Της Σοφίας Χρηστακίδου,
Σχεδόν 20 από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής χαρακτηρίζονται ως αναπτυσσόμενες, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία διαχωρίζει τις χώρες σε αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες με βάση το κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. τους. Τα τελευταία χρόνια, είχαμε παρατηρήσει ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες είχαν αρχίσει να βελτιώνουν σημαντικά την εισοδηματική τους κατάσταση και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους. Σε αυτό συνέβαλαν διάφοροι παράγοντες, όπως η πρόσβαση σε φτηνό δανεισμό και η αναπτυξιακή βοήθεια που παρείχαν τα περισσότερα από τα ανεπτυγμένα κράτη. Αν θέλαμε να αποδώσουμε με μία λέξη, όμως, τον παράγοντα που βοήθησε στην πρόοδο των κρατών αυτών, θα διαλέγαμε τον πολυσυζητημένο όρο «παγκοσμιοποίηση».
Η όλο και μεγαλύτερη ολοκλήρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών αλλά και των αγορών πραγματικών αγαθών, έδωσε μεγάλη ελευθερία κινήσεων στους ανθρώπους. Αυτό επέτρεψε στο εργατικό δυναμικό να ταξιδεύει από χώρα σε χώρα χωρίς τους περιορισμούς, που υπήρχαν στο παρελθόν, και να απαλλαγεί από ένα σημαντικό φόρτο γραφειοκρατίας. Επίσης, τα κεφάλαια πλέον μεταφέρονται πολύ πιο εύκολα από το ένα κράτος στο άλλο, επιτρέποντας τόσο την πραγματοποίηση επενδύσεων χαρτοφυλακίου όσο και τη διενέργεια Α.Ξ.Ε. Το γεγονός αυτό ωφέλησε σε πολλές περιπτώσεις τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες που προχώρησαν σε επενδυτική δραστηριότητα σε τρίτα κράτη, αλλά και τις ίδιες χώρες-υποδοχείς. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι Α.Ξ.Ε. είναι ένας από τους κύριους παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν στην αύξηση των Ρυθμών Ανάπτυξης του Α.Ε.Π. Όπως έχω ξαναγράψει πολλές φορές, προσωπικά, οι Ρυθμοί Ανάπτυξης αποτελούν ένα άκρως σημαντικό μέγεθος και είναι εκείνοι που καθορίζουν εάν οι πολίτες ενός κράτους θα είναι σε θέση να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους μέσα σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα (δηλαδή ένας χρόνος), καθότι οι Ρυθμοί Ανάπτυξης δείχνουν κατά πόσο το εισόδημα μίας χώρας έχει αυξηθεί ή μειωθεί.
Βέβαια, στο σημείο αυτό, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα ρόδινα όταν μιλάμε για παγκοσμιοποίηση. Υπάρχουν δύο μελανά σημεία, τα οποία τονίζουν όσοι τάσσονται κατά της παγκοσμιοποίησης. Το πρώτο είναι πως οι Α.Ξ.Ε. δεν προάγουν πάντα τα συμφέροντα των εργαζομένων και των πολιτών μίας χώρας. Δηλαδή, βλέπουμε πολλές φορές οι (ξένοι;) εργοδότες να μην δίνουν τις αμοιβές που θα αναλογούσαν κανονικά στους εκάστοτε εργαζομένους, αλλά να περιορίζονται σε μια ελάχιστη αμοιβή που ορίζει το κράτος υποδοχής (κατώτατος μισθός). Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις, παρατηρείται καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος από τη διενέργεια συγκεκριμένων επενδύσεων, δημιουργία μονοπωλίων, αθέμιτος ανταγωνισμός και άλλα πολλά. Θα πρέπει, όμως, να αναρωτηθεί κανείς το εξής: φταίει όντως η παγκοσμιοποίηση για τα φαινόμενα αυτά; Οι εγχώριοι εργοδότες δεν προβαίνουν σε παράνομες και άδικες πράξεις; Η απάντηση, λοιπόν, είναι πως στον επιχειρηματικό κόσμο υπάρχουν όλων των ειδών οι επενδυτές και η παγκοσμιοποίηση απλώς ενισχύει τη φύση του καθενός. Το κατά πόσο τέτοια φαινόμενα θα λάβουν χώρα ή όχι, έχει να κάνει με το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο της χώρας-υποδοχής. Συνήθως, οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν ισχυρούς θεσμούς, οι οποίοι θα μπορούσαν να ρυθμίσουν τέτοιου είδους φαινόμενα και γι’ αυτό βλέπουμε πολλές φορές να υπάρχουν άσχημες συνθήκες εργασίας και πενιχρές αμοιβές. Βέβαια, οι πρακτικές αυτές υιοθετούνται κυρίως από εγχώριες επιχειρήσεις και σπανιότερα από διεθνείς και γίνονται ανεκτές από τις εκάστοτε (διεφθαρμένες) κυβερνήσεις. Επομένως, είτε υφίσταται παγκοσμιοποίηση είτε όχι οι αθέμιτες πρακτικές, είναι, δυστυχώς, κάτι που πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει στον κόσμο των επιχειρήσεων και είναι χρέος των κυβερνώντων να ξεφορτωθούν τις πρακτικές αυτές στον βαθμό που είναι δυνατό.
Το δεύτερο σημείο, το οποίο θα εξετάσουμε εκτενέστερα, είναι πώς η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει τις παγκόσμιες αγορές σε τόσο μεγάλο βαθμό ολοκλήρωσης, που έχει αυξήσει δραματικά το ρίσκο ύφεσης σε όλες τις χώρες παγκοσμίως. Αν, δηλαδή, συμβεί ένα αρνητικό γεγονός στην οικονομία μίας χώρας, τότε θα ακολουθήσει ένα ντόμινο, το οποίο θα συμπαρασύρει μαζί του όλες τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Το πόσο μεγάλη θα είναι η ζημιά εξαρτάται από τον βαθμό ολοκλήρωσης της οικονομίας, που συνέβη το αρνητικό γεγονός, με το παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι. Επίσης, το μέτρο της ζημιάς αυτής αποτυπώνεται στους Ρυθμούς Ανάπτυξης της κάθε χώρας. Το μέγεθος αυτό θα μας δείξει εάν ένα κράτος έχει γυρίσει 2, 5 ή 10 χρόνια πίσω σε όρους οικονομικής ανάπτυξης. Ένα καλό παράδειγμα του επιχειρήματος αυτού, που κάποιοι υιοθετούν, αποτελεί η κατάρρευση της Lehman Brothers στις Η.Π.Α. το 2008, η οποία οδήγησε τις περισσότερες χώρες του κόσμου σε ύφεση (και εξαιτίας του γεγονότος αυτού, η Ελλάδα περιήλθε σε κρίση χρέους). Κατά πόσο αληθεύει, όμως, αυτό; Και αν αληθεύει, αξίζει άραγε να αφήσουμε στην άκρη όλα όσα μας έχει προσφέρει η παγκοσμιοποίηση; Και πώς έχουν επιδράσει όλα τα παραπάνω στους Ρυθμούς Ανάπτυξης της Λατινικής Αμερικής;
Ο COVID-19
Ένα τέτοιο αρνητικό γεγονός συνέβη, σχετικά πρόσφατα, στη Γιουχάν της Κίνας. Στην πόλη αυτήν, εμφανίστηκε ένας νέος θανατηφόρος ιός με μεγάλο βαθμό μετάδοσης. Λόγω του ότι στις μέρες μας, λοιπόν, οι αποστάσεις έχουν λίγο πολύ καταργηθεί και τα ταξίδια πραγματοποιούνται με πολύ μεγάλη ευκολία σε σχέση με το παρελθόν, ο ιός αυτός μεταδόθηκε αστραπιαία και σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου πήραν μέτρα προστασίας. Κάποια από αυτά τα μέτρα προέβλεπαν lockdown και τήρηση αποστάσεων. Απόρροια των μέτρων αυτών ήταν ο περιορισμός της μεταφοράς αγαθών (logistics).
