Του Σπύρου Νότη,
Προϊόν της κρίσης του καπιταλισμού από το 2008, με αποκορύφωμα την πανδημία του κορονοϊού, είναι τα κόκκινα δάνεια, τα οποία αποτελούν αγκάθι για το ενεργητικό των τραπεζών. Ξετυλίγοντας το κουβάρι των κόκκινων δανείων, θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε τον ρόλο των τραπεζών και πότε ένα δάνειο θεωρείται «κόκκινο».
Γενικά, οι τράπεζες έχουν κατά βάση ως κύριο μέλημα τη χορήγηση δανείων σε επιχειρήσεις και ιδιώτες. Οι επιχειρήσεις επενδύουν σε ανθρώπινο κεφάλαιο με νέες θέσεις εργασίας και υλοποιούν επενδυτικά σχέδια, παράγοντας προϊόντα και οι ιδιώτες δανείζονται για να αγοράζουν αυτά τα προϊόντα. Με αυτόν τον απλό τρόπο, ανακυκλώνεται το χρήμα που δανείζουν οι τράπεζες και επιστρέφεται σε αυτές με ένα περιθώριο, το κέρδος τους δηλαδή, μέσω των τόκων. Όταν οι δανειολήπτες παραμένουν σε θέση ικανή να καταβάλλουν τις συμφωνηθείσες δόσεις, στο συμφωνηθέν επιτόκιο και εντός χρονικής προθεσμίας, τότε το δάνειο χαρακτηρίζεται «εξυπηρετούμενο». Πάντα, όμως, υπάρχει και το ενδεχόμενο οι δανειολήπτες να μην μπορέσουν να αποπληρώσουν το δάνειο που έλαβαν στην ώρα τους και να κοκκινίσει. Αν αποδειχθεί η αδυναμία αυτή (90 μέρες ύστερα από την συμφωνηθείσα ημέρα πληρωμής) ή υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για αυτό, οι τράπεζες οφείλουν να το ταξινομήσουν στην κατηγορία των «μη-εξυπηρετούμενων» δανείων. Συνήθως αποκαλούνται και επισφαλή τέτοιου είδους δάνεια, καθώς είναι αρκετά συχνό το φαινόμενο άνθρωποι να μένουν άνεργοι και επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Επομένως, καθίσταται τεράστια η ανάγκη διακράτησης των επισφαλών δανείων σε όσο το δυνατόν μικρότερο επίπεδο. Πώς, όμως, επηρεάζονται οι τράπεζες από τα κόκκινα δάνεια;
Η απάντηση είναι διττή και εμπεριέχει προβλήματα κερδοφορίας και περαιτέρω ανάπτυξης στα σπλάχνα της. Πιο συγκεκριμένα, όπως είναι προφανές, εφόσον κάποιο δάνειο δεν εξυπηρετείται συνεπάγεται με άμεσες ζημίες για τις τράπεζες. Αυτές οι ζημίες προκαλούν τρύπα στο ενεργητικό των τραπεζών, ενώ παράλληλα θα πρέπει και να κατέχει κάποια χρήματα ως διαθέσιμα προκειμένου να ικανοποιήσει πελατειακές ανάγκες και μελλοντικές ζημιές. Πολλές φορές, για να καλυφθούν αυτά τα ποσά, οι τράπεζες δανείζονται από άλλες στη διατραπεζική αγορά, ωστόσο σε περίπτωση που υποπέσει στην αντίληψη των δανειστών ότι η συγκεκριμένη αιτούσα τράπεζα κατέχει σε μεγάλο ποσοστό κόκκινα δάνεια, οι όροι του δανεισμού γίνονται δυσμενέστεροι. Δεν είναι, όμως, και λίγες οι φορές που καλείται το Δημόσιο να βάλει πλάτη στις τράπεζες και να τις ανακεφαλαιοποιήσει, προκειμένου να εξασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία τους μέσω φορολόγησης των πολιτών.
