Της Εύης Τριάντη,
Ύστερα από ένα 24ωρο κώμα, μια έφηβη από την Κροατία ξυπνάει δίχως την ικανότητα να μιλήσει στη μητρική της γλώσσα. Ακόμα πιο αξιοπερίεργα, μπορεί να επικοινωνήσει με ευχέρεια σε μια άλλη γλώσσα, απόλυτα διαφορετική από αυτήν με την οποία μεγάλωσε — τα γερμανικά.
Αν και ιδιαίτερα σπάνιες, τέτοιου είδους ιατρικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι ασθενείς ξυπνούν από κάποιο ανεξαρτήτου διαρκείας κώμα, μιλώντας σε γλώσσες που δεν ήξεραν ότι γνωρίζουν, δεν είναι απίθανες. Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι με παρόμοιες εμπειρίες ανά την υφήλιο. Η αμερικανίδα Helen Rude, για παράδειγμα, μπορούσε να επικοινωνήσει μονάχα με γαλλικές λέξεις για δύο ολόκληρες εβδομάδες αφότου συνήλθε από έναν σοβαρό τραυματισμό στο κεφάλι, ενώ ένας 16χρονος αγγλόφωνος νέος, που υπέστη διάσειση παίζοντας ποδόσφαιρο, ένιωθε πως θα πάθαινε κρίση επιληψίας αν προσπαθούσε να ξεστομίσει οτιδήποτε στα αγγλικά, τα οποία, πριν το κώμα, μιλούσε καθημερινά, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του!
Πολλοί πιστεύουν πως τα άτομα που ξυπνούν μιλώντας μία τελείως καινούρια γλώσσα, αποκτούν τις γνώσεις και την ευχέρειά τους αυτή κατά τη διάρκεια του κώματος, κάτι που θα ήταν πρακτικά αδύνατο. Η απάντηση όσον αφορά τα αιτία του συγκεκριμένου φαινομένου βρίσκονται στη δομή του ανθρώπινου εγκεφάλου και στον τρόπο που κατατάσσει τις πληροφορίες που αντλεί από το περιβάλλον του.
Ειδικοί ονομάζουν το παραπάνω σύνδρομο ως «Δίγλωσση Αφασία» (bilingual aphasia). Σε αυτήν, ασθενείς που, υπό κανονικές συνθήκες, γνωρίζουν ή έχουν έρθει σε επαφή με τουλάχιστον δύο διαφορετικές διαλέκτους, συχνά χάνουν την ικανότητα να επικοινωνήσουν σε μία από αυτές, εφόσον υποστούν κάκωση σε συγκεκριμένα μέρη του κεφαλιού.
Σύμφωνα με τον Michel Paradis, νευρολόγο στο πανεπιστήμιο McGill της Μοντρεάλ, αυτό συμβαίνει επειδή διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου είναι υπεύθυνα για να θυμούνται διαφορετικές γλώσσες.
Έτσι και στην περίπτωση της νεαρής Κροάτας, το τραύμα της επηρέασε την περιοχή του εγκεφάλου που περιείχε μνήμες για τη μητρική της γλώσσα, ενώ άφησε άθικτες περιοχές όπου είχαν αποθηκευτεί τα περιορισμένα γερμανικά που είχε διδαχθεί από ταινίες και λίγα μαθήματα στο σχολείο της — ακόμα και λέξεις ή φράσεις που δεν ήξερε πως είχε απομνημονεύσει.
«Αυτό έχει παρατηρηθεί χιλιάδες φορές, […] είναι πολύ πιθανό, μετά από ένα κώμα, να έχεις προβλήματα που βρίσκονται σε τέτοιο σημείο στον εγκέφαλο, ώστε να επηρεάζουν μόνο μία γλώσσα, αλλά όχι άλλη», επιβεβαιώνει ο Paradis.
Ακριβώς αυτή η υποψία, ωστόσο, δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερα ερωτήματα. Εάν, πράγματι, διαφορετικές γλώσσες ενεργοποιούν διαφορετικά κέντρα του ανθρώπινου εγκεφάλου, αυτό σημαίνει ότι διαμορφώνουν με αλλιώτικο τρόπο τη δομή της σκέψης μας;
Με λίγα λόγια, μπορεί η γλώσσα που μιλάμε να επηρεάζει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και επεξεργαζόμαστε όσα συμβαίνουν γύρω μας;
Πολυάριθμοι ερευνητές έχουν μιλήσει πάνω στο θέμα, αναπτύσσοντας διάφορες θεωρίες πάνω στη γλωσσική επιρροή και τον βαθμό στον οποίο η ίδια μπορεί να αναδομήσει τη σκέψη του ανθρώπου. Ο αμερικανός γλωσσολόγος Benjamin Lee Whorf υποστήριξε θερμά την ιδέα ότι οι διαφορετικές διάλεκτοι ρυθμίζουν τη σκέψη των ομιλητών τους, δημιουργώντας διαφορετικές προσωπικότητες, αντιλήψεις για τα πράγματα και νοοτροπίες — κάτι που θα εξηγούσε την πιθανότητα ξεχωριστές γλώσσες να ενεργοποιούν άλλο τμήμα του εγκεφάλου.
