Της Παναγιώτας Μιχαήλ,
Σε μία περίοδο παιδευτικής και εκπαιδευτικής προόδου, η χώρα μας παρουσιάζεται σχεδόν υποχρεωμένη να προστατεύει και να αναδεικνύει με σύνεση και σεβασμό τα σπουδαία καλλιτεχνικά ευρήματα και δημιουργήματά της. Μεταξύ των ευθυνών που παρουσιάζονται διαρκώς, λοιπόν, είναι η καλή οργάνωση χώρων με αντικείμενα υψηλής ιστορικής σημασίας, όπως λόγου χάριν τα μουσεία και οι χώροι λατρείας, η φύλαξη έργων τέχνης και φυσικά η προστασία δημόσιων χώρων με αντίστοιχη «πολιτιστική κληρονομιά».
Δυστυχώς, παρά την οξυμένη κρίση των ανθρώπων και τα αισιόδοξα μηνύματα που αποπνέουν η σύγχρονη παιδεία και μόρφωση, εμφανίζονται πολλοί που δεν αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα του πολιτισμού και της τέχνης του αρχαίου και του σύγχρονου κόσμου και γι’ αυτό, αδιαφορούν ή αποφεύγουν να ασχοληθούν με αυτά περαιτέρω. Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, δεν το προκαλούν συνήθως οι αδιαφορούντες και οι αποστασιοποιημένοι -ουδέτεροι- της υπόθεσης, αλλά οι ενδιαφερόμενοι. Όλοι εκείνοι, δηλαδή, που ενδιαφέρονται, όχι με τον «παραδοσιακό», συνηθισμένο τρόπο (εκείνοι που επιθυμούν να ψάχνουν και να διερευνούν αυτό που τους αρέσει για να μάθουν περισσότερα και να θαυμάσουν ένα έργο ή μία ιδέα πίσω από αυτό), αλλά όλοι εκείνοι που ενδιαφέρονται να αντλήσουν πληροφορίες για ένα δημιούργημα, απλώς και μόνο για να ξέρουν με βεβαιότητα τον τρόπο με τον οποίο είναι σε θέση να το καταστρέψουν ολικώς ή έστω να του δημιουργήσουν μία κάποια φθορά μερικώς. Αναφέρομαι, προφανώς στους βανδαλιστές και στο φαινόμενο του βανδαλισμού, ως πρόβλημα που ατιμάζει τον πλούτο της τέχνης, θίγει την εθνική και παγκόσμια ταυτότητα και κατ’ επέκταση προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Για την ιστορία…
Ο όρος «βανδαλισμός» συνιστά μία σκόπιμη πρόκληση φθοράς καλλιτεχνικών δημιουργημάτων, αγαλμάτων, αρχιτεκτονημάτων ή άλλων αντικειμένων με ιστορική, πολιτισμική σημασία και τιμή. Διαθέτει αρνητικό νόημα στην κοινωνία, υποδηλώνει βαρβαρότητα και περιγράφει άμεσα μία μορφή αποκλίνουσας συμπεριφορικής αντίδρασης. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια η λέξη έχει αποκτήσει από πολλούς μία πιο ευρεία έννοια, σχετική με τη φθορά και την καταστροφή εκ προθέσεως οποιουδήποτε αντικειμένου ή χώρου. Ενέργειες που αποτελούν βανδαλισμό μπορούν να θεωρηθούν η εφαρμογή επιγραφών (κυρίως άσεμνων) σε φράχτες ή και σε προσόψεις κτιρίων, σε τοίχους κτιρίων δημόσιων χώρων, σε δημόσιες συγκοινωνίες και ευρύτερους χώρους δημόσιου τομέα.
Και για την ιστορία, η έννοια του βανδαλισμού πρωτοακούστηκε στην ανατολική γερμανική φυλή βανδάλων, ο οποίοι λεηλάτησαν τη Ρώμη το καλοκαίρι του 455 μ.Χ.. Τότε, οι εισβολείς έβγαλαν πληθώρα έργων τέχνης και κοσμημάτων από την «αιώνια πόλη» αλλά και πολλούς κρατουμένους για χάρη λύτρων. Όσο για την πιο σύγχρονη έννοια του όρου «βανδαλισμός», αυτή χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Ειδικότερα, το 1794, ο ηγούμενος Α. Γκρέγκοϊρ έκανε λόγο για βανδαλισμό, καταστροφή, πλήρη βεβήλωση του δημόσιου τομέα και συνάμα, για όλα τα μέσα που στοχεύουν στην πρόληψή του.
