Του Μάριου Κριτίδη,
Σε μία οικεία, για τους Έλληνες, κατάσταση βρίσκεται η αυτόνομη διοίκηση της Ταϊβάν, με κινεζικές πτήσεις να παραβιάζουν τακτικά τα εναέριά σύνορα τους, εδώ και πολλούς μήνες. Οι σχέσεις Κίνας-Ταϊβάν παραμένουν τεταμένες για πολλές δεκαετίες και οι συνθήκες δείχνουν ότι η όξυνσή τους στο κοντινό μέλλον είναι μονόδρομος…
Για να καταλάβουμε την φύση τους προβλήματος και γιατί ακριβώς συγκρούονται αυτές οι δύο μεγάλες οικονομικές δυνάμεις (αν και εντελώς άνισες σε όλους τους άλλους τομείς), είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τί εστί Ταϊβάν.
Η Ταϊβάν, αρχικά, δεν είναι μία κατ’ουσίαν ανεξάρτητη χώρα και ούτε θέλει να είναι προς το παρόν (το γιατί θα το εξηγήσουμε σε λίγο). Η Ταϊβάν είναι μία αυτόνομη δημοκρατική διοίκηση, εντελώς αποσπασμένη διοικητικά από την υπόλοιπη Κίνα. Αποτελείται από το κύριο νησί της Ταϊβάν, γνωστό μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα ως Formosa, και από άλλα πολύ μικρότερα συμπλέγματα νησιών (Νησιά Penghu, Kimnen, Matsu). Η συνολική έκταση της Ταϊβάν ανέρχεται στα 35.958 τ.χμλ (περίπου το 1/3 της Ελλάδας). Ο συνολικός της πληθυσμός βρίσκεται στα 23.8 εκατομμύρια.
Η αντιπαράθεση των δύο μερών ξεκινάει με τον εμφύλιο πόλεμο στην Κίνα μεταξύ των Κομουνιστών του Μάο και της Εθνικιστικής Kuomintang το 1927 για τον έλεγχο της Κίνας. Ο πόλεμος συνεχίστηκε, παρά την εισβολή της Ιαπωνικής αυτοκρατορίας στη Μαντζουρία το 1931, ενώ το 1936 ο αρχηγός της, Kuomintang, αναγκάστηκε να δεχθεί την εκεχειρία και να στραφούν τα αντίπαλα δέη στην επικείμενη απειλή της Ιαπωνίας, όπως και έγινε με την επίθεση της Ιαπωνίας το 1937 και την εμπλοκή της Κίνας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ιαπωνία κατέκτησε πολλά εδάφη της Κίνας στον πόλεμο, συμπεριλαμβανομένης της Formosa (Taiwan), εδάφη που επιστράφηκαν το 1945 με την ολοκληρωτική κατάρρευση των δυνάμεων του Άξονα. Στη συνθήκη του Potsdam, η Ιαπωνία επέστρεψε όλα τα εδάφη που έχει πάρει από την Κίνα, ακόμη και τη Μαντζουρία, ενώ η Formosa αναγνωρίζεται από την Ιαπωνία ως αναπόσπαστο κομμάτι της Κίνας.
Με την κοινή απειλή της Ιαπωνίας εκτός του ορίζοντα, πλέον, Kuomintang και Μάο επιστρέφουν στην εμφύλια διαμάχη τους το 1948. Έναν χρόνο μετά οι δυνάμεις της Kuomintang καταφεύγουν στην Ταϊβάν, έχοντας χάσει όλα τα εδάφη τους στην ηπειρωτική Κίνα. Η Ταϊβάν, λοιπόν, παρέμεινε το τελευταίο ελεγχόμενο έδαφος της «Δημοκρατίας της Κίνας», όπως η ίδια η Ταϊβάν ονομάζεται μέχρι και σήμερα. Έτσι, ο εμφύλιος άτυπα σταματάει με ουσιαστικό νικητή τον Μάο.
Το 1992 Κίνα-Ταϊβάν διαπραγματεύονται για πρώτη φορά στο Χονγκ-Κονγκ, όπου έχουμε τη Γενική Συναίνεση του 1992. Σε γενικές γραμμές και τα δύο μέρη αναγνώρισαν τη διοίκηση της Ταϊβάν ως αναπόσπαστο κομμάτι της Κίνας (One China Policy), όμως υπήρχε εσκεμμένη ασάφεια για το ποια διοίκηση είναι η νόμιμη κυβέρνησή της και μία χαλαρή δέσμευση της Ταϊβάν ότι θα ακολουθήσει διαπραγματεύσεις ένωσης με την υπόλοιπη Κίνα. Γι’ αυτό, η Ταϊβάν παραμένει de jure τμήμα της Κίνας, ασχέτως αν τα δύο μέρη έχουν εντελώς διαφορετικές κυβερνήσεις και εχθρικές σχέσεις.
