Της Κατερίνας Σφυράκη,
Το σύγχρονο ελληνικό κράτος είναι αναμφίβολα επηρεασμένο από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, τη χρονική, δηλαδή, περίοδο κατά την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία ασκούσε κυριαρχία στον γεωγραφικό χώρο της σημερινής Ελλάδας. Για πλήθος χρόνων, η Ελλάδα βρισκόταν υπό τον τουρκικό ζυγό, με την περιοχή της Κρήτης, μάλιστα, να βρίσκεται υποδουλωμένη για δύο περίπου αιώνες. Οι ιστορικές αφηγήσεις που περιγράφουν τη ζωή εκείνης της περιόδου δεν αποτελούν μονάχα σημαντικά ιστορικά γεγονότα, αλλά και το εφαλτήριο που ενέπνευσε ανθρώπους από όλο το καλλιτεχνικό στερέωμα να δημιουργήσουν νέα, δικά τους πολιτιστικά μορφώματα. Έτσι συνέβη, λοιπόν, και στην περίπτωση του Μανώλη Συλλιγάρδου, συγγραφέα του βιβλίου «Σκλαβωμένο Πάθος», που κυκλοφορεί από τις Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή.
Προτού προχωρήσουμε στην περιγραφή της υπόθεσης του βιβλίου, αξίζει να αναφερθούμε σε ορισμένα από τα βιογραφικά στοιχεία του Μανώλη Συλλιγάρδου, προκειμένου να κατανοήσουμε τους παράγοντες που συνετέλεσαν στη δημιουργία του μυθιστορήματος. O Mανώλης Συλλιγάρδος είναι απόφοιτος του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος της Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και υπηρέτησε στη Δασική Υπηρεσία ως Δασολόγος και Διευθυντής Δασών Νομού Λασιθίου. Κατάγεται από τη Βουλισμένη της Νεάπολης Κρήτης, ενώ γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλαο της επαρχίας Μεραμπέλλου Λασιθίου. Ο πατέρας του, Νίκος Συλλιγάρδος ή «Κόκκινος», αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και μέλος του ΕΑΜ έφυγε πολύ νωρίς από τη ζωή, όταν ο γιος του ήταν δέκα ετών. Οι γονείς του, βαθιά δημοκράτες με πίστη στον Θεό, αλλά και στην αξία της ελευθερίας, τού έδωσαν τα πρώτα σκιρτήματα πατριωτικής συνείδησης.
Η πρώτη έκδοση του βιβλίου «Σκλαβωμένο Πάθος» αποτελεί το δεύτερο κατά σειρά βιβλίο του συγγραφέα που κυκλοφορεί από τις ίδιες εκδόσεις· το πρώτο ονομάζεται «Πρόσφυγες, Σμύρνη-Συρία». Το βιβλίο του Συλλιγάρδου είναι ένα μυθιστόρημα βασισμένο σε ιστορικά γεγονότα που αφορούν την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην υποδουλωμένη Κρήτη, ξεκινώντας από το 1823 και φτάνοντας έως και το 1875. Ο άξονας γύρω από τον οποίο κινείται όλη η ιστορία είναι ο έρωτας που γεννιέται ανάμεσα στην Κρητικοπούλα Θεανώ, μια σεμνή, ήσυχη και βαθιά θρησκευόμενη παπαδοκόρη, και στον Τούρκο Μουράτ τον Αιμοσταγή, ο οποίος ήταν το πρωτοπαλίκαρο ενός μεγάλου σφαγέα από την πλευρά των Τούρκων. Τα δύο αυτά πρόσωπα είναι οι κεντρικοί ήρωες της ιστορίας, δυο νεαροί που θα παραβλέψουν κάθε εμπόδιο που μπαίνει ανάμεσά τους και θα βυθιστούν σε έναν έρωτα «ηφαιστειογενή», διότι τα συναισθήματα που περιγράφονται τόσο αριστοτεχνικά και λεπτομερώς από τον συγγραφέα, οφείλουν να χαρακτηριστούν τουλάχιστον εκρηκτικά.
Η αφήγηση της ιστορίας ξεκινά από την περιοχή της Κριτσάς, της Βουλισμένης και του Καινούργιου Χωριού, αλλά η γενικότερη πλοκή εκτυλίσσεται και σε άλλα μέρη της Κρήτης, αλλά και της Τουρκίας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο συγγραφέας καταφέρνει, πέρα από το να μας μεταφέρει νοερά στο κλίμα και τον παλμό της εποχής, να δημιουργήσει μια εξαιρετική απεικόνιση των περιοχών της Κρήτης που αναφέρονται στο βιβλίο. Παρότι δεν επιχειρεί, φυσικά, να προσδιορίσει τοπογραφικά και με γεωγραφικές συντεταγμένες το που βρίσκονται οι περιοχές και πώς διακλαδώνεται ο χάρτης της Κρήτης και της Τουρκίας, επιτυγχάνει να δημιουργήσει στο μυαλό των αναγνωστών το που βρίσκεται και πώς φαντάζει η κάθε περιοχή.
