Της Αγγελικής Μοντεσάντου,
Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη δημιούργησε καινοφανείς θεσμούς στην εργασία. Βρισκόμαστε αν μη τι άλλο μπροστά σε μια ψηφιακή επανάσταση, τη λεγόμενη και τέταρτη τεχνολογική βιομηχανική επανάσταση (Industrie 4.0). Παράλληλα με αυτή την κρίσιμη ιστορική στιγμή, η πανδημία του κορονοϊού έφερε στο προσκήνιο νέες μορφές απασχόλησης και επιτάχυνε τους ψηφιακούς ανασχηματισμούς. Η τηλεργασία κυρίως βρέθηκε στο επίκεντρο και μολονότι επιβλήθηκε σχεδόν αναγκαστικά, προκειμένου να ανακοπεί η πανδημία, ήρθε για να μείνει. Οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, σύμφωνα με έρευνες, δείχνουν πρόθυμοι σε μεγάλο βαθμό να συνεχίσουν την εργασία εξ αποστάσεως ακόμα και μετά το τέλος της υγειονομικής κρίσης.
Πέρα, όμως, από τον θεσμό της τηλεργασίας κι ενόψει των τελευταίων γεγονότων με τις συμβάσεις εργασίας των διανομέων στην πλατφόρμα efood, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εργασία μέσω πλατφόρμας, γνωστή και ως crowdworking. Αν και αρχικώς εμφανίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήδη παρουσιάζεται στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Πολύ ισχυρές πολυεθνικές με έδρα στη Silicon Valley ή στις δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών ελέγχουν ψηφιακές πλατφόρμες με πιο γνωστές τις Airbnb, eBay και Uber.
Το crowdworking αποτελεί σύνθετη λέξη και προέρχεται από το αγγλικό crowd (πλήθος) και work (εργασία). Στα ελληνικά θα μπορούσε να μεταφραστεί ως εργασία μέσω πλήθους ή πιο δόκιμα εργασία μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Σύμφωνα με τον ορισμό του ομότιμου καθηγητή του Εργατικού Δικαίου, Δημήτρη Τραυλού-Τζανετάτου, εργασία μέσω πλατφόρμας υφίσταται όταν κάποιος πάροχος θέτει σε λειτουργία μια ηλεκτρονική βάση, την πλατφόρμα, στην οποία είναι δυνατή η προβολή επαγγελματιών που είναι συνδεδεμένοι με αυτή, προκειμένου να παράσχουν τις υπηρεσίες τους στους πελάτες, δηλαδή το πλήθος των χρηστών του διαδικτύου. Οι εργαζόμενοι και οι πελάτες δεν βρίσκονται σε επαφή μεταξύ του. Η πλατφόρμα διαμεσολαβεί και επικοινωνούν μέσω αυτής.
Υπό το καθεστώς του crowdworking δημιουργείται μια ψευδαίσθηση ανεξαρτησίας στην απασχόληση. Κυρίως όμως δημιουργείται ένα πρωτόγνωρο νομικό καθεστώς, αμφίβολης νομιμότητας. Από τη μια μεριά, οι εργαζόμενοι μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες του σε μεγάλο αριθμό πελατών καταρρίπτοντας τις χιλιομετρικές αποστάσεις και να συμπληρώσουν το κύριο εισόδημά τους. Από την άλλη , συνιστά μια συνειδητή ή μη συνειδητή παράκαμψη των προστατευτικών ρυθμίσεων του εργατικού δικαίου.
Ποιο είναι άραγε το νομικό καθεστώς του crowdworker; Είναι μισθωτός, παραμισθωτός (οικονομικά εξαρτημένος αυτοαπασχολούμενος) ή αυτοαπασχολούμενος; Για τις πλατφόρμες και την επικρατούσα στη θεωρία άποψη θεωρείται αυτοαπασχολούμενος. Η εργασία μέσω πλατφόρμας δεν εγγυάται ένα ελάχιστο μηνιαίο εισόδημα και κατά κανόνα δεν συνιστά εξαρτημένη εργασία.
Πρόκειται περισσότερο για μια τριμερή σχέση παροχής εργασίας που περιλαμβάνει την πλατφόρμα, τον εργαζόμενο-επαγγελματία και τον πελάτη-χρήστη του διαδικτύου. Μεταξύ αυτών υφίστανται διαφορετικές συμβατικές σχέσεις. Πρώτη συμβατική σχέση είναι αυτή μεταξύ της πλατφόρμας και του εργαζόμενου. Έπειτα, η πλατφόρμα διαμεσολαβεί μεταξύ εργαζόμενου και πελάτη, δημιουργώντας συμβατική σχέση μεταξύ των δύο. Τέλος, συμβατική σχέση δημιουργείται μεταξύ πλατφόρμας και πελάτη.
