Της Δανάης Λυπιρίδη,
Τον Φεβρουάριο του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επί προεδρίας Jean-Claude Juncker, παρουσίασε το σχέδιό της για μια Ενεργειακή Ένωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η δέσμη μέτρων για την Ενεργειακή Ένωση που προτάθηκε έχει ως στόχο την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς ενέργειας, με παράλληλη μεταρρύθμιση μετατροπής, της μεταφοράς και της κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη. Περιλαμβάνει, επίσης, 5 αλληλένδετα ενεργειακά ζητήματα: την αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας, την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης (συμβάλλοντας παράλληλα στον μετριασμό της ζήτησης), την απαλλαγή της οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές και την στήριξη της έρευνας, της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας. Η «πράσινη» μετατροπή του ενεργειακού τομέα της ΕΕ και η μείωση της εξάρτησής του από εξωτερικούς ενεργειακούς προμηθευτές ενέργειας αποτελούν τους πρωταρχικούς στόχους της Ενεργειακής Ένωσης. H πρόταση για τη δημιουργία της Ενεργειακής Ένωσης έγινε αρχικά από τον τότε πολωνό Πρωθυπουργό και πρώην Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Donald Tusk, το 2014, δίνοντας αντίθετα ιδιαίτερη έμφαση στην εκμετάλλευση των εγχώριων ορυκτών καυσίμων και τη δημιουργία μιας ενωσιακής αρχής για την αγορά φυσικού αερίου, στοχεύοντας στην αποτροπή της υπέρμετρης εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο.
Ωστόσο, η Ένωση δεν φαίνεται να έχει καταφέρει ακόμη να εφαρμόσει πλήρως τη δέσμη μέτρων για την Ενεργειακή Ένωση ώστε να διασφαλίσει την ενεργειακή της ασφάλεια μέσω μιας βιώσιμης και φιλικής προς το περιβάλλον διαδικασίας. Η ΕΕ αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα ενεργειακής εξάρτησης, καθώς τα περισσότερα κράτη-μέλη δεν διαθέτουν σημαντικές ενδογενείς πηγές ενέργειας. Επιπρόσθετα, η διαφορετική σύνθεση του ενεργειακού μείγματος των 27 χωρών της ΕΕ δύναται να εξηγήσει, εν μέρει, την έλλειψη συντονισμού των ενεργειακών στρατηγικών τους. Είναι γεγονός ότι ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ (Πολωνία, Γερμανία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Τσεχία), παρά τις δεσμεύσεις τους στη Συμφωνία του Παρισιού για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την σταδιακή κατάργηση της καύσης του άνθρακα για ηλεκτρική ενέργεια μέχρι το 2030, δεν έχουν καταφέρει ικανοποιητική μείωση της χρήσης του άνθρακα μέχρι και το 2021 και σκοπεύουν να τον εκμεταλλεύονται και μετά το 2030.
Όλα τα κράτη-μέλη συμπεριλαμβάνουν το πετρέλαιο στον ενεργειακό τους εφοδιασμό, εντούτοις, στην περίπτωση της Μάλτας, της Κύπρου, του Λουξεμβούργου, της Ελλάδας και της Ιρλανδίας, τα ποσοστά προμήθειάς του είναι αρκετά υψηλότερα (σύμφωνα με στοιχεία από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας για το 2019). Επιπλέον, το φυσικό αέριο έχει καταστεί ως η κύρια πηγή ενέργειας στις Κάτω Χώρες, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία, ενώ καταλαμβάνει και σημαντικό ποσοστό του ενεργειακού μίγματος της Ιταλίας και της Γερμανίας. Τέλος, η πυρηνική ενέργεια είναι η κύρια πηγή ενέργειας της Γαλλίας και της Σουηδίας, ενώ καλύπτει περισσότερο από το 20% της ενεργειακής κατανάλωσης στη Βουλγαρία και τη Σλοβενία. Επομένως, οι διαφορές αυτές, καθώς και οι ποικίλοι βαθμοί εξάρτησης από τις εισαγωγές ενέργειας, περιπλέκουν το έργο της ενσωμάτωσης των εθνικών αγορών ενέργειας στην Ενεργειακή Ένωση.
Η ΕΕ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εισαγωγή ενέργειας από το εξωτερικό. Ειδικότερα, το 2019 το ποσοστό ενεργειακής εξάρτησης της (δηλαδή ο βαθμός στον οποίο η οικονομία της βασίζεται στις εισαγωγές προκειμένου να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες) άγγιζε το 61% –γεγονός που υποδεικνύει ότι περισσότερο από το ήμισυ των ενεργειακών αναγκών της καλύπτονταν από καθαρές εισαγωγές–, ενώ σε ορισμένα κράτη-μέλη της (όπως στην περίπτωση της Μάλτας, του Λουξεμβούργου και της Κύπρου) άγγιζε το 90%. Το κύριο εισαγόμενο ενεργειακό προϊόν ήταν τα προϊόντα πετρελαίου (συμπεριλαμβανομένου του αργού πετρελαίου), αντιπροσωπεύοντας σχεδόν τα 2/3 των εισαγωγών ενέργειας στην ΕΕ, ακολουθούμενα από το φυσικό αέριο (27%) και τα στερεά ορυκτά καύσιμα (6%).