Η Ταϊβάν, μετά τις πρώτες της εκλογές το 1996, έχει εξελιχθεί σε μία δυτικόμορφη χώρα με δημοκρατικό καθεστώς και καπιταλιστικό μοντέλο οικονομίας, δηλαδή το άκρο αντίθετο της μονοκομματικής κομμουνιστικής Κίνας, που πλέον έχει μια αρκετά ανοιχτή, αλλά πολύ αυστηρά ελεγχόμενη οικονομία.
Και φτάνουμε, λοιπόν, στο σήμερα! Το συμπέρασμα της ιστορικής αναδρομής μας είναι ότι για το περισσότερο διάστημα της ύπαρξής της, η κυβέρνηση της Ταϊβάν υποστηρίζει ότι είναι η νόμιμη κυβέρνηση όλου του κινεζικού κράτους, εξ’ ού και η επίσημη ονομασία που δίνει το καθεστώς στον εαυτό της είναι: «Δημοκρατία της Κίνας», έναντι της «Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας», του Μάο. Η αμοιβαία, λοιπόν, έχθρα μεταξύ των δύο μεριών των στενών της Ταϊβάν, πηγάζει από αυτόν τον εμφύλιο, έναν πόλεμο που, ουσιαστικά δεν έληξε ποτέ, καθώς καμία ειρηνευτική συνθήκη δεν έχει υπάρξει μεταξύ των δύο αντιπάλων.
Οι σχέσεις των δύο μερών τις δεκαετίες 2000, 2010 ήταν ψυχρές, αλλά και τα δύο μέρη φαίνονταν να ζουν και να πορεύονται μέσα σε αυτό το ακαθόριστο και αβέβαιο status quo. Όμως, τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει ριζικά οι συνθήκες που κράταγαν σταθερές τις σχέσεις Ταϊβάν-Κίνας. Με εναέριες παραβιάσεις, σχεδόν σε καθημερινή βάση, επιθετική ρητορική από το Πεκίνο και επιχειρήσεις υβριδικού πολέμου και κυβερνοπολέμου, η Ταϊβάν πλέον έχει να αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις, με μία αναδυόμενη υπερδύναμη στην απέναντί της όχθη. Η Ταϊβάν αποτελεί στρατηγικό κλειδί, ακριβώς στη μέση που ενώνονται Νότια και Ανατολική Κινεζική θάλασσα, θάλασσες απίστευτα σημαντικές για το παγκόσμιο ναυτικό εμπόριο, στις οποίες η Κίνα θέλει να κυριαρχεί και να τις εκμεταλλευτεί στο έπακρον. Ήδη οι επιδιώξεις της Κίνας έχουν επηρεάσει αρνητικά τις σχέσεις της με Ιαπωνία και Φιλιππίνες, καθώς και ‘κει εξαπολύει παρόμοιες επιχειρήσεις, αντίστοιχες παραβιάσεις και γενικά επιθετική ρητορική με αυτή στην Ταϊβάν.
Η Ταϊβάν, ως απάντηση, σχεδιάζει να επεκτείνει τις αμυντικές δαπάνες της κατά 9 δις δολάρια συν άλλα 17 δις, που προγραμματίζονται για αμυντικές δαπάνες για το 2022. Προτεραιότητά της είναι τα αντιαεροπορικά συστήματα, η ενίσχυση του στόλου της και η ανάπτυξη της αμυντικής τεχνολογίας σε έναν τεχνολογικό αγώνα δρόμου ενάντια στην εξίσου, άκρως ανταγωνιστική, τεχνολογική βιομηχανία της Κίνας. Την ίδια στιγμή, μεγάλη ανησυχία προκαλούν στην Ταϊβάν οι επιθέσεις της Κίνας με τη μορφή κυβερνοπολέμου και της κατασκοπίας. Είναι τέτοιες οι δυνατότητες της Κίνας στον χώρο των σύγχρονων μεθόδων υβριδικού πολέμου, ώστε να πιστεύουν ότι είναι εφικτό να προκαλέσουν σημαντικά πλήγματα στα αντιαεροπορικά συστήματα του νησιού, αν καταφέρουν να διεισδύσουν στην εθνική ασφάλεια της χώρας.
