Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Η Ιστορία αυτή τη φορά μάς τοποθετεί στην περιοχή της Πύδνας, 168 χρόνια πριν τη γέννηση του Χριστού. Στην πεδιάδα, ανάμεσα στους ποταμούς Αίσονα και Λεύκο, διαδραματίστηκε μια σύγκρουση-τομή στην παγκόσμια πολεμική Ιστορία, καθώς δύο εμβληματικές μονάδες συγκρούστηκαν σφοδρά, με τη μία να κατατροπώνει την άλλη και να εδραιώνει την κυριαρχία της. Ο λόγος για την τρομερή Ρωμαϊκή Λεγεώνα, η οποία κατάφερε να διασπάσει και να συντρίψει τη θρυλική Μακεδονική Φάλαγγα, η οποία στη Μάχη της Πύδνας, στην τελευταία μάχη του Τρίτου Μακεδονικού Πολέμου, έγραψε τον επίλογό της, με τρόπο αντάξιο της φήμης της.
Οι Ρωμαίοι, με ηγέτη τον ύπατο Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, είχαν προσπαθήσει να εκτελέσουν κυκλωτική κίνηση κατά των δυνάμεων του Μακεδόνα βασιλιά Περσέα. Πιο συγκεκριμένα, απόσπασμα 5.000 Ρωμαίων, 3.000 Ιταλών, 120 ιππέων και 200 συμμάχων, υπό την ηγεσία του γιου του υπάτου, Κόιντου Φάβιου Μάξιμου Αιμιλιανού, και του εμπειροπόλεμου Πόπλιου Κορνήλιου Σκιπίωνα Νασικά, προσπάθησαν να διαρρήξουν την άμυνα των Μακεδόνων στα περάσματα του Πύθιον και της Πέτρας, προκειμένου να βρεθούν στα νώτα των αντιπάλων τους, οι οποίοι βρίσκονταν στρατοπεδευμένοι κατά μήκος του ποταμού Ελπειού.
Αν και οι άμυνες των Μακεδόνων δεν κατάφεραν να συγκρατήσουν τη ρωμαϊκή λαίλαπα, εντούτοις ειδοποίησαν εγκαίρως τον Περσέα, ο οποίος οπισθοχώρησε σε οχυρώτερη θέση, στη μικρή κοιλάδα μεταξύ των ποταμών Λεύκου και Αίσωνος. Ο Λεύκιος Αιμίλιος, αφού ενώθηκε με τις δυνάμεις των δύο διοικητών, παρατάχθηκε στην άλλη όχθη του ποταμού Λεύκου, απέναντι από τον αντίπαλό του.
Ο Μακεδόνας ηγέτης επέλεξε για λόγους στρατηγικής το συγκεκριμένο πεδινό σημείο, καθώς στο ομαλό έδαφός του μπορούσε να δράσει με πλήρη ισχύ η Μακεδονική Φάλαγγα. Στα αριστερά της παράταξής του τοποθέτησε τους Μακεδόνες και Οδρύσες ιππείς (4.000), μαζί με μονάδες πεζικού από τη Γαλατία (2.000), την Κρήτη (3.000) και άλλες περιοχές (1.000), καθώς και 3.000 Μακεδόνες υπασπιστές, στο κέντρο τοποθέτησε τις μονάδες της Μακεδονικής Φάλαγγας, 10.500 Αργυράσπιδες και άλλοι τόσοι Χαλκάσπιδες, ενώ τη δεξιά πτέρυγα επάνδρωναν άγημα 3.000 Μακεδόνων υπασπιστών και ελαφρύ πεζικό 6.000 Θρακών και Παιόνων.
Στην αντίπερα όχθη, ο Ρωμαίος ύπατος τοποθέτησε στην αριστερή πλευρά του ιππείς Ρωμαίους (1.200), Ιταλούς συμμάχους (880), Έλληνες συμμάχους (1.000) και Νομάδες (1.000), καθώς και Έλληνες (2.600) και Νομάδες πεζούς (3.000). Στο κέντρο της παράταξης δέσποζαν η 1η και 2η Ρωμαϊκή Λεγεώνα, με διοικητές τους Λεύκιο Ποστούμιο Αλβίνο και Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, αντίστοιχα. Τη δεξιά πλευρά συμπλήρωναν μονάδες πεζικού των Ιταλών συμμάχων (13.400), διαιρεμένο σε 2 μέρη.