Ένα από τα σημαντικότερα επιχειρήματα του Whorf φέρει τις ρίζες του στη μελέτη της φυλής Hopi των Ινδιάνων της Αριζόνα. Ο Whorf παρατήρησε ότι η γλώσσα των Hopi δεν περιλάμβανε λέξεις που να έχουν σχέση με τον χρόνο. Έτσι, για τους Hopi, ο χρόνος είναι μία ενιαία, συνεχόμενη έννοια δίχως αρχή ή τέλος, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τους Αμερικανούς, οι οποίοι χωρίζουν τον χρόνο σε χρόνια, μέρες, ώρες, λεπτά και, επομένως, τον αντιλαμβάνονται ως «μερίδια» που μπορούν να μετρηθούν, να κατανεμηθούν, να ξοδευθούν. Με αυτή τη σχετικά μικρή διαφορά, λοιπόν, αλλάζει ολόκληρη η αντίληψη του χρόνου μεταξύ ατόμων που μεγάλωσαν μιλώντας άλλες γλώσσες.
Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η γλώσσα μάς έχει αναγκάσει να βλέπουμε έτσι τον χρόνο — είναι, εξίσου, πιθανό ο «ποσοτικός» αυτός τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τον χρόνο να υπήρχε από πάντα και να σκιαγραφείται στη γλώσσα που μιλάμε με τον καιρό. Όπως και να έχει, όμως, η γλώσσα είναι δίχως αμφιβολία αλληλένδετη με τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις μας και την ερμηνεία που δίνουμε σε όσα μας περιβάλουν.
Ακόμα μερικά παραδείγματα που υποστηρίζουν τη σχέση γλώσσας-σκέψης, αποτελούν το γεγονός ότι, σε κάποιες χώρες, το ροζ δεν θεωρείται ως ξεχωριστό χρώμα με δική του «ταυτότητα», αλλά ως μια απλή απόχρωση του κόκκινου, όπως εμείς θα συγκρίναμε το πράσινο με το πιο ανοιχτό πράσινο, αφού δεν υπάρχει διαφορετική, αρκετά ευρέως διαδεδομένη λέξη για αυτό. Επίσης, σε κουλτούρες σαν της Ιαπωνίας, μερικά ουσιαστικά όπως το «φασόλι» δεν υπάρχουν στον ενικό βαθμό, και, επομένως, θεωρούνται μάζες (όπως εμείς θεωρούμε το ρύζι ως μία ποσότητα ρυζιού και όχι ως έναν κόκκο ρυζιού).
Πιο απλά, ακόμη και μικρές αλλαγές στη γλώσσα που μιλάμε καθημερινά, δομούν τον τρόπο που ο εγκέφαλός μας αντιδράει σε συγκεκριμένα ερεθίσματα. Εξάλλου, η γλώσσα δεν αφορά τόσο πολύ το τι ακριβώς σκεφτόμαστε, αλλά τον τρόπο με τον οποίο διαιρούμε και κατηγοριοποιούμε έννοιες και οντότητες, καθώς και πώς τις αντιλαμβανόμαστε, κάτι στο οποίο γλώσσα και σκέψη είναι βαθιά επηρεασμένες και από την κουλτούρα στην οποία μεγαλώσαμε.
Συνοψίζοντας, αν και δεν έχουμε ακόμη κάποια τελική απάντηση και μπορούμε μονάχα να στηριζόμαστε σε θεωρίες, το μόνο σίγουρο είναι ότι μία γλώσσα δεν είναι ένα απλό συνονθύλευμα από λέξεις, αλλά ένα μέσο για να περιγράφουμε τον κόσμο γύρω μας, για να δίνουμε σχήμα στις σκέψεις μας και να εκφράζουμε τις κουλτούρες που επί χρόνια δημιουργούμε. Είτε, λοιπόν, είναι αλήθεια ότι σκεφτόμαστε διαφορετικά από όσους μιλούν κάποια άλλη γλώσσα είτε όχι, αυτή ακριβώς η διαφορετικότητα στην οπτική με την οποία αγναντεύουμε τη ζωή, είναι που κάνει τον κόσμο μας τόσο γεμάτο και πολύχρωμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Zlatev J., Blomberg J., Language may indeed influence thought, frontiers in Psychology. Διαθέσιμο εδώ
- Sapir-Whorf and Language’s effect on cognition, United Language Group. Διαθέσιμο εδώ
- DNews, Coma Victim’s Language Ability Explained: Discovery News, seeker.com. Διαθέσιμο εδώ
- Experience: I woke up from a coma speaking French, theguardian.com. Διαθέσιμο εδώ
- Birner B., Does the language I speak influence the way I think?, Linguistic Society of America. Διαθέσιμο εδώ
- Nagesh A., Why do people wake up from comas speaking other languages?, metro.co.uk. Διαθέσιμο εδώ