Επιπρόσθετα, μια τράπεζα με μεγάλο αριθμό μη- εξυπηρετούμενων δανείων, για να καλύψει τις ζημιές της, αναγκάζεται να μην χορηγεί σε επιχειρήσεις και ιδιώτες τις δέουσες πιστώσεις, προκειμένου να αυξηθούν οι επενδύσεις και η κατανάλωση και εν τέλει να υπάρχει πραγματική ανάπτυξη στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Σε αυτήν την περίπτωση, ενδέχεται να υπάρξουν αρκετά προβλήματα σε επιχειρήσεις που ψάχνουν διακαώς να χρηματοδοτηθούν και σε νοικοκυριά που δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τα σχέδιά τους, εκτός αν το πιστωτικό τους προφίλ είναι τέτοιο που θα δελεάσει τους κέρβερους τραπεζίτες να ενδώσουν και να δανείσουν.
Βρισκόμαστε στο 2021, έχοντας βιώσει περασμένους μήνες εγκλεισμού, αναστολές εργασίας, μειώσεις εισοδήματος και διαβλέποντας το κύμα ακρίβειας να έρχεται, παρακαλάμε να μην έχουμε πάρει κάποιο δάνειο. Και αυτό, γιατί ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, οι τράπεζες υπό τας εκ των άνω εντολάς προβαίνουν στην εφαρμογή του σχεδίου «Ηρακλής», ένα σχέδιο που αντιγράφηκε και εφαρμόστηκε με αποτυχία στην Ιταλία. Το σχέδιο αυτό έχει ως γνώμονα να εξυγιάνει τον ισολογισμό των τραπεζών προκειμένου να ξεφορτωθούν τα κόκκινα δάνειά τους και να χρηματοδοτούν παραγωγικά υγιείς επιχειρήσεις, βελτιώνοντας την κεφαλαιακή τους βάση.
Ουσιαστικά, οι τράπεζες μετατρέπουν τα κόκκινα δάνειά τους σε τίτλους, τους οποίους ένας ειδικός φορέας, για τον σκοπό αυτόν, πουλάει σε επενδυτές. Στόχος είναι η προσέλκυση μεγάλου πλήθους επενδυτών και η στήριξη των τραπεζών στις συνεχιζόμενες προσπάθειές τους να μειώσουν το ύψος των μη-εξυπηρετούμενων δανείων στους ισολογισμούς τους. Και η αλήθεια είναι πως τα κατάφερε περίφημα, ως προς τον προαναφερθέν σκοπό της έως στο τέλος του περασμένου έτους. Ειδικότερα, χάρις στο παρόν σχέδιο, οι ελληνικές τράπεζες ξεφορτώθηκαν περί τα 46 δις, σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, στοχεύοντας στην επέκτασή του για ακόμα περισσότερη απομείωση, ώστε να προκύψει η συμμόρφωση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ωστόσο, λόγω πανδημίας και αμφιβολίας σχετικά με τη λήξη της, παγώματος αποπληρωμών που απολαμβάνουν οι δανειολήπτες και μειωμένου εισοδήματος, παρατηρείται μια αύξηση της συνολικής αξίας των κόκκινων δανείων στα 61,7 δις, έναντι 42,7 στο τέλος του 2020. Παρόλα αυτά, ο αριθμός αυτός ενδέχεται να είναι παροδικός και μειούμενος, με τις συστημικές τράπεζες να προετοιμάζονται πυρετωδώς για μαζικές πωλήσεις τώρα που οι αγορές ακμάζουν και το έδαφος είναι πρόσφορο.
Με απλά λόγια, οι τράπεζες πακετάρουν κάθε λογής δάνεια, δημιουργούν χαρτοφυλάκια και εν τέλει τα πωλούν σε επενδυτές και ταμεία. Θα αναρωτιόταν κάποιος ότι αφού αυτό το σχέδιο μπορεί να εξυγιάνει τις τράπεζες, να σταθούν στα πόδια τους και η οικονομία μας να ορθοποδήσει, που έγκειται το πρόβλημα;
Οι τράπεζες, στην αγωνία τους να διώξουν από τα λογιστικά τους βιβλία τα σκουπίδια, τα πωλούν προφανώς πολύ πιο κάτω από την ονομαστική τους αξία. Φυσικό επόμενο είναι, αφού κανείς επενδυτής και κανένα fund δεν θα αγόραζε κάποιο δάνειο και δη μη-εξυπηρετούμενο, αν δεν υπήρχε η προοπτική κέρδους. Τώρα, οι τράπεζες, για να μπορέσουν να πουλήσουν τα χαρτοφυλάκια με τα επισφαλή αυτά δάνεια σε τιμές που δεν τις καταστρέφουν (π.χ. 40% της ονομαστικής τους αξίας), θα πρέπει να δώσουν κάποιο κίνητρο στους επίδοξους αγοραστές. Το πρώτο κίνητρο, δεν είναι άλλο από το δικαίωμα του πλειστηριασμού, επειδή συνήθως τα περισσότερα δάνεια εμπεριέχουν και υποθήκη κάποια ακίνητη περιουσία.
