Της Μαρίας Τσούκα,
Συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε τις συγκινήσεις στο πλαίσιο αρχέτυπων και τυπικών παραδειγμάτων, παρόλο που πρέπει να οριστούν επιστημονικά. Οι συγκινήσεις μπορούν να θεωρηθούν διεργασίες με αναγνωρίσιμα στάδια: πρώτα, τα γεγονότα αξιολογούνται ανάλογα με τη σημασία τους για μας, έπειτα αξιολογείται το τι μπορεί να γίνει σχετικά με το γεγονός. Η συγκίνηση είναι μια κατάσταση ετοιμότητας για δράση, ορισμού προτεραιοτήτων και κατάστρωσης σχεδίων. Η συγκίνηση συνοδεύεται τόσο από στοιχεία σωματικής αλλαγής και έκφρασης, όσο και από ενέργειες ή παρορμήσεις για δράση.
Η έρευνα γύρω από τις σχέσεις ανάμεσα σε αυτά τα στοιχεία του συναισθήματος, έχει δείξει ότι μολονότι μερικές φορές συμπίπτουν, η σχέση τους είναι χαλαρή. Κάποιες φορές, ένα συναίσθημα που βιώνεται υποκειμενικά, συνοδεύεται από στοιχεία σωματικών μεταβολών και έκφρασης, ενώ κάποιες άλλες φορές όχι. Μια πιθανή εξήγηση για αυτό το γεγονός είναι πως η γνωστική, η σωματική και η εκφραστική πλευρά των συγκινήσεων έχουν διαφορετικές λειτουργίες. Η βασική πτυχή των συναισθημάτων, ωστόσο, είναι η μεταβολή στην ετοιμότητα, καθώς εκείνη δημιουργεί τις κοινωνικές σχέσεις και δίνει προτεραιότητα σε κάποιους στόχους και όνειρα έναντι κάποιων άλλων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το θυμικό και οι μορφές του είναι διαφορετικά σε διάφορες περιστάσεις και έχουν διαφορετική χρονική πορεία. Για παράδειγμα, οι εκφράσεις του προσώπου και κάποιες σωματικές αντιδράσεις ολοκληρώνονται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, ενώ τα συναισθήματα, τα οποία προσέχουμε και για τα οποία συχνά μιλάμε σε άλλους, διαρκούν λεπτά ή ώρες. Επιπροσθέτως, οι διαθέσεις διαρκούν ώρες, μέρες ή εβδομάδες, και οι διαταραχές του συναισθήματος, όπως η κατάθλιψη και το άγχος, διαρκούν μήνες ή χρόνια. Τέλος, συναισθηματική ιδιότητα μπορούν να έχουν τα γνωρίσματα της προσωπικότητας, τα οποία διαρκούν μια ολόκληρη ζωή.
Ένα από τα ζητήματα που παραμένουν άλυτα στην έρευνα των συγκινήσεων, είναι το υλικό από το οποίο αποτελούνται. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αποτελούνται από συστατικά που δεν είναι συγκινησιακού τύπου, όπως οι εκτιμήσεις και οι μορφές έκφρασης. Αν αυτό ισχύει, θα μπορούσε να γίνει κατανοητό πως οι διαφορετικοί πολιτισμοί δίνουν προτεραιότητα και ονοματίζουν διαφορετικούς συνδυασμούς αυτών των συστατικών. Η άλλη άποψη υποστηρίζει ότι υπάρχει μια μικρή σειρά βιολογικά δεδομένων βασικών συγκινήσεων και πως τις συγκινήσεις αυτές τις επεξεργάζεται ο πολιτισμός, παράγοντας την ευρεία ποικιλία των συγκινήσεων που βιώνουν οι άνθρωποι.
Μετά το έργο του Δαρβίνου, έγινε κατανοητό ότι πολλά ζώα εκφράζουν συγκινήσεις. Κάτι που δεν είναι τόσο σαφές στα ερπετά, μολονότι αυτά τα ζώα παρουσιάζουν εκδηλώσεις αλληλεπίδρασης, όπως ερωτοτροπία και επιθετικότητα. Πολύ σαφείς συγκινήσεις δημιουργήθηκαν κατά την εξέλιξη, με την ανάπτυξη του μεταιχμιακού συστήματος στα πρώτα θηλαστικά, καθώς αυτά τα ζώα ανέπτυξαν προσαρμογές βασισμένες στη μητρική φροντίδα των μικρών τους, κοινωνική ζωή που περιλάμβανε αλληλεξάρτηση και όχι απλή συναναστροφή και τις συμπεριφορικές δομές του παιχνιδιού.
Οι κοινωνικές διαστάσεις της ζωής των θηλαστικών και των πτηνών κάνουν τη ζωή τους περισσότερο πολύπλοκη από εκείνη των ερπετών. Απαιτούνται μηχανισμοί για να εξασφαλίσουν περιγραμματικά σενάρια κοινωνικής αλληλεπίδρασης —στη συνεργασία και τον ανταγωνισμό— και για την αλλαγή συμπεριφοράς στην αντιμετώπιση του απροσδόκητου. Αυτές είναι οι λειτουργίες στις οποίες το μεταιχμιακό σύστημα προσφέρει ένα ρεπερτόριο ενεργειών χαρακτηριστικών του είδους. Ορισμένες από αυτές διαθέτουν συγκινησιακές ιδιότητες, όπως το θετικό συναίσθημα της έλξης προς συγκεκριμένα άτομα ή οι αρνητικές ιδιότητες της απομάκρυνσης.
Με την εξέλιξη του νεοφλοιού, αυτοί οι μηχανισμοί συνεχίζουν να είναι σημαντικοί, αλλά συμπληρώνονται από τη μάθηση και στα ανώτερα πρωτεύοντα θηλαστικά. Αυτό συμβαίνει από την αυξημένη πολυπλοκότητα της ατομικής αναγνώρισης, ώστε οι αλληλεξαρτήσεις να αρχίσουν να βασίζονται στη συνεργασία με συγκεκριμένα άτομα και σε πράξεις που σχεδιάζονται προσεκτικά από κοινού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Oatley K., Jenkins M. J. Συγκίνηση, ερμηνείες και κατανόηση. ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ 2004
