Αϊτή: Φυσικές καταστροφές, φτώχεια και διαφθορά δίχως τέλος

Της Ελένης Μουνδούρη,

Η Αϊτή (επίσημα Δημοκρατία της Αϊτής), βρίσκεται στο δυτικό κομμάτι του νησιού Ισπανιόλα (Hispaniola), το οποίο ευρύτερα ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα Μεγάλες Αντίλλες (Greater Antilles) της Καραϊβικής Θάλασσας. Πρωτεύουσά της είναι το Port au Prince. Η Αϊτή, καταλαμβάνει περίπου τα τρία όγδοα της νήσου Ισπανιόλα, με τη Δομινικανή Δημοκρατία να εκτείνεται στα ανατολικά, ενώ αποτελεί τα ένα μεταξύ των δύο πολιτικά διαιρεμένων νησιών της Καραϊβικής (fun fact: το δεύτερο είναι ο Άγιος Μαρτίνος, νησί το οποίο μοιράζεται μεταξύ Γαλλίας και Ολλανδίας και είναι και το μόνο σημείο στο οποίο συνορεύουν οι δύο χώρες).

Πληθυσμιακά, η χώρα απαρτίζεται κατά κύριο λόγο από ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής, ενώ μια μικρή μειονότητα αποτελεί μια μίξη Eυρωπαίων και Aφρικανών (μόλις περίπου 5% του πληθυσμού). Σε γενικές γραμμές, η Αϊτή διαφοροποιείται αρκετά από τις υπόλοιπες χώρες τις Λατινικής Αμερικής, τόσο αναφορικά με τις εθνοτικές ομάδες που την απαρτίζουν, όσο και σε θέματα κουλτούρας. Ομιλούμενες και επίσημες γλώσσες της χώρας είναι τα γαλλικά και τα Haitian Creole, με την πρώτη να χρησιμοποιείται περισσότερο σε πιο επίσημες καταστάσεις και τη δεύτερη να ομιλείται στην καθημερινή ζωή. Παρόλα αυτά, γραπτώς τα Haitian Creole δεν είναι ευρέως αποδεκτά, καθώς στο εκπαιδευτικό σύστημα, διατηρείται ως βασική γλώσσα η γαλλική.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως δεν έχει οριστεί κάποια θρησκεία ως επίσημη, ενώ το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει τη θρησκευτική ελευθερία των κατοίκων. Το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού, ωστόσο (λίγο περισσότερο από τους μισούς), ασπάζονται τη ρωμαϊκή καθολική θρησκεία. Οι περισσότεροι από αυτούς, μάλιστα, επηρεασμένοι από θρησκείες της δυτικής Αφρικής, εφαρμόζουν πρακτικές Voodoo, κάτι το οποίο φυσικά κατακρίνεται από τους υπόλοιπους χριστιανούς, ως ασύμβατο με την εν λόγω θρησκεία. Πρόκειται, όμως, για έναν όμορφο τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε πώς διαμορφώνονται και αναπλάθονται κάποια χαρακτηριστικά και «πιστεύω» πολιτισμών, καθώς δέχονται διαφορετικές επιρροές.

Το πολίτευμα της χώρας είναι η ημι-προεδρική δημοκρατία, ωστόσο εδώ και χρόνια κατατάσσεται μεταξύ των πιο διεφθαρμένων πολιτικά χωρών στον κόσμο, σύμφωνα με το Corruption Perceptions Index. Η μόνη χώρα με την οποία κατέχει ηπειρωτικά σύνορα είναι η Δομινικανή Δημοκρατία, ωστόσο στα δυτικά βρίσκεται η Κούβα και η Τζαμάικα και στα βόρεια οι Μπαχάμες και οι νήσοι Τουρκς και Κάικος. Επιπλέον, στα νοτιοδυτικά της, βρίσκεται η νήσος Navassa, ένα νησί το οποίο διεκδικείται από την Αϊτή, αμφισβητείται όμως ως έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών, υπό ομοσπονδιακή διοίκηση. Η χώρα συμμετέχει σε αρκετά μεγάλο αριθμό διεθνών οργανισμών, όπως τα Ηνωμένα Έθνη (United Nations), Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (World Trade Organization), και η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (General Agreement on Tariffs and Trade- GATT). Το νόμισμά της είναι το Gourde, ένα αρκετά υποτιμημένο νόμισμα με ένα Haitian Gourde να αντιστοιχεί σε 0,0088 ευρώ.