Στον αντίποδα, η απόφαση δικαστηρίου του Λονδίνου (Aslam V. Uber της 28.10.2016), η οποία επικυρώθηκε με απόφαση του Employment Appeal Tribunal της 10ης Νοεμβρίου 2017, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εργαζόμενοι της Uber δεν παρέχουν ανεξάρτητες υπηρεσίες αλλά βρίσκονται στο φάσμα είτε της εξαρτημένης εργασίας είτε στην ενδιάμεση κατάσταση εξαρτημένης και ανεξάρτητης εργασίας.
Το παραδοσιακό μοντέλο της εργασιακής εξάρτησης καταρρίπτεται. Επομένως αποτελεί αδήριτη ανάγκη να προστατευθούν οι εν λόγω εργαζόμενοι μέσω ενός ισχυρού νομοθετικού πλαισίου.
Το άρθρο 69 του πρόσφατου νόμου 4808/2021 θεσπίζει τεκμήριο ότι οι συμβάσεις εργασίας των παρόχων υπηρεσιών στις πλατφόρμες δεν είναι εξαρτημένης εργασίας. Δηλαδή θεσπίζει τεκμήριο ότι οι διανομείς είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και δεν καλύπτονται από το εργατικό δίκαιο για τα δικαιώματα τους.
Συγκεκριμένα, στην παράγραφο 1 του ως άνω άρθρου ορίζεται ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες συνδέονται με τους παρόχους υπηρεσιών με συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας ή συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών ή έργου. Και στην παράγραφο 2, «η σύμβαση μεταξύ ψηφιακής πλατφόρμας και παρόχου υπηρεσιών τεκμαίρεται ότι δεν είναι εξαρτημένης εργασίας, εφόσον ο πάροχος υπηρεσιών δικαιούται, βάσει της σύμβασής του, σωρευτικά:
α) Να χρησιμοποιεί υπεργολάβους ή υποκατάστατους, για να παρέχουν τις υπηρεσίες που έχει αναλάβει να προσφέρει. Η προϋπόθεση αυτή πληρούται, ακόμη κι αν η ψηφιακή πλατφόρμα αξιώνει οι υπεργολάβοι και υποκατάστατοι του παρόχου υπηρεσιών να έχουν υποβληθεί σε εκπαίδευση ή να φέρουν στολή ή να τηρούν τους όρους υγιεινής και ασφάλειας ή να έχουν τύχει των κατάλληλων εξετάσεων υγείας και γενικότερα να συμμορφώνονται προς τους γενικούς όρους παροχής υπηρεσιών, υγιεινής και ασφάλειας που ισχύουν για τους παρόχους υπηρεσιών, που συνδέονται συμβατικώς με τη συγκεκριμένη πλατφόρμα.
β) Να επιλέγει τα διάφορα έργα που η ψηφιακή πλατφόρμα του προτείνει να αναλάβει ή να θέτει μονομερώς ο ίδιος τον μέγιστο αριθμό τέτοιων έργων που εκάστοτε θα αναλαμβάνει, ο οποίος μπορεί και να μεταβάλλεται, υπό την προϋπόθεση ότι πάντοτε καθορίζεται μονομερώς από τον ίδιο.
γ) Να παρέχει τις ανεξάρτητες υπηρεσίες του προς οποιονδήποτε τρίτο ή να εκτελεί έργα για οποιονδήποτε τρίτο, συμπεριλαμβανομένων ανταγωνιστών της ψηφιακής πλατφόρμας.
δ) Να καθορίζει ο ίδιος τον χρόνο παροχής των υπηρεσιών του, εντός δεδομένων χρονικών πλαισίων, προσαρμόζοντάς τον στις προσωπικές του ανάγκες και όχι με βάση τα συμφέροντα της ψηφιακής πλατφόρμας».
Η κριτική στο νόμο Χατζηδάκη υπήρξε έντονη και πως η τακτική της πλατφόρμας efood υπήρξε απόρροια του νέου εργασιακού. Δεν μένει παρά να παρατηρήσουμε πώς θα εφαρμοστεί η νομοθεσία άμεσα και πώς θα διαμορφώσει τη νομολογία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Η εργασία μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες – Κριτική του νομοσχεδίου Χατζηδάκη”, διαθέσιμο εδώ
- Ψηφιακός καπιταλισμός, νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και εργατικό δίκαιο, Δημήτρης Τραυλός-Τζανετάτος, Ανάτυπο της Επιθεωρήσεως Εργατικού Δικαίου, Τόμος 75ος (2016), σελ. 1289 επ., Τόμος 76ος (2017), σελ. 17 επ.
