινά μονοπάτια της Ιστορίας, μέσω του «δρόμου του μεταξιού» εξαπλώθηκε ένα πλήθος θανατηφόρων για εκείνη την εποχή ασθενειών που αποδεκάτισαν ολόκληρους πληθυσμούς.
Με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, οι Οθωμανοί θέλησαν να τερματίσουν τη λειτουργία του «δρόμου του μεταξιού». Η άρνηση για περεταίρω χρήση του, έκανε τους εμπόρους να σκεφτούν έξω από το κουτί και να αναζητήσουν νέες διεξόδους, να απελευθερωθούν από τα δεσμά τους και να αφήσουν ελεύθερο το πνεύμα τους, με αποτέλεσμα να τεθεί η βάση για την επόμενη σελίδα της Ιστορίας. Ήταν, δηλαδή, η αρχή ενός καινούργιου κεφαλαίου, που οδηγεί στην ανακάλυψη της Αμερικής και, γενικότερα, του σύγχρονου κόσμου.
Ο Marco Polo, λοιπόν, πέρα από το γεγονός ότι αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον Χριστόφορο Κολόμβο, άνοιξε ένα καινοτόμο και αδιαφιλονίκητα ζηλευτό παράθυρο στον τρόπο σκέψης του καθενός, μέσω των πινελιών που πρόσθετε κάθε φορά, σε κάθε ταξίδι του, ανακαλύπτοντας συνεχώς κάτι που μέχρι τότε ο ανθρώπινος νους δεν μπορούσε να συλλάβει. Δεν πρέπει να παραλειφθεί βέβαια ότι, για την τίμηση της μνήμης του, αποτίνοντας φόρο τιμής στο πρόσωπό του για όσα πρόσφερε στην ανθρωπότητα, το όνομά του δόθηκε στο αεροδρόμιο της Βενετίας, σε ένα είδος προβάτου, ενώ και πολλές ταινίες και λογοτεχνικά αριστουργήματα εξυμνούν τα κατορθώματά του. Κατόρθωσε επίσης να αποτελέσει τον κύριο εμπνευστή για τη δημιουργία του «παγκόσμιου χάρτη» του Fra Mauro. Όλο αυτό είχε ως σκοπό να συλλάβει ο ανθρώπινος νους πως μία τόσο δα στάλα μέσα στον ωκεανό, όπως είναι ένας άνθρωπος ανάμεσα σε δισεκατομμύρια καθ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή του, μπορεί να αλλάξει την ανθρωπότητα και τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε γι’ αυτήν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hansen, V. (2012), The silk road, Oxford university press: USA.
- Ηλιάδου, Ε., Οι θρύλοι των ταξιδιών του Μάρκο Πόλο. Από την ιστοσελίδα grdiscovery.com, 19/11/2020. Διαθέσιμο εδώ.
- Mark, J. J., “Ο Δρόμος του Μεταξιού”. Άρθρο από την ιστοσελίδα World History Encyclopedia, 1/5/2018, σε μετάφραση του Α. Κιουφεντζόγλου. Διαθέσιμο εδώ.
- Toniolo, L., D’Amato, A., Saccenti, R., Gulotta, D., & Righetti, P. G. (2012), The Silk Road, Marco Polo, a bible and its proteome: A detective story, Journal of proteomics, vol. 75, issue 11.