“Fun fact” για την Αϊτή, αποτελεί το γεγονός πως πρόκειται για την πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ελληνική ανεξαρτησία από τους Οθωμανούς το 1822. Παρόλο που τις δύο χώρες τις χωρίζουν περίπου εννιά χιλιάδες χιλιόμετρα, η Αϊτή έδειξε με αυτόν τον τρόπο την αφοσίωση που είχε σαν χώρα για την αξία της ελευθερίας των λαών, ύστερα από χρόνιους και αιματηρούς αγώνες για την απελευθέρωσή της από τους Γάλλους αποικιοκράτες.

Στο νησί Ισπανιόλα, τα πρώτα στοιχεία κατοίκων καταγράφονται περί το 5.000 π.Χ., ενώ τα πρώτα χωριά χρονολογούνται γύρω στο 300 π.Χ. Τα επόμενα χρόνια, φύλλα ιθαγενών, με κυρίαρχους τους Arawak και τους Taino, δημιούργησαν και ανέπτυξαν εκεί κοινότητες που βασικά βάσιζαν την οικονομική τους δραστηριότητα στη γεωργία, το ψάρεμα, καθώς και τις ανταλλαγές στο εσωτερικού του νησιού. Οι συναλλαγές που διεξάγονταν είχαν να κάνουν με προϊόντα που αφορούσαν κυρίως χρυσά κοσμήματα και κεραμικά είδη.

Στα τέλη του 15^ου αιώνα μ.Χ., όποτε και κατέφθασαν εκεί οι Ισπανοί (6 Δεκεμβρίου 1492), ο πληθυσμός των ιθαγενών ανερχόταν σε περίπου 100.000 ανθρώπους. Με τον ερχομό των κατακτητών από την Ευρώπη, όμως, στο νησί έφθασαν και πρωτόγνωρες στην έως τότε περιοχή ασθένειες, οι οποίες ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τον θάνατο των περισσότερων ιθαγενών. Αυτό, σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση των ιθαγενών από τους κατακτητές για εργασία στα ορυχεία, οι οποίοι αναγκάζονταν να δουλεύουν σε απάνθρωπες συνθήκες, ξεκλήρισαν τον λαό της περιοχής. Ο αριθμός των ιθαγενών ανέρχονταν το 1514 σε μόλις 30.000.

Πολλοί Ισπανοί εγκατέλειψαν τον τόπο εκείνη την περίοδο, αφού είχαν καπηλευτεί τα ορυχεία χρυσού, δίνοντας έτσι πρόσφορο έδαφος σε Γάλλους πειρατές να κατακτήσουν το νησί. Η πρώτη γαλλική αποικία δημιουργήθηκε στη Τορτούγα και τη βορειοδυτική πλευρά της ηπειρωτικής Αϊτής. Κατά τα τέλη του 17^ου μ.Χ. αιώνα, η Γαλλία, επιτρέπει το εμπόριο Αφρικανών σκλάβων, φέρνοντας εκεί πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων από την Αφρική και εισάγοντας την ίδια στιγμή τον Code Noir, ο οποίος τους αποκόπτει από κάθε ανθρώπινο δικαίωμα. Η μεγάλη εισροή αυτή σκλάβων, είναι και ο λόγος που ο πληθυσμός της χώρας σήμερα αποτελείται κατά κύριο λόγο από αφρικανικής καταγωγής ανθρώπους.

