Της Εύης Τριάντη,
Ακόμα κι αν διαφέρουν σημαντικά από άνθρωπο σε άνθρωπο, ανάλογα με τις εμπειρίες, τις σκέψεις και τους φόβους του καθενός από εμάς, μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι τα όνειρα, που βιώνουμε, ενώ κοιμόμαστε, αποτελούνται, κυρίως, από εικόνες. Φυσιογνωμίες ατόμων που γνωρίζουμε, μέρη που έχουμε επισκεφτεί, τοπία που έχουμε παρατηρήσει, χρώματα και σχήματα — όλα αυτά είναι οπτικά ερεθίσματα που λαμβάνουμε στην καθημερινή μας ζωή και ενδέχεται να συναντήσουμε ξανά, αφότου κλείσουμε τα μάτια μας το βράδυ.
Ωστόσο, για έναν άνθρωπο που δεν έχει αντικρίσει ποτέ του κάποιο από τα παραπάνω θεάματα, τί μπορεί να περιλαμβάνει ένα όνειρο; Με λίγα λόγια, ένα άτομο δίχως όραση, πώς είναι δυνατόν να ονειρεύεται;
Πολυάριθμοι ασθενείς, που έχασαν την όρασή τους ή γεννήθηκαν χωρίς αυτήν, έχουν απαντήσει με τις προσωπικές τους εμπειρίες στο ερώτημα αυτό. Ο Tommy Edison, για παράδειγμα, που είναι εκ γενετής τυφλός και παρουσιάζει τη σειρά “The Tommy Edison Experience” στο Youtube, εξηγεί ότι βλέπει όνειρα, αλλά όχι με την πατροπαράδοτη για εμάς έννοια.
«Όσφρηση, ακοή, γεύση και αφή. Αυτά είναι όλα (όσα βιώνω στον ύπνο μου). Όπως ακριβώς λειτουργεί και η ζωή μου. Εσείς βλέπετε στη ζωή σας, οπότε, προφανώς, θα βλέπετε και στον ύπνο σας», υποστηρίζει. Ο ίδιος, λοιπόν, δεν έχει την ικανότητα να ονειρευτεί οπτικές εικόνες, εφόσον δεν τις έχει λάβει κατά την αλληλεπίδρασή του με τον έξω κόσμο, παρά μόνο να ανακαλέσει αισθήσεις, όπως έντονες γεύσεις, κρύο ή ζέστη, μυρωδιές και διάφορους ήχους.
Παρόλα αυτά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Κάποιος που δεν έχει δει ποτέ του, δε θα μπορούσε να γνωρίζει εάν ονειρεύεται εικόνες στον ύπνο του ή όχι, αφού δεν ξέρει τι είναι και πώς μοιάζει μία οπτική εικόνα. Γι’ αυτόν τον λόγο, το αρχικό μας ερώτημα καλείται να εξηγήσει με μια πιο αντικειμενική και στοχευμένη ματιά η επιστήμη και οι ποικίλες έρευνες που έχουν διεξαχθεί πάνω στο θέμα.
Σύμφωνα με αποτελέσματα που συλλέχθηκαν ανά τα χρόνια, το είδος των ονείρων που βιώνουν άνθρωποι που πάσχουν από τύφλωση εξαρτάται από την ηλικία κατά την οποία έχασαν την όρασή τους. Ερευνητές πιστεύουν ότι όσο αργότερα στη ζωή του γίνεται ένα άτομο τυφλό, τόσο περισσότερο οπτικό υλικό περιέχουν τα όνειρά του.
Για παράδειγμα, άτομα που δε γεννήθηκαν τυφλά, αλλά τυφλώθηκαν πριν από την ηλικία των πέντε με εφτά ετών, βλέπουν έναν περιορισμένο αριθμό εικόνων στον ύπνο τους, τις οποίες ο εγκέφαλός τους αντλεί, κυρίως, από παλιότερες μνήμες. Αντίστοιχα, οι άνθρωποι που έχασαν την όρασή τους σε μεταγενέστερες ηλικίες, ονειρεύονται πολλές περισσότερες εικόνες, αφού κατέχουν μεγαλύτερο αριθμό οπτικών μνημών.
Βέβαια, καμία από τις δύο κατηγορίες δε βιώνει εξ ολοκλήρου οπτικά όνειρα, όπως κάνουν οι άνθρωποι με πλήρως λειτουργική όραση. Αντιθέτως, άλλες αισθήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στα όνειρά τους, για να αναπληρώσουν τα περιορισμένα οπτικά ερεθίσματα και να λειτουργήσουν παράλληλα με αυτά, ώστε να σχηματίσουν πιο ολοκληρωμένες τις καταστάσεις και τους κόσμους των ονείρων.
