Του Θανάση Κουκόπουλου,
Μια από τις πιο προικισμένες προσωπικότητες της παγκόσμιας στρατιωτικής -και δη της ναυτικής- ιστορίας υπήρξε ο μεγάλος ναύαρχος του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στόλου, Fyodor (Фёдор) Fyodorovich Ushakov (Θεόδωρος Ουσακώφ), ο οποίος κατέστη ο απόλυτος «αφέντης» της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, μια εποχή που η Ρωσική Αυτοκρατορία κατέβαλλε όλες τις δυνάμεις της για έξοδο προς τη θάλασσα και ιδιαίτερα προς τη Μεσόγειο.
Ο Fyodor γεννήθηκε τον Φεβρουάριο του 1744 στο χωριό Burnakovo της επαρχίας Yaroslavl, 100 μίλια βορείως της Μόσχας, από οικογένεια όχι και τόσο πλούσια, που άνηκε στην κατώτερη αριστοκρατία. Οι γονείς του, Fyodor Ignatievich και Praskovya Nikitichna, ήταν βαθιά θρησκευόμενοι άνθρωποι και αυτή την ευσέβειά τους φρόντισαν να τη μεταδώσουν και στον Fyodor. Χριστιανική διαγωγή φρόντισε να του δώσει και ο θείος του, ο οποίος ήταν μοναχός. Ο ανιψιός του ήταν ένας άνθρωπος χωρίς αισθήματα κατωτερότητας και έτσι, δεν αισθανόταν ντροπή να συναναστρέφεται ακόμα και με απλούς χωρικούς. Μάλιστα, στην ηλικία των 14 ετών μπορούσε ήδη να κυνηγάει αρκούδες πλάι σε ενήλικες.
Δύο χρόνια αργότερα εγγράφηκε στη Σχολή του Πολεμικού Ναυτικού της Αγίας Πετρούπολης, όπου διακρίθηκε για τις άριστες επιδόσεις του, την αφοσίωσή του, εν αντιθέσει με πολλούς άλλους συμφοιτητές του, και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που επέδειξε στα μαθήματα της αριθμητικής, της ναυσιπλοΐας και της ιστορίας. Περάτωσε τις σπουδές του σε διάστημα πέντε ετών και τοποθετήθηκε αμέσως στον στόλο της Βαλτικής Θάλασσας. Τα χρόνια αυτά ήταν πολύ γόνιμα, αλλά και απαιτητικά για τον Fyodor, καθώς είχε τη δυνατότητα, πλάι στους κυριολεκτικά μπαρουτοκαπνισμένους προϊσταμένους του, να συλλέξει πολύτιμες εμπειρίες και συμβουλές, αλλά και να υπηρετήσει κάτω από δύσκολες συνθήκες.
Κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο της εξαετίας 1768-1774, απέκτησε τις πρώτες του εμπειρίες υπό συνθήκες πραγματικών ναυμαχιών. Επίσης, του δόθηκαν οδηγίες να προστατεύσει ρωσικά εμπορικά πλοία στη Μεσόγειο από Βρετανούς πειρατές. Ήδη από τις πρώτες αυτές συγκρούσεις έλαμψε η ευφυΐα του, αφού εργάστηκε με μεθοδικότητα, κωδικοποιώντας τις τακτικές των αντιπάλων του. Οι Γάλλοι, οι Βρετανοί και οι Οθωμανοί προτιμούσαν τις λεγόμενες «γραμμικές τακτικές», σύμφωνα με τις οποίες το σύνολο του στόλου επετίθετο κατευθείαν στον εχθρό, περιορίζοντας δραματικά τις πιθανότητες του τελευταίου για σωτήριες κινήσεις. Ωστόσο, η σημαντικότατη αδυναμία αυτού του συστήματος ήταν ο περιορισμός των δυνατοτήτων ανάληψης πρωτοβουλιών και από πλευράς του επιτιθέμενου. Οι Ρώσοι αξιωματικοί του Ναυτικού εκείνη την περίοδο έψαχναν συνεχώς τρόπους να μπορούν να αντεπεξέρχονται υπό αυτές τις συνθήκες ναυμαχιών. Στον Ushakov, μάλιστα, είχε προξενήσει ιδιαίτερη εντύπωση ο δεξιοτεχνικός ελιγμός του ναυάρχου Grigory Spiridonov στη Ναυμαχία των Στενών της Χίου και του Τσεσμέ, το 1770, όπου μία ειδικά επιφορτισμένη συστάδα πλοίων κανονιοβολούσε, υποστηρίζοντας με αυτόν τον τρόπο τα πλοία που επετίθεντο από μπροστά.
