Της Μαρίας Τζανοπούλου,
Η πολιτική, υπό την ευρεία έννοιά της, είναι η δραστηριότητα μέσω της οποίας οι άνθρωποι ορίζουν, τηρούν και μεταβάλλουν τους κανόνες που διέπουν τη ζωή τους. Εξ ορισμού είναι συνυφασμένη με τις έννοιες της συνεργασίας και της σύγκρουσης. Αυτό συμβαίνει διότι, από τη μία πλευρά υπάρχουν οι διαφορετικές ανάγκες και τα αντίπαλα συμφέροντα, ενώ από την αντίθετη πλευρά, υπάρχουν εκείνοι οι οποίοι καταλαβαίνουν πως πρέπει να συμβιώσουν αρμονικά σε μία κοινωνία για να εξασφαλίσουν την τήρηση των κανόνων. Η πολιτική, επίσης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το εξουσιαστικό φαινόμενο και συναντάται σε κάθε συλλογική κοινωνική δραστηριότητα. Ωστόσο, υπάρχει εκεί, ακριβώς, μία λεπτή γραμμή που διαχωρίζει το δημόσιο από το προσωπικό. Αναφέρομαι στη θεώρηση της πολιτικής ως μίας ουσιαστικά δημόσιας δραστηριότητας, όπου υπάρχει ο κυβερνητικός μηχανισμός και όλα όσα αυτός συνεπάγεται, και, στον αντίποδα, η πολιτική που εμπλέκεται στην ιδιωτική σφαίρα ζωής, όπως η οικογένεια.
Η ανάγκη που εγείρεται για τον έλεγχο και τη συμπεριφορά της εξουσίας μετουσιώνεται στη σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία με τον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Τα πολιτικά συστήματα δε δύνανται να ζήσουν χωρίς την ύπαρξη ενός εκτελεστικού σκέλους που διαμορφώνει την κυβερνητική πολιτική και θα προβαίνει στην υλοποίησή της. Σήμερα, με την ανάπτυξη του κομματικού φαινομένου και τη δημιουργία πειθαρχημένων κομμάτων, συγχέονται η εκτελεστική με τη νομοθετική εξουσία, με διάμεση ενεργή δύναμη τα κυβερνώντα κόμματα. Κυβέρνηση και Βουλή εκφράζουν ενιαία τη θέληση του λαού, ενεργώντας ως εκτελεστική και νομοθετούσα εξουσία με αντιπροσωπευτικούς όρους.
Όλα τα κοινοβουλευτικά συστήματα διέπονται από το ίδιο κοινό χαρακτηριστικό, την πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης να λογοδοτεί ενώπιον του κοινοβουλίου και μέσω αυτής ενώπιον του εκλογικού σώματος. Η πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης ενώπιον της Βουλής εκδηλώνεται ως υποχρέωση διαρκούς διαφάνειας και, έπειτα, ως απαίτηση έκδηλης εμπιστοσύνης, η οποία είναι απαραίτητο να διατηρείται καθόλη τη διάρκεια της θητείας της, εκ μέρους της δεύτερης, ενώ σε περίπτωση απουσίας της εν λόγω εμπιστοσύνης, η κυβέρνηση οδηγείται σε παραίτηση και η Βουλή σε διάλυση. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί του υποχρεούνται να λογοδοτούν στη Βουλή, μέσω αναφορών, επίκαιρων ή απλών ερωτήσεων και επερωτήσεων, και αιτήσεων κατάθεσης εγγράφων, τα οποία συνιστούν μέσα του κοινοβουλευτικού ελέγχου σε συνδυασμό με την πρόταση μομφής. Κάθε υπουργός είναι υπεύθυνος για τις πράξεις και τις αποφάσεις του ενώπιον του κοινοβουλίου, ενώ, ταυτόχρονα, έχει αναπτυχθεί και μία άτυπη προσωπική πολιτική ευθύνη προς το πρόσωπο του πρωθυπουργού.
Τα στοιχεία που προκύπτουν από την τελευταία διετία – όπως αναδεικνύεται από τα αποτελέσματα της έρευνας του παρατηρητηρίου της Βουλής των Ελλήνων, τα οποία δόθηκαν στη δημοσιότητα το φετινό καλοκαίρι – δείχνουν ότι υπάρχουν σοβαρά περιθώρια βελτίωσης. Το μεγάλο πρόβλημα που ανακύπτει, βάσει των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων, είναι πως ένας ευμεγέθης αριθμός ερωτημάτων δε λαμβάνει απαντήσεις, κάτι το οποίο εντοπίζεται τόσο σε συγκεκριμένες υπουργικές δομές όσο και σε συγκεκριμένες κομματικές παρατάξεις. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, «συνολικά έχουν κατατεθεί 23.090 ερωτήσεις, ώστε να απαντηθούν είτε προφορικά στη Βουλή είτε γραπτά. Εξ αυτών, έχουν απαντηθεί οι 16.761, αριθμός που αναλογεί σε ποσοστό 73,5%. Δεν έχουν απαντηθεί οι 5.503, που μεταφράζεται σε ποσοστό της τάξης του 23,8%. Ένα μικρό ποσοστό ερωτήσεων του 3,5% δεν έχουν λάβει ευθεία απάντηση και οι πολιτικές ηγεσίες των υπουργείων παραπέμπουν σε υπηρεσιακά στοιχεία χωρίς να αναλαμβάνουν την πολιτική ευθύνη».
