Της Αγγελικής Ευαγγελακοπούλου,
Μια από τις σύγχρονες εμφύλιες συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στην ευρωπαϊκή σκηνή είναι η διαμάχη μεταξύ της Ισπανίας και της Καταλονίας. Η εν λόγω διαμάχη έχει τις ρίζες της αρκετά πίσω χρονικά, στον 15ο αιώνα συγκεκριμένα. Ανά διαστήματα κατά την τελευταία δεκαετία, η επιθυμία των Καταλανών για ανεξαρτησία και για ανάκτηση του χαμένου τους κράτους αναζωπυρώνεται και επανέρχεται στο προσκήνιο, δυσκολεύοντας τη ζωή της ισπανικής κυβέρνησης, η οποία θεωρεί πως δεν τίθεται δικαίωμα αυτονομίας του καταλανικού κράτους. Εξακολουθεί να αποτελεί ένα άλυτο ζήτημα διεκδίκησης εδαφικής ακεραιότητας, γι’ αυτό και αξίζει να αναλύσουμε τη μέχρι τώρα εξέλιξή του και να εξετάσουμε τα πιθανά σενάρια επίλυσης του ζητήματος.
Η Καταλονία αποτελούσε ανεξάρτητο κράτος που είχε δικό του έδαφος και πληθυσμό, δικούς του θεσμούς, νομοθεσία, οικονομία και στρατό. Μέχρι τον 13ο αιώνα ήταν εντελώς ανεξάρτητο, όταν και ξεκίνησε συνεργασία με το βασίλειο της τότε εποχής στην ιβηρική χερσόνησο. Κατάφερε να αναπτυχθεί οικονομικά και στρατιωτικά, ενώ επεκτάθηκε και εδαφικά. Ωστόσο, το βασίλειο που προαναφέρθηκε, παράλληλα με την Καταλονία, προχώρησε σε συνεργασία και με άλλο αντίπαλο βασίλειο της περιοχής. Τα δύο αυτά βασίλεια σχημάτισαν το μοντέρνο ισπανικό κράτος.
Η Καταλονία, υποφέροντας από πολέμους και την αρρώστια της πανούκλας, αναγκάστηκε να στραφεί προς το νεοσύστατο κράτος μεταξύ των δύο βασιλείων για βοήθεια, διατηρώντας την αυτονομία της μέσω των θεσμών, του συναλλάγματος, του φορολογικού συστήματος και της επίσημης γλώσσας. Αν και υπήρχαν οφέλη απ’ τη συνεργασία, οι Καταλανοί εξακολουθούσαν να υποφέρουν από λιμό, ασθένειες και τις οικονομικές συνέπειες των πολέμων. Τότε, αποφασίστηκε να προβούν σε αγώνα για διεκδίκηση της ανεξαρτησίας τους, ώστε να ανέλθει η χώρα με τις δικές της δυνάμεις. Η έκβαση της σύγκρουσης με το ισπανικό κράτος ήταν αρνητική και σταδιακά το καταλανικό κράτος έχασε του δικούς του πολιτικούς και νομοθετικού θεσμούς, γινόμενο υπόλογο του ισπανικού.
Μέχρι και τις αρχές του 1900, η κατάσταση για την Καταλονία δεν είχε αλλάξει, δημιουργώντας δυσφορία στον πληθυσμό που επιθυμούσε να ξαναδεί το κράτος του ανεξάρτητο και ελεύθερο. Το 1934, ο τότε Πρόεδρος της καταλανικής κυβέρνησης προέβη σε διεκδίκηση της ανεξαρτησίας της χώρας έναντι της ισπανικής κυβέρνησης. Η αφορμή ήταν η ιδεολογική και πολιτική σύγκρουση και απόκλιση που υπήρχε ανάμεσα στην αριστερά Καταλονία και την δεξιά Ισπανία. Παρά τις θερμές προσπάθειες των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας έναντι αυτών της Ισπανίας, η επανάσταση απέτυχε. Αποτέλεσμα ήταν να θεσμοθετηθεί νόμος από την ισπανική κυβέρνηση που θα απέβαλε τη δυνατότητα διεκδίκησης ανεξαρτησίας της Καταλονίας.
