Της Δήμητρας Παναγιωτακοπούλου,
Κοιμάστε αρκετά, έχετε καλή διατροφή και ασκείστε τακτικά; Εξακολουθείτε, όμως, να δυσκολεύεστε να εκτελέσετε καθημερινές δραστηριότητες, να συγκεντρωθείτε ή να έχετε κίνητρα στα φυσιολογικά σας επίπεδα; Αυτά υποδεικνύουν την παρουσία κόπωσης, ενός αισθήματος, δηλαδή, συνεχούς κούρασης ή αδυναμίας. Μπορεί να είναι σωματική, ψυχική ή συνδυασμός των δύο και μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε. Η κόπωση δεν αποτελεί ιατρική κατάσταση αλλά ένα σύμπτωμα, το οποίο οι περισσότεροι ενήλικες θα βιώσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Παρόλο που μερικές φορές η κόπωση περιγράφεται ως κούραση, είναι διαφορετικό από το να αισθάνεται κανείς απλά κουρασμένος ή νυσταγμένος, καθώς δεν επιλύεται με έναν καλό ύπνο.
Η κόπωση είναι δυνατόν να προκαλέσει ένα ευρύ φάσμα άλλων σωματικών, ψυχικών και συναισθηματικών συμπτωμάτων. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, ζάλη, χρόνια κόπωση (κόπωση με διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών) ή υπνηλία, απώλεια όρεξης, θολή όραση, μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, πονόλαιμο, πονεμένους μύες ή μυϊκή αδυναμία, επιβραδυμένα αντανακλαστικά και διαταραγμένο συντονισμό χεριών με μάτια. Είναι, επίσης, πιθανό το άτομο να γίνει πιο ευερέθιστο, να έχει μειωμένη ικανότητα λήψης αποφάσεων και κρίσης, κακή συγκέντρωση, παραισθήσεις, προβλήματα βραχυπρόθεσμης μνήμης, μειωμένη ικανότητα προσοχής και χαμηλά κίνητρα. Για πολλούς ανθρώπους η κόπωση προκαλείται από έναν συνδυασμό τρόπου ζωής, κοινωνικών, ψυχολογικών και γενικών θεμάτων ευημερίας, αλλά και από υποκείμενες ιατρικές καταστάσεις.
Οι συνήθεις παράγοντες του τρόπου ζωής που μπορούν να προκαλέσουν κόπωση περιλαμβάνουν, ως πρώτο και κύριο, την έλλειψη ύπνου. Συνήθως, οι ενήλικες χρειάζονται οκτώ ώρες ύπνου κάθε βράδυ, πολλοί όμως δεν καταφέρνουν να ολοκληρώνουν αυτό το οκτάωρο. Ο υπερβολικός ύπνος, από την άλλη, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε υπνηλία, κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το νευρικό σύστημα του ανθρώπου επηρεάζεται από ουσίες, όπως το τσιγάρο, η καφεΐνη και το αλκοόλ. Τα πρώτα δύο λειτουργούν διεγερτικά, με αποτέλεσμα να προκαλούν αϋπνία, ενώ το τελευταίο αποτελεί κατασταλτικό, προκαλεί επιβράδυνση του νευρικού συστήματος και διαταράσσει τα φυσιολογικά πρότυπα ύπνου.
Άλλα στοιχεία της καθημερινής ζωής, που μπορούν να συμβάλλουν στην κόπωση του ατόμου, είναι οι διαταραχές ύπνου. Θορυβώδεις γείτονες, μικρά παιδιά που ξυπνούν τη νύχτα, το ροχαλητό ενός συντρόφου ή ένα άβολο κρεβάτι μπορούν να διαταράξουν τον ύπνο. Επιπλέον, επιβάρυνση αποτελεί η έλλειψη σωματικής άσκησης και η καθιστική ζωή, καθώς η φυσική δραστηριότητα βελτιώνει την υγεία και την ευημερία, μειώνει το άγχος, αυξάνει τα επίπεδα ενέργειας και βελτιώνει τον ύπνο. Η υπερβολική άσκηση, από την άλλη, καταπονεί τον οργανισμό και τον οδηγεί στην κόπωση. Υπαίτια μπορεί να είναι και η κακή διατροφή, με δίαιτες δηλαδή που δεν προσφέρουν επαρκή ενέργεια, με χαμηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες ή με υψηλή θερμιδική αξία, θρεπτικά, όμως, φτωχές. Τρόφιμα που υπόσχονται «επαναφόρτιση των ενεργειακών μπαταριών», όπως μπάρες σοκολάτας και ενεργειακά ποτά, προσφέρουν μόνο μια προσωρινή ώθηση ενέργειας, που γρήγορα φθείρεται και επιδεινώνει την κούραση.
Άλλοι παράγοντες που μπορεί να συμβάλουν στην κόπωση μπορεί να είναι καθαρά ατομικοί, όπως είναι τα οικογενειακά θέματα, τα οικονομικά προβλήματα ή οι πολλές δεσμεύσεις, για παράδειγμα αυτές που αφορούν την δουλειά. Η εργασία είναι γνωστός παράγοντας κόπωσης, πώς την προκαλεί όμως; Το ανθρώπινο σώμα έχει συνηθίσει να κοιμάται το βράδυ. Αυτό το μοτίβο καθορίζεται από ένα μικρό μέρος του εγκεφάλου γνωστό ως «κιρκάδιο ρολόι». Ένας εργαζόμενος σε βάρδιες μπερδεύει το κιρκάδιο ρολόι του, δουλεύοντας, όταν το σώμα του έχει προγραμματιστεί να κοιμάται. Το επίπεδο κόπωσης μπορεί επίσης να αυξηθεί έπειτα από πολύωρη εργασία, σκληρή σωματική εργασία, ακανόνιστες ώρες, από σταθερά επαναλαμβανόμενη εργασία, πλήξη, από μια εργασία με λίγη ή καθόλου αλληλεπίδραση με άλλους, από θορύβους ή ακραίες θερμοκρασίες και από ένα αγχωτικό περιβάλλον. Το άγχος μπορεί να προκληθεί από φόρτο εργασίας, συγκρούσεις, εκφοβισμό ή ανησυχία για την ασφάλεια. Η ανεργία, οι οικονομικές πιέσεις, τα συναισθήματα αποτυχίας ή ενοχής και η συνεχής προσπάθεια εξισορρόπησης εργασίας, οικογενειακής και κοινωνικής ζωής και προσωπικών ενδιαφερόντων οδηγούν το άτομο στην εξάντληση.