Θεμελιώδη ρόλο διαδραματίζει το ιστορικό σπήλαιο της Μιλάτου στην επαρχία Μεραμπέλλου και το Τοπ Καπί στην Τουρκία. Συγκεκριμένα, τον Φεβρουάριο του 1823, οι κάτοικοι του Καινούργιου Χωριού αναγκάζονται να το εγκαταλείψουν και να κατευθυνθούν προς το σπήλαιο της Μιλάτου, με σκοπό να κρυφτούν και να αποφύγουν τον βίαιο βασανισμό και, στη συνέχεια, αφανισμό τους από τα τουρκικά στρατεύματα, τα οποία κατέλαβαν το Καινούργιο Χωριό. Νέοι και μεγαλύτεροι άνδρες και γυναίκες, ηλικιωμένοι παππούδες και γιαγιάδες, μικρά παιδιά και βρέφη βρίσκονται αντιμέτωποι με το σπαθί του Τούρκου κατακτητή και κατατρεγμένοι προσπαθούν να περισυλλέξουν όσο περισσότερα σκεπάσματα και τρόφιμα μπορούν, προκειμένου να γλιτώσουν. Μαζί τους και η νεαρή Θεανώ, μια όμορφη κοπέλα, η οποία ετοιμαζόταν να παντρευτεί τον αγαπημένο της το επόμενο Πάσχα. Η κατάσταση στο σπήλαιο της Μιλάτου περιγράφεται με τρόπο άκρως γλαφυρό, αποδίδοντας την τραγικότητα και τις ποικίλες δυσκολίες τις οποίες καλούνταν να αντιμετωπίσουν όλοι μαζί, προσπαθώντας να επιβιώσουν. Σύμφωνα με τις περιγραφές του βιβλίου, κατά την περίοδο παραμονής στο σπήλαιο γεννήθηκαν 40 παιδιά, τα οποία πάσχιζαν νυχθημερόν να κρατήσουν ζωντανά οι υπόλοιπες γυναίκες, καθώς παρά τα τρόφιμα που είχαν εξαντληθεί και το νερό που είχε τελειώσει πολύ γρήγορα, κατάφερναν να μουσκεύουν κομμάτια υφάσματος από την υγρασία των σταλακτιτών και των σταλαγμιτών και να τα εναποθέτουν ευλαβικά στα χείλη των νεογέννητων, υποσιτισμένων βρεφών και των εξαντλημένων μανάδων τους.
Η όλη κατάσταση θύμιζε στη Θεανώ έναν κακό εφιάλτη, τον οποίο πότε διαιώνιζε ο Μουράτ και πότε μετέτρεπε σε παραδεισένιο όνειρο. Ο Μουράτ κατέφθασε στο σπήλαιο μαζί με τον Χουσεΐν Μπέη, υποστράτηγο του Χασάν Πασά, με σκοπό να διαλέξει ορισμένες από τις νεαρές κοπέλες για να τις προσθέσει στο χαρέμι του Πασά. Ο Μουράτ είχε, ωστόσο, γνωρίσει τη Θεανώ πρωτύτερα στο χωριό της και προσπαθούσε απεγνωσμένα να την ξαναβρεί, καθώς την είχε ερωτευτεί. Κατά τη συνάντησή τους στο σπήλαιο και την επάνοδό τους προς την Τουρκία, ο Μουράτ ήθελε να προσεγγίσει τη Θεανώ και πολλές φορές κατάφερε να τη σώσει από βέβαιο θάνατο, καταφέρνοντας με τον τρόπο αυτό να αποκτήσει στο μυαλό και την καρδιά της τη θέση ενός φύλακα αγγέλου, ενός προστάτη που δε λογαριάζει τη διαφορετική τους εθνικότητα και πίστη, μα από την πρώτη στιγμή που την αντίκρισε, υπολογίζει περισσότερο την αγάπη του γι’ αυτήν. Η ίδια, αντιθέτως, νιώθει παντελώς εγκλωβισμένη, χαμένη μέσα σε ένα συνονθύλευμα ηθικών αναστολών, σχετικά με την προδοσία που θα διέπραττε απέναντι στη θρησκεία της, στην υπόδουλη πατρίδα της που τόσο είχε βασανιστεί, στον αγαπημένο της, στην οικογένειά της και κυρίως, απέναντι στον ίδιο της τον εαυτό.
Το ταξίδι της Θεανώς ξεκινά από τη Βουλισμένη, συνεχίζει στο Τοπ Καπί και καταλήγει και πάλι στην αγαπημένη της Κρήτη, όπου υπερήφανα και γαλήνια επιστρέφει μετά από 42 χρόνια. Έχοντας καταφέρει με τη συμπόνια, την ευσπλαχνία και το ήθος της να αγαπηθεί τόσο από Χριστιανούς όσο κι από Μουσουλμάνους, αποτελεί μια υποδειγματική ηρωίδα, που καταφέρνει να γεφυρώσει οποιοδήποτε χάσμα, διατηρώντας ζωντανή την πίστη της, αλλά και την αγάπη της για τη λατρεμένη της Κρήτη.
Το μυθιστόρημα αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευανάγνωστο αφήγημα που μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον όχι μόνο ενηλίκων αλλά και εφήβων αναγνωστών, καθώς η πυραμίδα αυτή μπορεί να έχει ιστορική βάση, αλλά η κορυφή της είναι βαθιά συναισθηματική και τρυφερή. Η γραφή είναι απλή και ταυτόχρονα μεστή νοήματος, δίχως ντιλεταντισμούς στη διατύπωση και μακριά από πεπερασμένα κουραστικά εκφραστικά μοτίβα. Τα ιστορικά στοιχεία όχι μόνο δεν κουράζουν και δεν αποδυναμώνουν το βιβλίο, αλλά αντιθέτως προσδίδουν σαφήνεια και ζωντάνια, καθώς μας ταξιδεύουν νοερά στον χρόνο και σε καταστάσεις κι αισθήματα που μοιάζουν να παίρνουν πνοή μέσα στις σελίδες του βιβλίου, το οποίο αξίζει κανείς να προσθέσει στη συλλογή του χωρίς δεύτερη σκέψη.