Σήμερα, αν και η Καταλονία αποτελεί ανεξάρτητη κοινότητα της Ισπανίας με δική της γλώσσα και πολιτισμικά στοιχεία, η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί. Αντιθέτως, σημειώνονται εκ νέου έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στους δύο αντιμαχόμενους δρώντες του ισπανικού εδάφους. Ποια είναι, όμως, η βάση της έντονης διαφοράς τους;
Σύμφωνα με στοιχεία ερευνών, αλλά και με δεδομένα από τον καταλανικό πληθυσμό, το φορολογικό σύστημα της Ισπανίας δεν αντιμετωπίζει ισάξια τους Καταλανούς με τους Ισπανούς. Οι Καταλανοί επιβαρύνονται παραπάνω, πληρώνουν μεγαλύτερα ποσά απ’ ό,τι θα έπρεπε αναλογικά με τον πληθυσμό και την κατανάλωση που υπάρχει και δεν λαμβάνουν ανάλογα έσοδα και οφέλη. Παράλληλα, η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2009 ενίσχυσε ακόμα περισσότερο την στέρηση ισάξιων αποδοχών στους Καταλανούς, δεδομένου ότι η ισπανική κυβέρνηση έδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα στο δικό της εσωτερικό. Παράλληλα, οι αλλαγές που έκανε η Ισπανία στο κράτος το 2010 ενίσχυσαν τη διάκριση μεταξύ των ταυτοτήτων των δύο πληθυσμών, υποβαθμίζοντας την ταυτότητα των Καταλανών.
Σε πολιτικό επίπεδο, οι καταπατήσεις δεν έλειπαν όσον αφορά τις εκλογικές διαδικασίες και τα δημοψηφίσματα που λάμβαναν χώρα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας. Βασικά παραδείγματα είναι το δημοψήφισμα που διεξήχθη παράνομα το 2014 απ’ την ισπανική κυβέρνηση, προκαλώντας νίκη αυτών που ήταν υπέρ του διαχωρισμού της Καταλονίας και της Ισπανίας, καθώς κι ένα δημοψήφισμα που κηρύχθηκε από τους Καταλανούς αυτή τη φορά το 2017, όμως κατέστη παράνομο απ’ την ισπανική κυβέρνηση. Σύμφωνα με στοιχεία, υποστηρίχθηκε πως ψήφισε το 90% του πληθυσμού να συνεχιστεί ο διαχωρισμός, ενώ αργότερα αποδείχτηκε πως μόνο το 43% στήριζε αυτή την άποψη και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είχε υποστεί μποϊκοτάζ.
Έπειτα από αυτές τις εξελίξεις, κατέστη μια από τις προτεραιότητες και των δύο μερών να ξεκινήσει εκ νέου κύκλος διαπραγματεύσεων για να επιλυθεί μια και καλή το ζήτημα της μεταξύ τους διένεξης. Αν και υπήρξε η θέληση, η διαδικασία διακόπηκε απ’ την πανδημία του κορωνοϊού, αφήνοντας ανοιχτές τις συζητήσεις μεταξύ των δύο ηγετών. Ο κύριος λόγος που είναι επιτακτική ανάγκη να δοθεί ένα τέλος στις διαφορές τους είναι για να πάψει να υποβαθμίζεται μια περιοχή με ιστορικό υπόβαθρο και παράλληλα για να σταματήσει να ταλαιπωρείται ο πληθυσμός της, ενώ μειώνεται και η πολιτισμική κληρονομιά του. Πριν λίγες ημέρες, έλαβαν χώρα εκ νέου διαπραγματεύσεις μεταξύ του Πρωθυπουργού Sánchez της Ισπανίας και του Aragonès της Καταλονίας. Μένει μόνο να δούμε αν αυτή τη φορά θα υπάρξει όντως κάποιο σημείο επαφής ή αν θα συνεχιστεί η χρόνια αυτή διένεξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Catalonia: independence in History, rhetoric and symbolism, Natalie J. Cestone, Spring, διαθέσιμο εδώ
- Catalonia crisis in 300 words, BBC, διαθέσιμο εδώ
- In bid to end secession dispute, Spain tries talking with Catalonia, Nicholas Casey & Raphael Minder, διαθέσιμο εδώ