Μελέτες υποδεικνύουν ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες υπάρχουν τουλάχιστον στο 50% των περιπτώσεων κόπωσης. Αυτοί μπορεί να περιλαμβάνουν την κατάθλιψη, μια ασθένεια που χαρακτηρίζεται από έντονα και παρατεταμένα συναισθήματα θλίψης, απογοήτευσης και απελπισίας. Τα άτομα που έχουν κατάθλιψη αντιμετωπίζουν συνήθως χρόνια κόπωση. Το άγχος, επίσης, διατηρεί το σώμα σε υπερβολική ένταση, με τις γυναίκες να υποφέρουν περισσότερο από αυτό σε σχέση με τους άνδρες. Η συνεχής «πλημμύρα» αδρεναλίνης εξαντλεί το σώμα και η κόπωση αρχίζει. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, ακόμα, προκαλεί θλίψη και μια σειρά έντονων συναισθημάτων όπως σοκ, ενοχές, απόγνωση και μοναξιά, τα οποία οδηγούν στην κόπωση.
Υπάρχουν, όμως, και ιατρικές καταστάσεις (πέρα από αυτές που αφορούν την ψυχική υγεία του ατόμου) με σύμπτωμα την κόπωση ή που χρήζουν φαρμακευτικής αγωγής και θεραπεία, οι οποίες την προκαλούν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η οξεία ηπατική ανεπάρκεια, ο καρκίνος, οι χρόνιες μολύνσεις ή φλεγμονές, η διάσειση, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), το εμφύσημα, η ινομυαλγία και ο COVID-19. Η κόπωση συναντάται, επίσης, ως σύμπτωμα σε καρδιακές ασθένειες, στον σακχαρώδη διαβήτη και τις αναιμίες. Δε γίνεται να μη συμπεριληφθεί, ακόμη, η πολλαπλή σκλήρυνση, η χρόνια νεφρική νόσος, ο υποθυρεοειδισμός και ο υπερθυρεοειδισμός, η υπνική άπνοια και άλλες διαταραχές ύπνου, όπως η παχυσαρκία και ο πόνος. Φάρμακα και θεραπείες, όπως χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, φάρμακα για την καρδιά και τον πόνο, αλλά και αντικαταθλιπτικά, συμβάλλουν σημαντικά στο αίσθημα εξάντλησης.
Πώς μπορεί, όμως, κάποιος να απαλύνει ή να ανακουφιστεί από την κόπωση; Σε περίπτωση που η αιτία της δεν είναι ιατρικής φύσης, τότε το άτομο μπορεί να το πετύχει με αλλαγές στον τρόπο ζωής του. Οι καλές συνήθειες ύπνου είναι εξαιρετικά σημαντικές και περιλαμβάνουν 7-9 ώρες βραδινού ύπνου, αποφυγή καφεΐνης, ηλεκτρονικών μέσων και άσκησης αμέσως πριν τον ύπνο. Συστήνεται, επιπλέον, η σταθερότητα στις ώρες που κάποιος κοιμάται και ξυπνάει. Σημαντικό είναι να αποφύγει κανείς τις τοξίνες, τα ναρκωτικά και να μειώσει το αλκοόλ. Μια υγιεινή διατροφή και άφθονο νερό θα κρατήσουν το σώμα θρεμμένο και ενυδατωμένο. Η τακτική άσκηση μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση του άγχους και την απόκτηση περισσότερης ενέργειας, ενώ, παράλληλα, συστήνεται η διατήρηση του βάρους σε ένα σταθερό και υγιές εύρος. Μια επίσκεψη στον γιατρό θα βοηθήσει να αποκλειστούν λοιμώξεις, ασθένειες, ανεπάρκειες βιταμινών και άλλες παρόμοιες καταστάσεις. Θα πρέπει, επίσης, να ελεγχθεί η περίπτωση τα φάρμακα ενός ατόμου να προκαλούν τα συμπτώματα της κόπωσης.
Ο εντοπισμός των αίτιών της είναι το πρώτο βήμα προς την αντιμετώπιση. Εάν επιδρά αρνητικά στην ποιότητα ζωή ενός ατόμου ή προκαλεί δυσφορία, τότε συστήνεται η καθοδήγηση από έναν επαγγελματία υγείας. Μέσω των ερωτήσεών του, το άτομο θα καταφέρει να καταλάβει σε τι οφείλεται η κατάστασή του και να ανακαλύψει τρόπους ανακούφισης αυτής. Ευτυχώς, για τους περισσότερους ανθρώπους η κόπωση θα βελτιωθεί με την πάροδο του χρόνου από μόνη της ή με κάποιες πρακτικές αλλαγές στον τρόπο ζωής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Fatigue, Better Health Channel. Διαθέσιμο εδώ
- Fatigue Causes, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Fatigue, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- 10 medical reasons for feeling tired, NHS. Διαθέσιμο εδώ
