Του Βασίλη Πλαΐτη,
Στις 30 Ιουνίου του 1908, ξημέρωνε ένα συνηθισμένο πρωινό στην αχανή Σιβηρική τάιγκα, όταν, στις 07:14 π.μ., έγινε μια τεράστια έκρηξη στον ουρανό, με το επίκεντρό της να βρίσκεται κοντά στον ποταμό Podkamennaya Tunguska. Η Έκρηξη της Tunguska, όπως έμεινε στην ιστορία, είναι ένα μοναδικό επεισόδιο στην καταγεγραμμένη ιστορία, μιας και η εκδηλούμενη ενέργεια και οι τοπικές και παγκόσμιες συνέπειες έφτασαν σε απλησίαστα, μέχρι σήμερα, επίπεδα, ενώ αποτελεί έως τις μέρες μας αντικείμενο έντονης αντιπαράθεσης μεταξύ των επιστημόνων. Παρακάτω, θα εξεταστούν όσα είναι γνωστά για την Έκρηξη της Tunguska, όσα ακόμη αποτελούν κομμάτι του επιστημονικού διαλόγου και όσες συνέπειες (περιβαλλοντικές ή μη) αυτή προκάλεσε.
Όπως προαναφέρθηκε, η Έκρηξη της Tunguska σημειώθηκε στις 30 Ιουνίου του 1908 (17 Ιουνίου με το παλαιό ημερολόγιο, που χρησιμοποιούνταν στη Ρωσία μέχρι την ίδρυση της ΕΣΣΔ), στις 07:14 το πρωί, 5-10 χιλιόμετρα από το έδαφος, κοντά στον ποταμό Podkamennaya Tunguska. Η ενέργεια που εκδηλώθηκε κατά την έκρηξη υπολογίζεται σε 10-15 μεγατόνους ΤΝΤ, καθιστώντας την 1000 φορές ισχυρότερη από την πυρηνική βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα. Η έκρηξη ήταν ορατή σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων, ενώ αυτόπτες μάρτυρες που βρίσκονταν αρκετά χιλιόμετρα από το επίκεντρό της ανέφεραν ότι είδαν μια «φωτεινή βολίδα να διαπερνά τον ουρανό». Η έκρηξη επίσης προκάλεσε ωστικά κύματα αρκετά ισχυρά να παρασύρουν ανθρώπους, να προκαλέσουν υλικές ζημιές και να ισοπεδώσουν όλα τα δέντρα σε μια έκταση 200 στρεμμάτων. Τα ωστικά κύματα έγιναν αισθητά στην Ασία και στην Ευρώπη και καταγράφηκαν από σεισμογράφους ακόμη και στις ΗΠΑ, ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις, αντιστοιχούσαν σε σεισμό 5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Έπειτα, στην περιοχή γύρω από την έκρηξη εξαπλώθηκε ένα κύμα ζέστης, που έκανε την ατμόσφαιρα ανυπόφορη για μικρό χρονικό διάστημα. Παρά τις τρομακτικές διαστάσεις της έκρηξης, δεν υπήρξαν καταγεγραμμένες ανθρώπινες απώλειες (βέβαια, πολλά ζώα βρέθηκαν νεκρά). Τέλος, ίσως το πιο αξιομνημόνευτο επακόλουθο της έκρηξης είναι το ότι το βράδυ της 30ης Ιουνίου, από το Δουβλίνο ως την Αγία Πετρούπολη ο ουρανός δεν σκοτείνιασε, αλλά παρέμεινε αρκετά φωτεινός, ώστε επέτρεπε την ανάγνωση χωρίς τεχνητό φως. Το φαινόμενο των «φωτεινών βραδιών», όπως ονομάστηκε, συνεχίστηκε για όλο τον Ιούλιο του 1908, λόγω των υπολειμμάτων της έκρηξης που εξαπλώθηκαν στην ατμόσφαιρα.
Η επίσημη επιστημονική έρευνα για το περιστατικό δεν άρχισε αμέσως, λόγω των εξελίξεων στην Ρωσία εκείνη την περίοδο (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Οκτωβριανή Επανάσταση, Ρωσικός Εμφύλιος). Ο πρώτος επιστήμονας που ενδιαφέρθηκε ενεργά για την έρευνα της έκρηξης και την προέλευσή της ήταν ο Leonid Kulik, Ρώσος ορυκτολόγος και ειδικός στους μετεωρίτες. Το 1921, ηγήθηκε της πρώτης επιστημονικής αποστολής στην περιοχή και συνέλεξε μαρτυρίες από αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος, χωρίς, ωστόσο, να καταφέρει να φτάσει στο επίκεντρο της έκρηξης. Αυτό το πέτυχε στη δεύτερή του αποστολή στο σημείο, μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι, το 1927, όταν και βρήκε κάποια περίεργα στοιχεία. Σύμφωνα με τον ίδιο, εντόπισε μια βαλτώδη περιοχή, χωρίς κάποιον κρατήρα, ενώ είδε τους κορμούς των δέντρων να παραμένουν όρθιοι, αλλά χωρίς τα κλαδιά τους. Επίσης, σε μια έκταση περίπου 30 χιλιομέτρων, οι κορμοί των δέντρων είχαν πέσει με αντίθετη φορά από το επίκεντρο. Μετά από μερικούς μήνες, αναγκάστηκε να διακόψει την αποστολή, λόγω των λιγοστών εφοδίων που είχαν απομείνει για την ομάδα του. Επισκέφτηκε ξανά το σημείο το 1929 και το 1938, χωρίς, όμως, να καταλήξει σε κάποιο οριστικό συμπέρασμα για την αιτία αυτής της πρωτόγνωρης έκρηξης. Σε αυτό συνετέλεσε, εκτός της απώλειας σημαντικών ερευνητικών δειγμάτων τα χρόνια 1908-1927, και η άρνηση πολλών μαρτύρων να μιλήσουν για το γεγονός, καθώς θεωρούσαν ότι ήταν σημάδι από τον θεό Ogdy (θεότητα της σιβηρικής μυθολογίας).