Η οικονομία των χωρών της Λατινικής Αμερικής βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στα logistics, και αυτό γιατί τα κύρια εξαγωγικά προϊόντα της ηπείρου αφορούν μέταλλα, ορυκτά καύσιμα και αγροτικά προϊόντα. Όλα αυτά είναι εμπορεύματα που θα πρέπει να μεταφερθούν. Δεν αποτελούν υπηρεσίες που θα μπορούσαν να παρασχεθούν εξ’ αποστάσεως. Μάλιστα, οι περιορισμοί αυτοί στις μεταφορές έχουν δημιουργήσει ελλείψεις σε πολλά αγαθά, των οποίων οι τιμές ανεβαίνουν και θα συνεχίζουν να ανεβαίνουν το επόμενο διάστημα λόγω της διαφοράς προσφοράς-ζήτησης που δημιουργείται εξαιτίας αυτής της κατάστασης.
Δηλαδή, ένα τυχαίο γεγονός στην Κίνα οδήγησε σε επιβολή περιορισμών στις παγκόσμιες μεταφορές. Αυτό με τη σειρά του εμποδίζει τις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής να εξάγουν τα προϊόντα τους, πράγμα το οποίο με τη σειρά του βάζει φρένο στους Ρυθμού Ανάπτυξης της περιοχής. Άρα, μήπως η οικονομική ολοκλήρωση και η ελεύθερη διακίνηση αγαθών και ανθρώπων είναι κακή;
Οι Ρυθμοί Ανάπτυξης
Η Οικονομική Επιτροπή για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική (ECLAC) «ανέβασε τις εκτιμήσεις της σχετικά με την ανάπτυξη της περιοχής για το 2021 στο 5,2%, αριθμός που αντικατοπτρίζει την ανάκαμψη από τη βαθιά συρρίκνωση κατά 6,8%, κατά μέσο όρο, που καταγράφηκε το 2020 ως συνέπεια των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας του COVID-19. Αυτή η επέκταση, ωστόσο, δεν θα καταφέρει να εξασφαλίσει διαρκή ανάπτυξη, επειδή οι κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης και τα διαρθρωτικά προβλήματα στην περιοχή είναι βαθιά και θα συνεχίσουν να βαθαίνουν ακόμα και κατά τη διάρκεια της οικονομικής ανάκαμψης, σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε. σε πρόσφατη δημοσίευσή του».
Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ECLAC, το 2022, η ανάπτυξη στη Λατινική Αμερική θα αυξηθεί κατά μέσο όρο 2,9%, πράγμα που σημαίνει επιβράδυνση σε σύγκριση με την ανάκαμψη που έλαβε χώρα το 2021. Δεν υπάρχει τίποτα που να δείχνει ότι η χαμηλή δυναμική ανάπτυξης πριν από το 2020 πρόκειται να αλλάξει. Τα διαρθρωτικά προβλήματα που εμπόδισαν την ανάπτυξη στην περιοχή πριν από την πανδημία έχουν γίνει πιο έντονα και αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανάκαμψη της οικονομίας και της αγοράς εργασίας παρά την αύξηση της ανάπτυξης το 2021 και το 2022. Όσον αφορά το κατά Κεφαλήν Εισόδημα, η περιοχή συνεχίζει σε μια πορεία προς «μια χαμένη δεκαετία». Με απλά λόγια, δηλαδή, οι επιπτώσεις του κορωνοϊού μείωσαν το κατά Κεφαλήν Εισόδημα της περιοχής στα επίπεδα που βρισκόταν δέκα χρόνια πριν (κατά μέσο όρο πάντα).
