Της Αννίτας Ελισσαίου,
Η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν αδιαμφισβήτητα η μεγαλύτερη είδηση στην ευρωπαϊκή πολιτική της τελευταίας δεκαετίας. «Ταρακούνησε» το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, δημιούργησε αμφιβολίες για το μέλλον του, τις αρχές και τις πολιτικές του, προκάλεσε διχασμούς, διαδηλώσεις υπέρ και κατά, διαφωνίες εντός και εκτός ευρωπαϊκών Οργάνων. Το Brexit συνεχίζει να απασχολεί την Ευρώπη, αρκετούς μήνες μετά την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων και τη θέση σε ισχύ της συμφωνίας για τη μετέπειτα πορεία της Μεγάλης Βρετανίας ως πρώην μέλος της ευρωπαϊκής «οικογένειας».
Οι επιπτώσεις του Brexit τόσο στην πολιτική και την οικονομία όσο και στην κοινωνία ήταν πολλές. Κάποιες, πιο έντονες από άλλες. Μια από αυτές είναι το λεγόμενο Πρωτόκολλο για τη Βόρεια Ιρλανδία, το οποίο εδώ και μήνες ταλανίζει τη βρετανική κυβέρνηση και την ευρωπαϊκή πλευρά. Το Πρωτόκολλο αφορά κυρίως το οικονομικό και εμπορικό καθεστώς της Βόρειας Ιρλανδίας μετά το Brexit, αλλά έχει εξελιχθεί σε ένα «αγκάθι» μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και της ΕΕ. Προκειμένου να αποφευχθεί ένα «σκληρό» σύνορο με την Ιρλανδική Δημοκρατία, η οποία είναι κράτος-μέλος της ΕΕ, η Βόρεια Ιρλανδία παραμένει στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, και δεν γίνονται έλεγχοι, ούτε υπάγονται σε δασμούς προϊόντα που εισάγονται από την Ιρλανδία. Υφίστανται, ωστόσο, έλεγχοι και τελωνεία για ορισμένα αγαθά που προέρχονται από τη Μεγάλη Βρετανία.
Με αυτόν τον τρόπο, ενώ τα σύνορα με την Ιρλανδική Δημοκρατία παραμένουν ανοιχτά και το εμπόριο είναι ανεμπόδιστο, δημιουργείται ένα νέο «σύνορο» με τη Μεγάλη Βρετανία, τόσο στην ξηρά, όσο και στη Θάλασσα της Ιρλανδίας, ενώ οι εμπορικές συναλλαγές υπάγονται πλέον σε νέο καθεστώς. Είναι εύκολα αντικηπτό, λοιπόν, πώς και γιατί δημιουργούνται προβλήματα και εντάσεις. Η εντονότερη αντίδραση μέχρι τώρα προέρχεται από την πολιτική σκηνή της Βόρειας Ιρλανδίας, η οποία βλέπει το νέο εμπορικό καθεστώς ως απειλή στην ήδη ταλαιπωρημένη από το Brexit και την πανδημία οικονομία της. Συγκεκριμένα, οι Ενωτικοί, η ομάδα που επιζητά την ένωση της Βόρειας Ιρλανδίας με το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο, και τα κόμματα που τους αντιπροσωπεύουν, θεωρούν ότι το Πρωτόκολλο υπονομεύει τη θέση της χώρας τους στο βασίλειο, και ευνοεί την επιθυμία των Εθνικιστών για ένωση με την Ιρλανδία. Η πεποίθηση αυτή ήταν μια από τις αιτίες για τις βίαιες διαδηλώσεις που είχαν ξεσπάσει στην περιοχή τον Απρίλιο του 2021, μεταξύ των Ενωτικών και των Εθνικιστών.
Σε μια πιο πρόσφατη εξέλιξη, η Μεγάλη Βρετανία ζήτησε την επαναδιαπραγμάτευση του Πρωτοκόλλου, επισημαίνοντας τα μειονεκτήματα για τις επιχειρήσεις της Βόρειας Ιρλανδίας και τις εμπορικές της σχέσεις με αυτή. Τα προβλήματα περιλαμβάνουν κυρίως εμπόδια και γραφειοκρατικές καθυστερήσεις σε ό,τι αφορά τις γραμμές παραγωγής, την αλυσίδα εφοδιασμού και την έκδοση πιστοποιητικών σύμφωνα με τους υγειονομικούς και ποιοτικούς κανόνες που θέτει η ΕΕ, οι οποίοι σε κάποιο βαθμό καθυστερούν την παραγωγή και τη μεταφορά προϊόντων μεταξύ των δύο πλευρών. Η Μεγάλη Βρετανία, όμως, εγείρει και το ζήτημα της κυριότητάς της: δεν θέλει την επίβλεψη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Το Πρωτόκολλο για τη Βόρεια Ιρλανδία υπάγεται στο ευρωπαϊκό δίκαιο, η εφαρμογή του οποίου ελέγχεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, γεγονός που προβληματίζει τη βρετανική κυβέρνηση και βρίσκει αντίθετους τους νομοθέτες σε ό,τι αφορά την κυριότητα της χώρας στο εμπόριο. Αν, όμως, δεν υπάρχει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο πλαίσιο του νέου Πρωτοκόλλου που η Μεγάλη Βρετανία επιζητά, η Βόρεια Ιρλανδία θα πάψει να ανήκει στην ενιαία αγορά.