Είναι ευρέως γνωστό, ότι η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος ενεργειακός προμηθευτής της ΕΕ, διότι η Ένωση απορροφάει το 27% των εξαγωγών πετρελαίου, το 41% εξαγωγών φυσικού αερίου και το 47% στερεών καυσίμων ορυκτής προέλευσης της xώρας. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ βασίζονται στις εξαγωγές σοβιετικού/ρωσικού φυσικού αερίου εδώ και αρκετές δεκαετίες και η Ρωσία έχει φανεί, μέχρι στιγμής, ένας αξιόπιστος προμηθευτής. Οι εξαγωγές φυσικού αερίου από την ΕΣΣΔ στη Δυτική Ευρώπη ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και συνεχίστηκαν ανεμπόδιστα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Επί του παρόντος, εντούτοις, η δραματική αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για φυσικό αέριο και του ποσοστού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) στο ενεργειακό ισοζύγιο των χωρών της ΕΕ, σε συνδυασμό με το εσπευσμένο κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων και την υψηλή φορολόγηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα εντός της Ένωσης, έχει προκαλέσει συρρίκνωση της διαθέσιμης προμήθειας ενέργειας και ραγδαία αύξηση των τιμών. Παρόλα αυτά, δεν φαίνεται πιθανό η ΕΕ να στραφεί στη Ρωσία (και πιο συγκεκριμένα στον ενεργειακό «κολοσσό» Gazprom) για να συναφθεί κάποια συμφωνία παροχής του ρωσικού φυσικού αερίου σε χαμηλότερες τιμές. Η Ένωση εδώ και καιρό επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει την ενεργειακή τους σχέση και την ευθυγράμμιση της Ρωσίας με τις αρχές της «ελεύθερης αγοράς» και του «υγιούς ανταγωνισμού» (άνοιγμα ουσιαστικά της ρωσικής αγοράς ενέργειας σε δυτικές εταιρείες), ωστόσο φαίνεται εμπειρικά ότι η ενεργειακή πολιτική της Ρωσίας (και ειδικότερα, η πολιτικοοικονομική στρατηγική της κρατικής Gazprom) δεν ταυτίζεται με την πολυμερή θεώρηση των πραγμάτων της EE. Ενδεικτικά, οι διμερείς συμφωνίες μεταξύ των χωρών της Ένωσης και της Gazprom εξυπηρετούν τη ρωσική στρατηγική διατήρησης ισχυρών διμερών σχέσεων με τα ευρωπαϊκά κράτη, διότι με αυτόν τον τρόπο, αφενός καθίσταται πιο ευέλικτη η άσκηση της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, αφετέρου εμποδίζεται η διαφοροποίηση της ευρωπαϊκής ενεργειακή αγοράς και κατά προέκταση η δημιουργία μιας συνεκτικής πανευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής (επίκαιρο παράδειγμα αποτελεί η ολοκλήρωση του αμφιλεγόμενου αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2). Επιπλέον, ένα σύνολο παραγόντων έχει οδηγήσει τη Ρωσία να μην έχει πλέον την ίδια προθυμία για συνεργασία σε ενωσιακό επίπεδο με τις ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με τη ρωσική θεώρηση, η ΕΕ παραμένει εγκλωβισμένη στις ηγεμονικές αξιώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και συντηρεί το καθεστώς που υπήρχε επί Ψυχρού Πολέμου, λειτουργώντας ανασταλτικά στην επιδίωξη των ουσιωδών ρωσικών συμφερόντων, όπως καταδεικνύει και η περίπτωση της ουκρανικής κρίσης. Επομένως, προβλέπεται ότι δύσκολα το ρωσικό κράτος θα συνάψει συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας με την Ένωση ως σύνολο, ώστε να μετριαστεί η ραγδαία αύξηση των τιμών και το επερχόμενο ενεργειακό έλλειμα της ΕΕ.
Ποια είναι τα εμπόδια για τη δημιουργία της Ενεργειακής Ένωσης; Μπορεί μια Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση να συμφιλιωθεί πλήρως με τους (επιβαλλόμενους κυρίως από τη γερμανική βιομηχανία) φιλόδοξους στόχους της ΕΕ για το κλίμα; Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις στην εξωτερική πολιτική; Προκειμένου να εφαρμοστεί μια περιβαλλοντικά βιώσιμη Ενεργειακή Ένωση, η ΕΕ καλείται να δημιουργήσει λειτουργικούς μηχανισμούς διακυβέρνησης και να συντονίσει τις πολιτικές και τα διαφορετικά συμφέροντα των κρατών-μελών. Αν και η Ένωση έχει ήδη σημειώσει σημαντική πρόοδο στην εφαρμογή των στόχων για το κλίμα σε σύγκριση με άλλες μεμονωμένες χώρες, η επίτευξη ενεργειακής ουδετερότητας το 2050 απαιτεί τεράστια προσπάθεια και κατάλληλη διαχείριση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Energies | Free Full-Text | Implementation of Climate/Energy Targets of the Europe 2020 Strategy by the EU Member States, mdpi.com, διαθέσιμο εδώ
- Energy statistics – an overview – Statistics Explained, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Energy union | Energy, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- From where do we import energy?, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- The EU’s Energy Union: A Sustainable Path to Energy Security? – Energy News, Institute of Energy of South East Europe, διαθέσιμο εδώ
- Ενεργειακή Ένωση, Consilium, διαθέσιμο εδώ
