Της Διαμάντως Γεωργακοπούλου,
Εξάρτηση είναι η προσήλωση, η εμμονή με κάποιο αντικείμενο, ουσία, συμπεριφορά ή ακόμη και με άνθρωπο. Η βάση του πολυπαραγοντικού φαινομένου της εξάρτησης είναι βιολογική, αλλά και ψυχολογική. Το εξαρτημένο άτομο αναπτύσσει ανοχή, δηλαδή ολοένα μεγαλύτερη, σε ποσότητα, χρήση για να υπάρξει το ίδιο αποτέλεσμα ή σημαντικά μειωμένη επίδραση, όταν χρησιμοποιείται η ίδια ποσότητα της ουσίας. Εμφανίζεται αυξημένος μεταβολισμός της εξαρτητικής ουσίας και οι περιοχές του εγκεφάλου γίνονται λιγότερο ευαίσθητες στη δράση τους, ενώ παράλληλα εκδηλώνεται και συμπεριφορική ανοχή. Το άτομο με τη διακοπή ή τη μείωση της χρήσης, παρουσιάζει διάφορα ειδικά σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα (σύνδρομο στέρησης). Εκτός, όμως, από τις βιολογικές πηγές των εξαρτήσεων, χρειάζεται να τονιστεί ότι η συμπεριφορά αυτή πηγάζει από τη δυστυχία, η οποία ωθεί το άτομο να βρει λύσεις με αθέμιτα και ακατάλληλα μέσα. Υπάρχουν διάφορες επιστημονικές εξηγήσεις για την κληρονομικότητα της εξάρτησης ή για τη «θεωρία» περί ατομικής επιλογής, ωστόσο αξίζει να τονιστεί ότι μερίδιο ευθύνης φέρει η κοινωνία, που ωθεί το άτομο στις έσχατες επιλογές. Η λύση θα δοθεί, εφόσον το επιθυμεί το εξαρτημένο υποκείμενο, μέσα από θεραπεία και με το κατάλληλο υποστηρικτικό περιβάλλον.
Οι χρήστες συχνά αναφέρουν ότι μέσα από τη λήψη ουσιών, βρίσκουν παρηγοριά και δεν χρειάζεται να βιώνουν τον συναισθηματικό πόνο. Ρόλος της θεραπείας στην εξάρτηση είναι να συμβάλλει στην έκφραση του ατόμου. Η έκφραση, όμως, μπορεί να μην είναι απαραίτητα λεκτική. Ένα αποτελεσματικό μέσο αυτοέκφρασης είναι η τέχνη με την οποία η ενασχόληση επιφέρει συναισθηματική μόρφωση στο άτομο. Με λίγα λόγια, τέχνη σημαίνει δημιουργία, τόνωση αυτοπεποίθησης, έκφραση, επικοινωνία των συναισθημάτων, αποφόρτιση, αυτογνωσία, αναζήτηση και προβληματισμός. Μέσω της θεραπείας τέχνης, το άτομο κάνει στροφή, ανοίγει ένα παράθυρο στον ψυχικό του κόσμου, στην ενδοσκόπηση και διευρύνει τους ορίζοντές του.
Σε μία ιστορική ανασκόπηση, η θεραπεία τέχνης για εξαρτημένους υφίσταται από τη δεκαετία του ‘50, ενώ ήδη από το 1983 υπήρχαν 20 επιστημονικά συγγράμματα και άρθρα που αναγνώριζαν τη συμβολή της τέχνης για την απεξάρτηση, ως ένα μέσο έκφρασης των οδυνηρών συναισθημάτων και ως τρόπο εσωτερικής αναζήτησης και κινητοποίησης. Σύμφωνα με επιστημονικά ευρήματα, η μη λεκτική επικοινωνία χρησιμοποιεί πολλαπλές διαύλους και συνήθως μας δίνει περισσότερες πληροφορίες για τη συναισθηματική και ψυχική κατάσταση του άλλου, απ’ ό,τι μας δίνουν τα λεκτικά μηνύματα (Verderber & Verderber, 2006) Η ελευθερία αυτοέκφρασης από τις μη λεκτικές μορφές επικοινωνίας ανάμεσα στα εθισμένα άτομα, συμβάλλει στην ένταξή τους σε έναν πιο πνευματικό τρόπο ζωής, σε μια κουλτούρα διαφορετική από αυτήν των ναρκωτικών, δημιουργώντας έτσι τρόπους διαφυγής. Πιο συγκεκριμένα, δίνεται κίνητρο στο άτομο να συνεχίσει να προσπαθεί και να ζει ευμενώς, να δει τη θετική όψη της ζωής, μέσα από ομάδες θεραπείας χορού, μουσικής, και ψυχοδράματος. Οι Dies και Greenberg τονίζουν πως οι βιωματικές θεραπείες έχουν θετική συμβολή στην αποφόρτιση, στην εσωτερική έκφραση και στην αναπαράσταση των συναισθημάτων.
Στις ομάδες μη λεκτικής έκφρασης, στις οποίες υφίσταται ένα περιβάλλον αμοιβαίας αποδοχής, το άτομο εστιάζει στον εαυτό του και δε φοβάται να εκφραστεί. Είναι ένα εναλλακτικό πρόγραμμα απεξάρτησης, που διευκολύνει τη γνήσια επικοινωνία των συναισθημάτων, βελτιώνει τις κοινωνικές δεξιότητες των εξαρτημένων, μαθαίνει στο άτομο να χρησιμοποιεί το σώμα του και να το αγαπά. Η τέχνη μάς ελκύει επειδή μας αποκαλύπτει τον πιο μυστικό μας εαυτό, είπε ο Γάλλος σκηνοθέτης Ζαν-Λυκ Γκοντάρ. Κάθε μορφή εθισμού είναι κακή, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για ναρκωτικά, αλκοόλ, μορφίνη ή ιδεολογία (Καρλ Γιουνγκ) και οι άνθρωποι χρειάζεται να ξεφεύγουν από αυτήν. Υπάρχει καλύτερος τρόπος από την τέχνη;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παπαρρηγόπουλος Θ., Δάλλα Χ., ΟΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ. Αίτια, μηχανισμοί, εκδηλώσεις, αντιμετώπιση εκδ. ΙΤΕ-Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
- Τι είναι εξάρτηση;, kethea.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Ιορδανίδου Φ., Εναλλακτικές μορφές έκφρασης και επικοινωνίας στην θεραπευτική διαδικασία της απεξάρτησης: η περίπτωση του “Π.Ε.Θ.Ε.Α. ΑΡΓΩ”, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Διαθέσιμο εδώ
- Feen-Calligan, H. (2007). The Use of Art Therapy in Detoxification from Chemical Addiction. Canadian Art Therapy Association Journal, 20(1), 16–28. Διαθέσιμο εδώ