Μετά την προσάρτηση της Χερσονήσου της Κριμαίας, το 1783, στη Ρωσική Αυτοκρατορία, ο Ushakov επέβλεψε την κατασκευή μιας ναυτικής βάσης στη Σεβαστούπολη. Το ίδιο έκανε και με την κατασκευή αποβάθρων στη Χερσώνα. Οι εργασίες αποπερατώθηκαν επιτυχώς, παρά το πρόβλημα με το ξέσπασμα της πανώλης. Ο Fyodor μπόρεσε να κρατήσει την κατάσταση σε διαχειρίσιμα επίπεδα, καθώς μερίμνησε για την επάρκεια ιατρικού προσωπικού, αλλά και για τη μερική κατάρτιση στρατιωτικών αξιωματικών σε ιατρικά ζητήματα.
Και ήταν αυτές ακριβώς οι ενέργειες των Ρώσων που ανησύχησαν τους Οθωμανούς και οδήγησαν στο ξέσπασμα ενός ακόμη Ρωσοτουρκικού Πολέμου το 1787. Το άστρο του Ushakov έλαμψε για ακόμη μια φορά στη Ναυμαχία της Νήσου Fidonisi, ανατολικά του Δέλτα του Δούναβη, τον Ιούλιο του 1788. Ο τουρκικός στόλος ανέλαβε την πρωτοβουλία των κινήσεων και έξι πλοία κατάφεραν να εγκλωβίσουν τη ρωσική εμπροσθοφυλακή. Τότε, η ναυαρχίδα του Ushakov έσπευσε να βοηθήσει, επιτιθέμενη κατευθείαν στην οθωμανική ναυαρχίδα της πρώτης σειράς, κάτι που οι αντίπαλοι δεν περίμεναν και, μετά από τρεις ώρες μάχης, υποχώρησαν. Έτσι, το ρωσικό πεζικό διευκολύνθηκε και κατάφερε να πορθήσει το σημαντικό από στρατηγικής άποψης οχυρό Ochakov. Πρέπει να τονιστεί ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες του Ushakov ήταν σωτήριες για κάθε ναυμαχία και πάντα στέφονταν με επιτυχία.
Και δεν άργησε να ανταμειφθεί για αυτές. Το 1790, διορίστηκε ναύαρχος των μετόπισθεν του στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Ο Ιούλιος του ίδιου έτους αποτέλεσε μια ακόμα στιγμή δόξας για τον Ushakov. Στη Ναυμαχία του Kerch, η μεγάλη αυτή ιδιοφυΐα τοποθέτησε τις έξι πιο ευκίνητες φρεγάτες του στόλου εκτός γραμμής μάχης, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να επεμβαίνουν με την ευελιξία τους όπου υπήρχε ανάγκη. Η νίκη, φυσικά, ήταν δεδομένη. Ο θρίαμβος ολοκληρώθηκε με τις Ναυμαχίες του Tendrovo, το 1790, και της Kaliakria, το 1791. Το 1793, ο Fyodor προήχθη στο αξίωμα του αντι-ναυάρχου.
Ο «άρχοντας» των θαλασσών συνδέεται και με την πατρίδα μας. Τα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα, η Ρωσική και η Οθωμανική Αυτοκρατορία έβλεπαν «με κακό μάτι» την εμπλοκή του Ναπολέοντα στην Ανατολική Μεσόγειο και υπέγραψαν συμφωνία για επέμβαση στα υπό γαλλική κατοχή Επτάνησα. Οι Ρώσοι, μάλιστα, εφοδιάστηκαν και με εγκύκλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, ο οποίος προέτρεπε τους ντόπιους να δεχτούν την ξένη επέμβαση, εξαιτίας της αθεϊστικής και πλήρως εκκοσμικευμένης ιδεολογίας των Γάλλων. Οι τελευταίοι προέβησαν σε εκτεταμένες οχυρωματικές εργασίες στην Κέρκυρα. Ο Ushakov, αφού εξέτασε όλα τα δυνατά περάσματα, αποφάσισε να επικεντρωθεί στο νησάκι Βίδο. Και για πολλοστή φορά, δε διαψεύστηκε. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε απόπειρα χερσαίας κατάληψης του φρουρίου της Κέρκυρας, που πέτυχε τη δεύτερη φορά.