Ο δισταγμός των δύο αντιπάλων να ξεκινήσουν τη μάχη λύθηκε από ένα τυχαίο περιστατικό. Ένα άλογο από τις τάξεις των Ιταλών ιππέων του δεξιού πλευρού ξέφυγε, φτάνοντας μπροστά στις γραμμές των Μακεδόνων, οι οποίοι το αιχμαλώτισαν. Ιταλοί αντέδρασαν, διαβαίνοντας τον ποταμό, με τους Θράκες και Παίονες της αριστερής μακεδονικής πλευράς να περνούν και αυτοί με τη σειρά τους τον ποταμό Λεύκο. Η αψιμαχίες σύντομα επεκτάθηκαν, με τους Μακεδόνες Υπασπιστές να ακολουθούν τους συστρατιώτες της πλευράς τους. Προκειμένου να ενισχύσει το δοκιμαζόμενο του δεξιό πλευρό, ο Λεύκιος Αιμίλιος αποστέλλει εκεί 22 πολεμικούς ελέφαντες, 120 Ιταλούς ιππείς και 4.000 Περγαμηνούς πεζούς. Οι Μακεδόνες είχαν εκδηλώσει ταυτόχρονα την επίθεσή τους και στο κέντρο, με τη Μακεδονική Φάλαγγα να δοκιμάζει τις αντοχές των προφυλακών των Ρωμαίων.
Η απόφαση που έλαβε ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος σε αυτή τη φάση της μάχης, έμελλε να του χαρίσει τη νίκη. Διατάζοντας τις λεγεώνες του κέντρου να υποχωρήσουν συντεταγμένα προς τους πρόποδες του όρους Ολόκρου, παρέσυρε τη Μακεδονική Φάλαγγα σε έδαφος βραχώδες, με αποτέλεσμα να απολέσει το βασικό της συστατικό, τη συνοχή των γραμμών της. Το ανώμαλο έδαφος δυσχέραινε την προέλαση των φαλαγγιτών, οι οποίοι απέκλιναν των εκτεταμένων γραμμών τους, κάτω από το βάρος της 7 μέτρων σάρισας. Μόλις η διάσπαση έφτασε στο επιθυμητό σημείο, οι άρτια οργανωμένες λεγεώνες διαιρέθηκαν σε σπείρες, διοικητικές υποδιαιρέσεις της λεγεώνας, και εισχώρησαν στα κενά που δημιουργήθηκαν. Έτσι, ο ευφυής Ρωμαίος διοικητής δεν αντιμετώπισε την τρομερή φάλαγγα σε μια μεγάλη μάχη, αλλά σε πολλές μικρότερες συμπλοκές, στις οποίες ο εξοπλισμός των λεγεωνάριων υπερείχε των μικρών σπαθιών και ασπίδων των φαλαγγιτών.
Τόσο στο κέντρο με το τέχνασμα του Λεύκιου Αιμίλιου Παύλου όσο και στο δεξιό πλευρό των Ρωμαίων με την παρουσία των ελεφάντων και το υψηλό ηθικό των Ιταλών συμμάχων, οι οποίοι ήταν εξοικειωμένοι με τα πολεμικά κτήνη, η μάχη εξελισσόταν σε πραγματική σφαγή για τους Μακεδόνες. Η δεξιά πλευρά των Μακεδόνων, με 13.000 άνδρες, ήταν η μόνη που έμεινε αλώβητη. Με αυτή ο Περσέας εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης, το οποίο είχε στρωθεί με 20-25.000 πτώματα του στρατού του. Ανάμεσά τους, μόλις ξεχώριζαν οι 100 νεκροί της ρωμαϊκής πλευράς.
Ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος, με την άψογη στρατηγική και οργάνωσή του, πέτυχε να εκμηδενίσει τα πλεονεκτήματα του αντιπάλου του και να κερδίσει μια σημαντικότατη και καθοριστική νίκη. Ο Περσέας, τόσο με την πρόωρη, ξαφνική και ανοργάνωτη έναρξη της μάχης όσο και με την αποχώρησή του από το πεδίο, με ένα τμήμα του στρατού που μπορούσε να κάνει τη διαφορά, διέπραξε λάθη ασυγχώρητα, που πιθανόν του στέρησαν την επικράτηση στον Τρίτο Μακεδονικό Πόλεμο και κατά συνέπεια, τον θρόνο του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- H.H. Scullard (1935), A history of the Roman world from 753 to 146 BC, Λονδίνο: Εκδ. Methuen.
- Συλλογικό Έργο (2015), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους -Τόμος 12 – Ελληνιστικοί Χρόνοι, Αθήνα: Εκδόσεις Παραπολιτικά Α. Ε.
- Ε.Κ.Π.Α. (2020) Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης: Ελληνική Στρατιωτική Ιστορία: Στρατηγική και Ηγεσία. 2421 – Αρχαία Ελληνορωμαϊκή Ιστορία – Βυζάντιο Διδακτική Ενότητα 2. (Επιστ. Υπεύθυνος: Θ. Λιόλιος)