Η επανάσταση της Αϊτής για την απελευθέρωσή της ξεκίνησε το 1791 και διήρκησε έως και την 1^η Ιανουαρίου του 1804, όταν ολόκληρο το νησί ανακηρύχθηκε ελεύθερο με το όνομα Αϊτή, το οποίο προέρχεται από τη λέξη “Ay-ti” των ιθαγενών Taino και Arawak, που σημαίνει «Γη των βουνών». Μετέπειτα, ύστερα από μια σειρά διαφορετικών προεδριών που έλαβαν χώρα εκεί, καθώς και διαμάχες με τη Δομινικανή Δημοκρατία, το 1915, εισέβαλαν στη χώρα πεζοναύτες των Ηνωμένων Πολιτειών, επικαλούμενοι το δόγμα Monroe. Οι κάτοικοι της περιοχής, όμως, πίστευαν πως η κίνηση αυτή έγινε προκειμένου να προστατεύσουν οι Αμερικανοί τις επενδύσεις τους στη διώρυγα του Παναμά. Οι αμερικανικές δυνάμεις αποχώρησαν τελικά το 1934. Τρία χρόνια αργότερα, η Αϊτή υπέστη μια επίθεση από τη γειτονική Δομινικανή Δημοκρατία, σκοτώνοντας 30.000 κατοίκους της Αϊτής που βρίσκονταν στα σύνορα. Αυτό έμεινε στην ιστορία ως “The Parsley Massacre”. Ύστερα, ακολούθησαν χρόνια με πολλές εναλλαγές στην εξουσία της χώρας, με αρκετές αναταράξεις να προκαλούνται στο μεταξύ. Η πρώτη ειρηνική μεταβίβαση εξουσίας έγινε με τις εκλογές του 1995. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι διεξάγονται εκλογές στη χώρα, η επιλογή της εξουσίας γίνεται με απάτες και νοθευμένα αποτελέσματα.

Σε γενικές γραμμές, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Αϊτής, παρακωλύεται σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική αστάθεια. Πρόκειται σήμερα για τη φτωχότερη χώρα του δυτικού ημισφαιρίου της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, καθώς επίσης και μια από της φτωχότερες σε ολόκληρο τον κόσμο, με το κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. να φτάνει μόλις τα 1,176.756 (2020) δολάρια Η.Π.Α. και τα 4/5 του πληθυσμού να ζουν υπό το όριο της φτώχειας. Βασικό τομέα της οικονομίας αποτελεί η γεωργία, ωστόσο η παραγωγή δεν είναι αρκετή για να καλύψει της ανάγκες της ζήτησης. Η υπερεκμετάλλευση των φυσικών της πόρων κατά τη διάρκεια των αποικιών, η ισχνή οργανωμένη προσπάθεια για ανάπτυξη, η διαφθορά, καθώς και κλιματικές επιπτώσεις είναι κάποιοι από τους βασικότερους λόγους για τους οποίους η οικονομία της χώρας βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση και η ανάπτυξή της παρεμποδίζεται.

Ο ρυθμός αύξησης του Α.Ε.Π., άγγιξε το 2018 το 1,6%, όμως το 2020 η χώρα έχει περιέλθει σε ύφεση με Ρυθμό Ανάπτυξης στο -3,37%. Το πρώτο μισό του 21^ου αιώνα, η χώρα ήρθε αντιμέτωπη με σειρά εσωτερικών πολιτικών διαταραχών, που φυσικά επηρεάζουν αρνητικά την οικονομία της χώρας, ενώ η κατάσταση εκτραχύνθηκε το 2008 όταν υπέστη σειρά από τυφώνες που στέρησαν τη ζωή σε περίπου 800 ανθρώπους, ενώ παράλληλα συνέβαλαν στην καταστροφή καλλιεργειών και υποδομών. Ο μεγάλος σεισμός του 2010 δυσχέρανε την κατάσταση περαιτέρω, αφήνοντας χιλιάδες ανθρώπους χωρίς κατοικία. Η πανδημία του κορωνοϊού συνέβαλλε στην ακόμα μεγαλύτερη μείωση του ήδη χαμηλού Α.Ε.Π. της χώρας. Η κατάσταση, όμως, δεν σταματά εκεί, καθώς η χώρα είναι ευάλωτη σε τέτοιου είδους φυσικές καταστροφές. Ο πιο πρόσφατος σεισμός που σημειώθηκε στης 14 Αυγούστου 2021, έγινε αιτία για τον θάνατο περίπου 2.000 ανθρώπων, με τις εκτιμήσεις να δείχνουν πως πρόκειται να επέλθει μια μεγάλου βεληνεκούς ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή. Το οικονομικό κόστος της καταστροφής υπολογίζεται σε πάνω από ένα δισεκατομμύριο δολάρια.