Η εκδίωξη των Γάλλων από τον Fyodor Ushakov, το 1799, είναι γεγονός υψίστης ιστορικής σημασίας για το έθνος μας, καθώς με αυτό τον τρόπο κατέστη δυνατή η δημιουργία του πρώτου αυτόνομου ελληνικού κράτους μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, της λεγόμενης Επτανήσου Πολιτείας, η οποία, βέβαια, ήταν φόρου υποτελής στον Σουλτάνο. Επιπλέον, η απόβαση των Ρώσων είχε και μια άλλη, συμβολική διάσταση. Μια από τις πρώτες ενέργειες του Fyodor, που φανερώνει ακόμα περισσότερο τη μεγάλη του ευεργεσία προς την πατρίδα μας, αλλά και τους στενούς δεσμούς των δύο λαών, ήταν η αποκατάσταση του Ορθόδοξου επισκοπικού θρόνου της Κέρκυρας, ο οποίος, εξαιτίας του βενετικού καθεστώτος, χήρευσε για αιώνες. Δυστυχώς, η Επτάνησος Πολιτεία δεν είχε μεγάλη διάρκεια ζωής και, λόγω της πίεσης που δεχόταν από τον Ναπολέοντα, ο Τσάρος Αλέξανδρος Α΄ παραχώρησε τα Επτάνησα στους Γάλλους, το 1807, με τη Συνθήκη του Tilsit.
Μετά από αυτό το σπουδαίο κατόρθωμα, χάρη στο οποίο ανακηρύχθηκε ναύαρχος, ο Ushakov συνέχισε να συνδράμει στον αγώνα της Ρωσίας κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Ωστόσο, υπέπεσε στη δυσμένεια του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄, ο οποίος ξεκίνησε να κυβερνά από το 1801. Το 1810, αποσύρθηκε στο χωριό Alekseevka, 500 χιλιόμετρα ανατολικά της Μόσχας, στη σημερινή Δημοκρατία της Mordovia, κοντά στο μοναστήρι του Sanaksar, με το οποίο είχε στενές σχέσεις και στο οποίο, μάλιστα, συνήθιζε να μένει κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Όταν οι δυνάμεις του Ναπολέοντα εισέβαλαν στα ρωσικά εδάφη, το 1812, εκείνος αρνήθηκε να επανέλθει στη στρατιωτική δράση εξαιτίας προβλημάτων υγείας. Η σπουδαία αυτή προσωπικότητα άφησε την τελευταία της πνοή στις 2 Οκτωβρίου του 1817. Χάρη στη μεγάλη του ευσέβεια και πνευματική ζωή, η Ρωσική Εκκλησία ανακήρυξε τον Fyodor Ushakov Άγιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Dmitriev, O., “Prominent Russians: Fyodor Ushakov”. Από την ιστοσελίδα russiapedia.rt.com. Διαθέσιμο εδώ.
- Sozaev, E. & Tredrea, J. (2010), Russian Warships in the Age of Sail (1696-1860): Design, Construction, Careers and Fates, Yorkshire. Διαθέσιμο εδώ.
- Φλογαΐτης, Σπ. (2001), Διεθνής Ανταγωνισμός, Εσωτερικά Αποτελέσματα και Τοπική Κοινωνία, στο Νικηφόρου Α. (επιμ.), Επτάνησος Πολιτεία (1800-1807): Τα Μείζονα Ιστορικά Ζητήματα, Κέρκυρα, 29-31. Διαθέσιμο εδώ.
- Zanou, K. (2018), Transnational Patriotism in the Mediterranean (1800-1850): Stammering the Nation, Οξφόρδη. Διαθέσιμο εδώ.
- “Житие св. прав. Феодора Ушакова”. Από την ιστοσελίδα sobor-ushakova.ru. Διαθέσιμο εδώ.