Αυτή ήταν η απάντηση του Maroš Šefčovič, Επίτροπου για τις σχέσεις της Ένωσης με τη Μεγάλη Βρετανία μετά το Brexit, στον David Frost, του Βρετανού Υπουργού για το Brexit, όταν και απέρριψε το ενδεχόμενο αναδιαπραγμάτευσης του Πρωτοκόλλου. Ο Frost είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ότι το Πρωτόκολλο θα γίνει αποδεκτό μόνο εφόσον γίνουν ουσιώδεις αλλαγές στις ρήτρες του, αλλά η ΕΕ είναι αδιάλλακτη σε ό,τι αφορά τη θέση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Η αφαίρεση της Βόρειας Ιρλανδίας από την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά θα μπορούσε να επιφέρει ακόμα χειρότερες επιπτώσεις στην οικονομία της. Σύμφωνα με τον Šefčovič, δεν υπάρχει κάποια άλλη εναλλακτική από το Πρωτόκολλο, ενώ η επαναδιαπραγμάτευσή του θα σήμαινε περισσότερη αστάθεια και αβεβαιότητα σε μια περιοχή όπου η ειρήνη είναι ιδιαίτερα εύθραυστη. Οι θεμελιώδεις βάσεις του Πρωτοκόλλου δεν τίθενται σε καμία περίπτωση υπό επανεξέταση, αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Βόρεια Ιρλανδία στην εύρεση λύσεων για τα θέματα που τις απασχολούν.
Η Ένωση δεν θέλει σε καμία περίπτωση να μονοπωλήσει το ζήτημα της Βόρειας Ιρλανδίας στις εργασίες της κατά τους επόμενους μήνες. Με τις επικείμενες εκλογές στη Γερμανία, το τέταρτο κύμα της πανδημίας και τα ζητήματα ασφαλείας και μετανάστευσης που εγείρει η κατάσταση στο Αφγανιστάν τοποθετούν την ΕΕ αντιμέτωπη με πιο μείζονα και επείγοντα θέματα, εξ ου και η πιο διαλλακτική της στάση απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία. Ένας ακόμη πολιτικός «αγώνας» στα πλαίσια του Brexit δεν είναι στις προτεραιότητές της, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα κάνει μόνο υποχωρήσεις. Ήδη η ΕΕ έχει «μπει στην επίθεση», προμηνύοντας ποινικές διώξεις κατά της Μεγάλης Βρετανίας, αν η τελευταία δεν εφαρμόσει σωστά το Πρωτόκολλο. Συγκεκριμένα, η ΕΕ ζητά από την Αγγλία να βάλει τέλος στις «περιόδους χάριτος» στη Βόρεια Ιρλανδία, στη διάρκεια των οποίων οι κανόνες του Πρωτοκόλλου δεν ισχύουν. Πρόκειται για ένα μέτρο που δίνει την ευκαιρία στις επιχειρήσεις της Βόρειας Ιρλανδίας να προσαρμοστούν στο νέο εμπορικό καθεστώς, αλλά η Μεγάλη Βρετανία φαίνεται να το εκμεταλλεύεται στο έπακρο, με συνεχείς παρατάσεις της διάρκειάς τους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει πρόθυμη να κάνει νέες προτάσεις για την ελαχιστοποίηση των προβλημάτων που δημιουργούνται από το Πρωτόκολλο, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι τα αισθήματα είναι αμοιβαία. Τόσο η Μεγάλη Βρετανία όσο και η Βόρεια Ιρλανδία θα μπορούσαν να υιοθετήσουν μια πιο αρνητική στάση προκειμένου να «κουράσουν» την ΕΕ στο ζήτημα του Πρωτοκόλλου. Το νέο εμπορικό καθεστώς μεταξύ των δύο μερών θα εξακολουθήσει να τα απασχολεί, ενώ οι εντάσεις και οι προβληματισμοί δύσκολα θα καταλαγιάσουν. Λαμβάνοντας υπόψιν, όμως, τις τελευταίες εξελίξεις και την απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Πρωτόκολλο για τη Βόρεια Ιρλανδία ήρθε για να μείνει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- EU rejects reworking N. Ireland deal, urges calmer tone, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- EU rejects UK’s demand to scrap Northern Ireland Protocol, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- NI Protocol: Five things we learned from Sefcovic visit, BBC, διαθέσιμο εδώ
- NI Protocol: A pragmatic settlement or a ‘forever war’?, RTE, διαθέσιμο εδώ
- Brexit: What next for the Northern Ireland Protocol?, BBC, διαθέσιμο εδώ