Όσον αφορά στο εκπαιδευτικό σύστημα, τα στοιχεία που μας δείχνουν τις κυβερνητικές δαπάνες, γι’ αυτό είναι ελλιπή. Σύμφωνα με στοιχεία της παγκόσμιας τράπεζας, το ποσοστό των δαπανών αυτών κυμαίνεται από το 2014 έως το 2018 από 3,02% έως 2,78%, ποσοστά ιδιαίτερα χαμηλά ακόμη και για τα δεδομένα των αναπτυσσόμενων χωρών. Το γεγονός αυτό μαρτυρά πως η χώρα δεν θέτει στην κορυφή των στόχων της το εκπαιδευτικό σύστημα, πράγμα το οποίο θα λέγαμε πως είναι και λογικό, αφού τίθενται θέματα επιβίωσης που προκαλούνται από πολύ σημαντικές και καταστροφικές φυσικές κρίσεις. Επιπλέον, παρατηρείται πολύ αργή εκπλήρωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αν και εφόσον ολοκληρωθεί, για τον λόγο του ότι πολλά παιδιά αναγκάζονται να εγκαταλείπουν ανά τακτές χρονικές περιόδους τα θρανία, καθώς οι γονείς τους αδυνατούν να τα στηρίξουν οικονομικά.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η εκπαίδευση είναι ανεπαρκής, με ελλιπείς υποδομές και ανειδίκευτους καθηγητές. Παρόλα αυτά, από την κυβέρνηση της χώρας έχουν εκδηλωθεί προσπάθειες για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος τα τελευταία χρόνια. Αυτό σε συνδυασμό με την εξωτερική βοήθεια που λαμβάνει η χώρα από Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς, μπορεί να επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα που μέχρι τώρα όμως και λόγω των συνθηκών δεν έχουν φανεί.

Αντίθετα, συγκριτικά με τις κυβερνητικές δαπάνες για την εκπαίδευση, οι αντίστοιχες δαπάνες για την υγεία βρίσκονται σε μεγαλύτερα ποσοστά. Το ποσοστό του Α.Ε.Π. που δαπανάται σε αυτόν τον τομέα, κυμαίνεται από 10,23% το 2011 σε 7,7% το 2018. Η δημιουργία ενός ικανοποιητικού υγειονομικού συστήματος, όμως, παραμένει πάλι δύσκολη τόσο λόγω των φυσικών παραγόντων όσο και της διαφθοράς στο πολιτικό προσκήνιο. Μετά τους απανωτούς σεισμούς και τυφώνες, πολύ μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε βασικούς πόρους, όπως νερό, ενώ και η ανατροφοδότηση των νοσοκομείων κρίνεται δύσκολη. Επιπλέον, ο αριθμός ειδικευμένου υγειονομικού προσωπικού είναι ιδιαίτερα μικρός με 25 γιατρούς και 11 νοσοκόμες να αντιστοιχούν σε 100.000 άτομα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως μόλις μια στις τέσσερις γεννήσεις, γίνεται παρουσία κάποιου ειδικού ιατρού.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε για την Αϊτή πως πρόκειται για μια «άτυχη» χώρα, της οποίας η ανάπτυξη δε μπορεί να σταθεροποιηθεί και να γνωρίσει μια σημαντική ανέλιξη. Παρά τις όποιες προσπάθειες, τόσο φυσικοί όσο και ανθρώπινοι παράγοντες, στέκονται εμπόδιο στην ανάπτυξη και την ευημερία της. Παρατηρούμε, όμως, και έναν φαύλο κύκλο, καθώς είναι γεγονός πως όσο πιο πολλές καταστροφές υφίσταται, τόσο πιο φτωχός θα είναι ο λαός και επομένως βασικό στόχο του πληθυσμού θα αποτελεί η επιβίωση και όχι άλλες δραστηριότητες, όπως η εκπαίδευση. Το γεγονός αυτό αφήνει και ένα ενδεχομένως πιο πρόσφορο έδαφος για πολιτική διαφθορά, κάτι το οποίο εκτραχύνει από μόνο του την κατάσταση.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Haiti, Robert Lawless, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
• The World Bank in Haiti, Retrieved from here
• Haiti, Events of 2020, Human Rights Watch, Retrieved from here
• Corruption Perceptions Index, Transparency International, Retrieved from here
• Haiti: The First Country to Recognize Greece’s Independence, Anna Wichmann, 2021, retrieved from here
• Timeline: Haiti’s History and Current Crisis explained, Concern Worldwide US, Retrieved from here
• Haiti education, USAID, Retrieved from here
• 10 facts about sanitation in Haiti, The Borgen Project, Retrieved from here
• Physicians per 1,000 people – Haiti, World Bank, Retrieved from here
• The Haiti Crisis: Health Risks, Pan American Health Organization – World Health Organization, Retrieved from here