Το δεύτερο, και ίσως πιο σημαντικό, είναι η εγγύηση που λαμβάνουν από το ελληνικό δημόσιο, η οποία ανέρχεται στα 12 δις. Το ελληνικό δημόσιο υποχρεούται να αποζημιώνει σε πρώτη ζήτηση τον αντίστοιχο ομολογιούχο υψηλής εξοφλητικής προτεραιότητας για οποιοδήποτε κόστος, ζημία, δαπάνη ή υποχρέωση που υπέστη. Άρα, αφού εξασφαλίζεται το κέρδος ή τουλάχιστον μια μερίδα κέρδους μέσω έξωσης και μεταπώλησης και η ασφάλεια σε τυχόν ζημίες, οι επενδυτές δεν έχουν κανέναν λόγο να φοβούνται τις υπό άλλες συνθήκες τοξικές επενδύσεις. Έτσι, σπεύδουν μετά μανίας να αγοράζουν τέτοιου είδους χαρτοφυλάκια και φροντίζουν τα υπερκέρδη τους να μην επενδύουν στην ελληνική κοινωνία, αλλά τα μεταφέρουν ως επί το πλείστον σε θυρίδες του εξωτερικού. Εκτός, λοιπόν, της χαμένης προστιθέμενης αξίας, έχουμε και μια μείωση των αντικειμενικών αξιών των ακινήτων που πωλούνται μέσω των funds.
Συγκεκριμένα, κάποιο fund που έχει στην κατοχή του ακίνητο ενός οφειλέτη, το πουλάει με μικρότερη τιμή από ό,τι το κοστολογεί η αγορά, ρίχνοντας την αξία και των υπόλοιπων ακινήτων σαν ντόμινο. Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο που θα έχει αυτό το σχέδιο ως προς τη λαϊκή αποδοχή του. Όλες και όλοι μας, γνωρίζουμε ανθρώπους που έχουν κάποιο στεγαστικό ή και καταναλωτικό δάνειο και αδυνατούν να το πληρώσουν. Το να χάνονται μεμιάς οι πρώτες κατοικίες, να δημιουργείται ο τρόμος των εξώσεων και να υπάρχουν funds που ρυθμίζουν τις τιμές των ακινήτων, είναι κάτι που προκαλεί δυσφορία στην κοινή γνώμη. Η σπέκουλα των real estate, την ώρα που οικογένειες μένουν στον δρόμο, είναι εξίσου ανήθικη.
Έχει μείνει άραγε κάποιος ηθικός φραγμός ή όλα λειτουργούν με βάση το κέρδος; Υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν πως αυτή είναι η «άγρια ομορφιά» του καπιταλισμού, όποιος ρισκάρει θα επιβραβευθεί ανάλογα με το ύψος του κινδύνου που εκτίθεται ή τουναντίον ζημιώνεται στον ίδιο βαθμό ανεξαρτήτου αιτίας για το τι έφταιξε. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, για ποιον καπιταλισμό μιλάμε, από τη στιγμή που υπάρχει υπερκέρδος την ώρα που αγνοείται παντελώς το ρίσκο της επένδυσης και ο κίνδυνος της ζημίας; Μήπως, τελικά, ζούμε σε έναν δομημένο καπιταλισμό;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Πρόγραμμα παροχής εγγύησης σε τιτλοποιήσεις πιστωτικών ιδρυμάτων», Σχέδιο νόμου. Διαθέσιμο εδώ.
- Χρ. Σταϊκούρας: Κατά περίπου 46 δισ. ευρώ μειώθηκαν τα «κόκκινα δάνεια» των τραπεζών, Ναυτεμπορική. Διαθέσιμο εδώ.
- Τι είναι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ);, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Διαθέσιμο εδώ.