Την ίδια στιγμή στον πολιτικό χώρο της Ταϊβάν πληθαίνουν οι φωνές που επιθυμούν την επίσημη ανεξαρτητοποίησή τους. Σημαντικός δείκτης αυτής της τάσης είναι, πρώτον, η σταθερή κυριαρχία του DPP (κόμμα υπέρ της ανεξαρτητοποίηση στο μακρινό μέλλον) έναντι της Kuomintang (κόμμα υπέρ της ενοποίησης με την Κίνα). Δεύτερον, σε δημοσκοπήσεις για τον αυτοπροσδιορισμό εθνότητας των κατοίκων, η συντριπτική πλειοψηφία ανθρώπων θεωρούν τους εαυτούς τους αποκλειστικά Ταϊβανέζους και όχι ως Κινέζους. Πάντως, σε περίπτωση που ο λαός της Ταϊβάν αρχίσει να βαδίζει πιο αποφασιστικά προς την ανεξαρτητοποίηση, αυτό, πιθανότατα, θα εκτροχιάσει τις σχέσεις των δύο αντιμαχόμενων μερών.
Ο ρόλος των Η.Π.Α. σε αυτήν τη γειτονιά του κόσμου και στα ζητήματα Κίνας-Ταϊβάν θα είναι καθοριστικός για τις εξελίξεις στην Ταϊβάν. Η Ταϊβάν θα πρέπει να αποβλέπει στην ενίσχυση των διμερών σχέσεων με τις Η.Π.Α., αν θέλει να ‘χει κάποιο μέλλον το εγχείρημα της ανεξαρτησίας. Βέβαια, οι Η.Π.Α. βρίσκονται σε μία κατάσταση συνεχών κρίσεων στο εσωτερικό τους και στα ζητήματα εξωτερικού, οπού η αξιοπιστία και το κύρος της χώρας δέχεται συνεχή πλήγματα με μεγαλύτερο την καταστροφική αποχώρηση από το Αφγανιστάν. Παρόλο που η Αμερική προσπαθεί να μειώσει τις επιχειρήσεις εξωτερικού και να ασχοληθεί περισσότερο με το εσωτερικό της, η στρατηγική σημασία της Ταϊβάν είναι πολύ μεγάλη για να αγνοηθεί από την αμερικανική πολιτική. Γενικά, η Ταϊβάν θα αποτελέσει κεντρικό ζήτημα αντιπαράθεσης για τις σινοαμερικάνικες σχέσεις, όμως η αποφασιστικότητα να υπερασπιστεί η Αμερική την Ταϊβάν σε ενδεχόμενο ένοπλης σύρραξης με την Κίνα, παραμένει αμφίβολη, ειδικότερα, εξαιτίας της εσωτερικής κατάστασης της χώρας.
Το μέλλον της Ταϊβάν παραμένει δυσοίωνο και έντονα εξαρτώμενο από τις σχέσεις της περιοχής με τις Η.Π.Α. και με τις γειτονικές χώρες, που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα με την Κίνα (Ιαπωνία και Φιλιππίνες). Η πρόσφατη τριμερής συνεργασία AUKUS δείχνει ότι οι Η.Π.Α. αναγνωρίζουν τον κίνδυνο της Κίνας και φαίνεται ότι θα κάνει κι άλλα βήματα για να αντιταχθεί στην άνοδό της. Βέβαια, η συμμετοχή της Ταϊβάν σε παρόμοιες διακρατικές συνεργασίες θα ισοδυναμούσε με αναγνώριση της ανεξαρτησίας της από τα μέρη της συμμαχίας, πράξη πολύ τολμηρή που σίγουρα θα ενεργοποιούσε τη σκληρή αντίδραση της Κίνας. Όπως κινούνται, λοιπόν, τα πράγματα, τόσο στην κοινή γνώμη της Ταϊβάν όσο και στην πολιτική των Η.Π.Α., η κατάσταση στην περιοχή μαίνεται να οξυνθεί περαιτέρω με άγνωστο ποια μεριά θα βγει κερδισμένη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Taiwan proposes tightening law to prevent China stealing technology, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Taiwan says needs long-range weapons to deter China, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Taiwan plans $9 bln boost in arms spending, warns of ‘severe threat’, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Amid Taiwan tensions, China uses air show to spotlight advanced stealth drones, spacecraft, ABC News, διαθέσιμο εδώ
- History, Taiwan.gov.tw, διαθέσιμο
- Is Taiwan A Country or Part of China?, WonderWhy, διαθέσιμο εδώ
- Taiwan and China Explained, TRT WORLD, διαθέσιμο εδώ
- No, Taiwan’s President Isn’t ‘Pro-Independence’, The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
- If China Invades Taiwan, This Is What The Fleet Could Look Like, Forbes, διαθέσιμο εδώ
- Taiwanese/Chinese Identity (1992/06~2021/06), Election Study Center, National Chengchi University, διαθέσιμο εδώ
- Taiwan Poll, διαθέσιμο εδώ