Μετά τις αποστολές του Kulik, οι έρευνες για το περιστατικό της Tunguska σταμάτησαν και πάλι, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Νέες σοβιετικές αποστολές, το 1958 και το 1961, συνέλεξαν νέα δείγματα από το επίκεντρο της έκρηξης, ενώ περισσότεροι μάρτυρες ήταν πρόθυμοι να μιλήσουν για την εμπειρία τους στους επιστήμονες και τους βοηθούς τους. Οι μαρτυρίες αυτές ήταν πολύ παρόμοιες μεταξύ τους και αναφέρονταν σε μια «βολίδα φωτός που έσκισε τον ουρανό στα δύο», σε ένα κύμα υπερβολικής ζέστης και σε ένα ωστικό κύμα, μετά την έκρηξη. Η τελευταία έρευνα στην περιοχή έγινε κατά την δεκαετία του 1990, από μια κοινή ρωσοϊταλική αποστολή. Πάρθηκαν δείγματα από τα δέντρα της περιοχής, ώστε να διερευνηθεί η προέλευσή τους. Πέρα από τις έρευνες στο σημείο 0 της έκρηξης, έχουν δημοσιευτεί πάνω από 1000 ακαδημαϊκά κείμενα πάνω στο ζήτημα, που βασίζονται κυρίως στα γεωλογικά και περιβαλλοντικά δείγματα.
Ωστόσο, παρά την ενασχόληση πολλών επιστημόνων με το Συμβάν της Tunguska, μέχρι και σήμερα, δεν έχει βρεθεί εξήγηση που να ικανοποιεί το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας. Η επικρατέστερη θεωρία αναφέρει ότι ένας αστεροειδής εισήλθε στην ατμόσφαιρα της Γης με ταχύτητα 50.000 χλμ. την ώρα και εξερράγη 10-15 χιλιόμετρα πάνω από το έδαφος. Αυτό εξηγεί τη μη ύπαρξη κάποιου κρατήρα, ενώ υποστηρίζεται και από νεότερα ευρήματα στη ρητίνη των κορμών των δέντρων γύρω από την έκρηξη. Έπειτα, μια άλλη θεωρία προτείνει ότι το αστρικό σώμα που εισήλθε στον Σιβηρικό ουρανό το πρωί της 30ης Ιουνίου του 1908 δεν ήταν αστεροειδής, αλλά κομήτης (αστρικό σώμα από σκόνη και πάγο). Έτσι εξηγείται, σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, το φαινόμενο των φωτεινών βραδιών στην Ευρώπη και στην Ασία: επειδή το νερό εντός του κομήτη εξαπλώθηκε στην ατμόσφαιρα. Άλλες θεωρίες, που υποστηρίζουν ότι η έκρηξη δεν προκλήθηκε από κάποιο αστρικό σώμα, αλλά από έκρηξη γήινων αερίων, έχουν απορριφθεί σχεδόν από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας. Υπάρχουν, όμως, ελπίδες ότι θα βρεθεί πιθανώς η τελική εξήγηση του φαινομένου, λόγω της πρόσφατης έκρηξης του Τσελιαμπίνσκ (2013), η οποία παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την έκρηξη της Tunguska.
Πέρα από το καθαρά επιστημονικό κομμάτι, η Έκρηξη της Tunguska δεν έχει επηρεάσει μόνο τη Σιβηρική τάιγκα, αλλά και την ανθρωπότητα, με πολλούς τρόπους. Υπάρχουν πολλές θεωρίες συνομωσίας για το φαινόμενο αυτό (πράγμα λογικό, αν κάποιος αναλογιστεί τη μοναδικότητά του και την έκτασή του), που αναφέρουν ότι το αστρικό σώμα ήταν σκάφος ΑΤΙΑ (ή αλλιώς UFO), ενός εξωγήινου πολιτισμού και όχι ένας αστεροειδής ή κομήτης. Έπειτα, υπάρχουν και πολλά λογοτεχνικά έργα τα οποία ασχολούνται (μερικώς ή τελείως) με την Tunguska και κινούνται κυρίως στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας. Εκεί, η έκρηξη αποδίδεται σε εξωγήινο σκάφος, σε πυρηνική βόμβα, σε μια μαύρη τρύπα ή σε έναν μηχανισμό Τέσλα. Η Έκρηξη της Tunguska είναι, επίσης, αντικείμενο αρκετών ταινιών, σειρών (όπως το X-Files), βιντεοπαιχνιδιών, ακόμη και τραγουδιών, παραμένοντας μη περιορισμένη σε επιστημονικά άρθρα και συνέδρια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ιστοσελίδα NASA (30/6/2008), The Impact of Tunguska: 100 Years later, διαθέσιμο εδώ
- Tedesco, Edward F. , Encyclopaedia Βritannica: Tunguska Event, διαθέσιμο εδώ
- Longo, Giuseppe (2007), The Tunguska Event, στο Bobrowsky, Peter T.; Rickman, Hans
(Επιμ.) Comet/Asteroid Impacts and Human Society, An Interdisciplinary Approach, κεφ. 18, σελ. 303-330. Διαθέσιμο εδώ