Τον τελευταίο χρόνο, το ποσοστό της ακραίας φτώχειας έφτασε το 12,5% και η φτώχεια καθ’ αυτή στο 33,7%. Οι μεταβιβαστικές πληρωμές έκτακτης ανάγκης στους πιο ευάλωτους χρησίμευσαν για να αντισταθμίσουν την αύξηση της φτώχειας στην περιοχή το 2020. Αυτές οι μεταφορές ωφέλησαν 326 εκατομμύρια ανθρώπους, ή το 49,4% του πληθυσμού. Ωστόσο, η ανισότητα στην κατανομή εισοδήματος αυξήθηκε (ο Δείκτης Gini ανέβηκε κατά 2,9% κατά μέσο όρο στις χώρες της περιοχής). Επίσης, η μέτρια ή σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια έφτασε το 40,4% του πληθυσμού το 2020, 6,5 ποσοστιαίες μονάδες περισσότερο από ό,τι το 2019. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχαν 44 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι που αντιμετώπιζαν μέτρια ή σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια στην περιοχή, με 21 εκατομμύρια να υποφέρουν από σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια (Πληροφορίες από το site της ECLAC. Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. τις πηγές στο τέλος του παρόντος).
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι το ντόμινο που περιγράψαμε παραπάνω έχει οξύνει τα προβλήματα της περιοχής και πλέον πολλοί άνθρωποι αναγκάζονται να λαμβάνουν επιδόματα από το κράτος, ενώ αρκετοί πολίτες της περιοχής δεν είναι σίγουροι για το αν θα έχουν φαγητό μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα.
Συμπεράσματα
Όπως γράφουν και οι μελετητές της ECLAC, τα φαινόμενα αυτά οφείλονται περισσότερο στα δομικά προβλήματα της περιοχής παρά στις επιπτώσεις του κορωνοϊού, και κατά συνέπεια της παγκοσμιοποίησης. Τα δομικά αυτά προβλήματα είναι η μεγάλη διαφθορά, η αδυναμία απονομής δικαιοσύνης, η ανυπαρξία ή η μη υλοποίηση αναπτυξιακών πλάνων, η άκρατος δανεισμός (εσωτερικός και εξωτερικός) για την εξυπηρέτηση ίδιων συμφερόντων και πολλά άλλα. Τα πράγματα αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αναπτυσσόμενων χωρών (όχι μόνο της Λατινικής Αμερικής).
Οι παράγοντες αυτοί, λοιπόν, καθιστούν τις εγχώριες οικονομίες ευάλωτες σε εξωτερικά σοκ. Τέτοια είναι οικονομικές και τραπεζικές κρίσεις, όπως αυτή του 2008, μεγάλες φυσικές καταστροφές, αυξομειώσεις στις τιμές των εξαγόμενων προϊόντων (βλ. πετρελαϊκές κρίσεις) και οτιδήποτε άλλο μπορεί να διαταράξει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Αντιθέτως, η παγκοσμιοποίηση έχει βοηθήσει στην αύξηση των εξαγωγών και στη διενέργεια Α.Ξ.Ε. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην αύξηση των Ρυθμών Ανάπτυξης του Α.Ε.Π., τόσο γιατί αυξάνονται άμεσα τα έσοδα των εκάστοτε χωρών όσο και γιατί η επαφή με ξένους επιχειρηματίες φέρνει σε μία χώρα τεχνογνωσία, καθώς και φρέσκιες οπτικές και επιχειρηματική φιλοσοφία. Ακόμα. η πραγματοποίηση Α.Ξ.Ε. βελτιώνει τις υποδομές της χώρας υποδοχής και εισάγει νέες τεχνολογίες σε αυτή.
Επομένως, μπορεί να υπάρχουν αρνητικές πτυχές, ωστόσο η παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση και η συνεργασία μεταξύ των λαών αποτελεί μονόδρομο για την οικονομική ανάπτυξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Άμεσες Ξένες Επενδύσεις, Δημήτρης Κυρκίλης, Εκδόσεις Κριτική, 2010
- Growth in Latin America and the Caribbean in 2021 Will Not Manage to Reverse the Adverse Effects of the Pandemic, 8 July 2021 Press Release, Economic Commission for Latin America and the Caribbean, Retrieved from here
- COVID-19 Delivers Investment Boom For Latin America’s Online Delivery And Logistics Startups, Forbes, Retrieved from here
- The impact of COVID-19 on logistics connectivity in South America, globalmaritimehub.com, Retrieved from here
