Του Ιωάννη Φίλιου,
Η απάντηση των Ηνωμένων Πολιτειών στις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου από μέλη της Al-Qaeda ήταν τουλάχιστον ηχηρή. Τα επακόλουθα των καταστροφικών πολέμων που διεξήχθησαν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν επηρέασαν άρδην τις ισορροπίες εντός των χωρών αυτών, αλλά και το πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο σε λοιπά κράτη του περιφερειακού υποσυστήματος. Συνεπώς, η πρόκληση αυτών των αναταραχών καθιστούν μέχρι και σήμερα τη Μέση Ανατολή ως έναν γεωπολιτικό ορυμαγδό εκτροχιασμού και συγκρούσεων.
Φυσικά, αποτελεί αναντίρρητο γεγονός πως ακόμα και για τις Η.Π.Α, μια αδρομερή ματιά στο εσωτερικό τους υπογραμμίζει τις συνέπειες αυτής της εκδικητικής κίνησης, γνωστή στη λαϊκή κουλτούρα των Η.Π.Α ως ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας. Η δυσπιστία και ο διχασμός απέναντι στις ελίτ, σε συνδυασμό με την υπονόμευση των θεσμών και της πολιτικής, καθώς και ο πακτωλός οικονομικού χάσματος που προέκυψε, δημιουργούν ένα συμπίλημα στάσεων και συμπεριφορών που υπερτροφοδοτούν την πόλωση, τη ρευστότητα και συνεπώς, την παραμόρφωση της δημοκρατίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.
Παρά ταύτα, οι συνέπειες των αμερικανικών επιθέσεων σε συγκεκριμένους πόλους του υποσυστήματος (λόγου χάρη Ιράκ, Αφγανιστάν), συνετέλεσαν στην ολιστική παραμόρφωση του εν λόγω γεωγραφικού πεδίου. Πολλά αραβικά καθεστώτα, ορμώμενα από τη μετάσταση της απειλής της τρομοκρατίας, επιδίωξαν να περιορίσουν τους εγχώριους αντιπάλους τους, ακόμα και αν αυτοί κατά πλειονότητά τους δεν υιοθετούσαν βίαιες και εξτρεμιστικές πρακτικές. Το αφήγημα της εργαλειοποίησης των τρομοκρατικών απειλών από αυταρχικά καθεστώτα προς όφελος της ασφάλειας του κράτους και των πολιτών με οποιοδήποτε κόστος, αναμφισβήτητα οδήγησε σε σκληρή καταστολή και περιστολή των εναπομεινάντων ατομικών ελευθεριών. Προς επίρρωση των παραπάνω, είναι ευρέως γνωστό πως οι προεξάρχοντες των αυταρχικών αραβικών καθεστώτων ποτέ δε δίστασαν να χρησιμοποιήσουν τη βία για να τερματίσουν τις διαφωνίες τους. Με πρόσχημα τις δήθεν απειλές ασφάλειας, επέβαλαν εκούσια ένα τοξικό μείγμα πολιτικής περιορισμού όλων των ιδεολογικά αντιφρονούντων. Κατά συνέπεια, ο θυμός και η απογοήτευση αποτελούσαν τα κυρίαρχα συναισθήματα των πολιτών των χωρών αυτών, με την επερχόμενη κρίση της Αραβικής Άνοιξης να ταράσσει εκ νέου τα σαθρά πολιτικά θεμέλιά τους.
Η μη αποτελεσματική αντιμετώπιση των παραφυάδων του Ισλαμικού Κράτους και η εκ νέου ανάδυση ανελέητων και αντιδημοκρατικών καθεστώτων (π.χ. Αίγυπτος) σηματοδότησαν το πέρας της βραχύβιας «Άνοιξης» των Αραβικών Εξεγέρσεων, που ξεκίνησαν στην Τυνησία το 2010, αλλά εξαερώθηκαν λίαν συντόμως λίγα χρόνια αργότερα. Η ειδεχθής σφαγή Αιγυπτίων πολιτών στην πλατεία Rabaa από το καθεστώς Abdel-Fattah al-Sisi σήμανε το τέλος της Αραβικής Άνοιξης και την παλινδρόμηση στον αυταρχισμό και τον εκφυλισμό της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Στο ίδιο μήκος κύματος με την Αίγυπτο, κινούνται τα καθεστώτα του Μπαχρέιν, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, οι στρατηγικές των οποίων στοχεύουν στην καταστολή ακόμα και των ηπιότερων μορφών αντιπολίτευσης.
Οι χώρες της Μέσης Ανατολής, από τη Λιβύη μέχρι το Ιράκ και από την Υεμένη μέχρι τη Συρία, βίωσαν τις τελευταίες δεκαετίες αδιάκοπους και αλληλοσυγκρουόμενους πολέμους. Με απαρχή τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, τον πόλεμο στο Ιράκ, την Αραβική Άνοιξη και την άνοδο του ISIS, είναι απόλυτα φυσιολογικό, η αστάθεια και η απόγνωση να κυριαρχούν έναντι της σταθερότητας και της τάξης, αμαυρώνοντας το μέλλον του υποσυστήματος και των λαών του.
Εν κατακλείδι, όσο τα αραβικά καθεστώτα μεταφέρουν τις μεταρρυθμίσεις εκδημοκρατισμού στις καλένδες τόσο δυσχερέστερη καθίσταται για τους πολίτες τους η απόλαυση των δημοκρατικών ιδανικών και η βελτίωση των συνθηκών επιβίωσής τους. Δυστυχώς, η επιστροφή της Μέσης Ανατολής στη βίαιη καταστολή προοικονομεί έναν νέο τραγικό επιτάφιο για αθώους πολίτες. Η παρρησία και η αποφασιστικότητα που επέδειξαν οι πολίτες-θιασώτες της αλλαγής απέναντι στον αυταρχισμό των καθεστώτων αποτελεί μια συναρπαστική ενέργεια, που προσέδωσε ελπίδα και αισιοδοξία. Όμως, αυτό δεν ήταν αρκετό. Οι δύο δεκαετίες ατερμόνων συγκρούσεων και αναταραχών προδικάζουν το μέλλον του υποσυστήματος. Πόσο πιθανή καθίσταται η οικοδόμηση της ειρήνης εντός και μεταξύ των κρατών της Μέσης Ανατολής; Υπάρχει ελπίδα για τους ανθρώπους που ζουν εκεί; Η απάντηση προφανής, για ένα σύστημα κρατών όπου η ροπή της πρόσφατης της ιστορίας κλίνει προς την απόγνωση και όχι προς τη δικαιοσύνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- America’s Opportunity in the Middle East, Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
- How Democracies Fall Apart, Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