Αναφορικά με τα Υπουργεία, οι καίριες υπουργικές δομές της τρέχουσας περιόδου αποφεύγουν συστηματικά να δώσουν απάντηση σε κοινοβουλευτικές ερωτήσεις. Επεξηγηματικά, «το Υπουργείο Υγείας φέρεται να απαντά μόλις στο 24,92% των ερωτήσεων που έχουν κατατεθεί για το αντικείμενό του. Παρά το γεγονός ότι διαχειρίζεται το κορυφαίο ζήτημα της πανδημίας του Covid-19». Εν συνεχεία, η Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, κ. Νίκη Κεραμέως, και οι Υφυπουργοί της απαντούν μόλις στο 56,02% των ερωτήσεων, κάτι το οποίο επιδεινώνει πολιτικά τη θέση της Υπουργού, που η αντιπολίτευση εν συνόλω (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΙΝΑΛ, ΚΚΕ, Μέρα 25) ψέγει για την παραμέληση των κοινοβουλευτικών της καθηκόντων. Σημειωτέον ότι «η χαμηλή απόκριση του Υπουργείου Παιδείας έχει συζητηθεί ως θέμα και στη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής, κάτι που σπάνια συμβαίνει». Τα πρωτεία των δομών που έχουν απαντήσει στην πλειονότητα των κατατιθέμενων ερωτήσεων κατέχουν το Υπουργείο Τουρισμού, το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, αλλά και το Υπουργείο Εξωτερικών, τα οποία δέχονται πιο περιορισμένο αριθμό ερωτήσεων σε σχέση με τα υπόλοιπα.
Λίγο παραπέρα από τη λειτουργία των υπουργείων, η συζήτηση φτάνει στους πρωθυπουργούς και συγκρίνοντας τον εν ενεργεία με τον προκάτοχό του, Κυριάκο Μητσοτάκη με τον Αλέξη Τσίπρα, συμπεραίνουμε πως δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι να απαντούν στις ερωτήσεις που κατατίθενται από τις κοινοβουλευτικές ομάδες. Συγκρίνοντας μεταξύ των δύο πρώτων χρόνων πρωθυπουργίας του Κυριάκου Μητσοτάκη (2019-2021) και του Αλέξη Τσίπρα (2015-2017) συνάγεται ότι αμφότεροι άφησαν αναπάντητες τη συντριπτική πλειοψηφία των ερωτήσεων που τους απευθύνονταν με ποσοστό 90%. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, ήταν αυξημένες οι αρμοδιότητες, καθώς μιλάμε για περιόδους με έντονες προκλήσεις, όπως η τρέχουσα υγειονομική κρίση του κορωνοϊού και η οικονομική κρίση της τρίτης μνημονιακής περιόδου. «Είναι σαφές ότι ο κοινοβουλευτικός έλεγχος δεν είναι το δυνατό χαρτί του πρωθυπουργικού θεσμού. Αξίζει να σημειωθεί και η ποιοτική διάσταση των στοιχείων», καθώς «δεν έχει σημασία μόνο το πόσες ερωτήσεις απαντά ένας πρωθυπουργός, αλλά το είδος των ερωτήσεων που επιλέγει να απαντήσει, αν δηλαδή αφορούν τα ζητήματα αιχμής που θέτει κάθε φορά η αντιπολίτευση». Σε κάθε περίπτωση, όμως, εν τέλει, ο κοινοβουλευτικός έλεγχος είναι σημαντικός και κρατά υψηλό τον δείκτη αποτελεσματικότητας και ποιότητας του δημοκρατικού θεσμού στα κοινοβουλευτικά κράτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Heywood A. (2014), Εισαγωγή στην πολιτική, Τέταρτη έκδοση, Αθήνα: Επίκεντρο
- Μανιτάκης Α. (2009), Συνταγματική οργάνωση του κράτους, Με στοιχεία πολιτειολογίας, Τρίτη έκδοση, Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα
- Μέσα Κοινοβουλευτικού Ελέγχου, hellenicparliament.gr, διαθέσιμο εδώ
- #Vouligraphic • Κοινοβουλευτικός έλεγχος: Λιγότερες οι απαντήσεις από τις ερωτήσεις, INFOGRAPHICS, vouliwatch.gr, διαθέσιμο εδώ