Στην αντίπερα όχθη — τί γίνεται με τους ανθρώπους που γεννήθηκαν δίχως όραση και δεν έχουν καμία οπτική μνήμη;
Στοιχεία δείχνουν πως οι εκ γενετής τυφλοί είναι πολύ πιθανό να βλέπουν κανονικά εικόνες στον ύπνο τους, κι ας μην έχουν αντικρίσει ποτέ κανένα οπτικό αντικείμενο, όσο είναι ξύπνιοι.
Ύστερα από μελέτες, παρατηρήθηκε ότι τα μάτια τους κινούνται σε μικρότερο βαθμό κατά το στάδιο REM του ύπνου (το πέμπτο στάδιο, που χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών και από πιο περίπλοκα και διαρκή όνειρα), σε σχέση με άτομα με φυσιολογική όραση. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι οι εκ γενετής τυφλοί δεν ονειρεύονται οπτικό υλικό, αφού και τα άτομα που τυφλώθηκαν αργότερα στη ζωή τους παρουσιάζουν περιορισμένη κίνηση των ματιών στη REM, ακόμα κι ενώ ονειρεύονται εικόνες.
Επιπλέον, είναι αποδεδειγμένο ότι τα οπτικά όνειρα δεν αντλούνται μονάχα από μνήμες. Πολλοί ασθενείς ονειρεύονται εικόνες από γεγονότα που συνέβησαν αφότου έχασαν την όρασή τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο εγκέφαλος, όταν η τύφλωση δεν προκαλείται από κάποιο πρόβλημα σε σημαντικά του οπτικά κέντρα, έχει την ικανότητα, κατά τη διάρκεια των ονείρων, να δημιουργεί από μόνος του έναν κόσμο γεμάτο από πλαστά οπτικά στοιχεία που δεν προέρχονται από ερεθίσματα και εικόνες του έξω κόσμου, αλλά κατασκευάζονται από το υποσυνείδητο μέσω της εντύπωσης που προκαλούν οι υπόλοιπες αισθήσεις στο άτομο. Έτσι, θεωρητικά, είναι πιθανό για ένα εκ γενετής τυφλό άτομο να ονειρεύεται με εικόνες, ακόμα κι αν το ίδιο δεν το αντιλαμβάνεται.
Όσον αφορά πιο δυσάρεστα αποτελέσματα ερευνών, η Rachel Vreeman, βοηθός καθηγητή παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ιατρικής της Ιντιάνα, αναφέρει ότι όσο μεγαλώνει ηλικιακά τόσο λιγότερες εικόνες ονειρεύεται ένα τυφλό άτομο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί και μια ακόμη έρευνα, η οποία αποδεικνύει πως οι άνθρωποι που γεννήθηκαν τυφλοί βλέπουν πολλούς περισσότερους εφιάλτες στον ύπνο τους απ’ ότι τα άτομα με κανονική όραση. Ειδικοί εξηγούν το φαινόμενο αυτό με τη θεωρία ότι οι εφιάλτες λειτουργούν σαν ψυχική «πρόβα» για τον οργανισμό, ώστε να συνηθίσει να ανταπεξέρχεται σε αγχωτικές και τραυματικές καταστάσεις, και να σχηματίσει μηχανισμούς ψυχοσυναισθηματικής αντοχής απέναντι σε αντιξοότητες που αντιμετωπίζει και στην αληθινή ζωή του. Για παράδειγμα, πολλοί τυφλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι ονειρεύονται πως έχουν χαθεί, ή πως δεν έχουν τον σκύλο – οδηγό τους πια δίπλα τους.
Εν κατακλείδι, η απώλεια όρασης δε συνεπάγεται αναγκαστικά και την απουσία εικόνων από τα όνειρα του ασθενή. Αντίθετα, ακόμα και κάποιος που δεν έχει δει ποτέ με τα μάτια του, είναι πιθανό να έχει την ικανότητα να δει μέσω του μυαλού του. Εξάλλου, εγκεφαλογραφήματα έχουν δείξει ότι όλοι οι άνθρωποι ονειρεύονται οπτικές εικόνες πριν, ακόμα, γεννηθούν! Επομένως, και αφού ένα αγέννητο μωρό φέρει την ίδια εμπειρία σε όραση με έναν άνθρωπο που δεν είδε ποτέ του, δεν θα ήταν αδύνατο όλες οι παραπάνω θεωρίες να είναι αληθινές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How do blind people dream?, nbcnews.com. Διαθέσιμο εδώ
- Tracey E., Lesser-known things about being blind, bbc.com. Διαθέσιμο εδώ
- Ryan T., Do Blind People Dream?, sleepfoundation.org. Διαθέσιμο εδώ
- Do blind people dream in visual images?, wtamu.edu. Διαθέσιμο εδώ
- Sleep Basics, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