Η αλήθεια είναι ότι έχουν αντληθεί πολλές ενδιαφέρουσες και χρήσιμες πληροφορίες, που έχουν ενισχύσει τις ιστορικές γνώσεις και τον πολιτιστικό πλούτο. Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονεί κανείς ότι πολλές από αυτές τις πληροφορίες που έχουν δοθεί και υιοθετηθεί σήμερα έχουν πιθανόν παρερμηνευθεί σε κάποιον βαθμό ή δεν ισχύουν και, άρα, δεν δίνουν μία πλήρως σαφή εικόνα της τότε πραγματικότητας. Ως εκ τούτου, γνώσεις, απόψεις και εικόνες για τις οποίες αισθανόμαστε τυχεροί που τις κατέχουμε, δεν μας επιτρέπουν απαραίτητα να γνωρίζουμε με ακρίβεια και βεβαιότητα βάσιμες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα ιστορικά γεγονότα, τόπους και λόγους των γεγονότων και φυσικά τους υπαίτιους ή όλους όσους ήταν (και είναι) ενάντια σε μία σκέψη ή μία ιδέα πίσω από ένα έργο για τον οποιονδήποτε λόγο.
Τι το προκαλεί;
Συνήθεις αιτίες που προκαλούν συμπεριφορές με απόρροια τον βανδαλισμό και τον χουλιγκανισμό είναι οι αποκλίσεις στις συναισθηματικές σχέσεις οικογένειας/φίλων, η υποανάπτυξη των θετικών κλίσεων και συμφερόντων, οι δυσμενείς κοινωνικές δραστηριότητες και συλλογικές σχέσεις, η αδυναμία οργάνωσης της ζωής με βάση τους ισχύοντες κανόνες και τον σύγχρονο τρόπο ζωής, η προσκόλληση σε ακραίες πολιτικές πεποιθήσεις με ιδανικότερο τρόπο έκφρασης την επιθετική και παράνομη συμπεριφορά, η υιοθέτηση λανθασμένων προτύπων συμπεριφοράς και, σε πολλές περιπτώσεις, η επιθυμία εκφοβισμού ή εκβιασμού επιχειρηματιών, εργαζομένων και μελών συμμοριών για απόκρυψη πληροφοριών ή απόκτηση οποιουδήποτε επιθυμητού κέρδους.
Ρεαλιστικά σκεπτόμενοι…
Είναι τόσο λυπηρό και άκρως αντιφατικό να αναπτύσσεται σήμερα η ανθρώπινη κριτική σκέψη, ο σύγχρονος πολιτισμός και οι τέχνες (διαχρονικές και μη) και ταυτόχρονα να υπονομεύεται με τους ίδιους -και ίσως και με πιο γοργούς ρυθμούς- η πολιτιστική κληρονομιά και η αντίστοιχη παιδεία της τέχνης. Η απάντηση του βανδαλισμού και της χουλιγκανιστικής προσέγγισης των πραγμάτων ως αντίδρασης ή «επανάστασης» δεν δίνει κανένα απολύτως μήνυμα. Αντιθέτως, αφήνει έναν κόσμο άδειο από όραμα, ιδέες, μηνύματα και ομορφιά. Γιατί, ας μην ξεχνάμε ότι η ιστορία και οι τέχνες είναι ένα τεράστιο μέρος του πολιτισμού μας και με έναν μαγικά εύκολο τρόπο συνδέουν το παρελθόν με το μέλλον, πάντα στο πλαίσιο της αισιοδοξίας και της εξέλιξης. Συνεπώς, το φαινόμενο του βανδαλισμού και η επιθυμία του να φθείρει κανείς κάτι τόσο σπουδαίο και ανεκτίμητο βλάπτει γενιές και γενιές και έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στην κοινωνία από αυτό που νομίζει. Άλλωστε, τι κι αν δεν είσαι θαυμαστής της τέχνης ή των γραμμάτων, οφείλεις να είσαι θαυμαστής του κόσμου και του πολιτισμού, αφού είσαι ήδη αναπόσπαστο κομμάτι αυτών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τι εστί βανδαλισμός; kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Βανδαλισμοί στον δημόσιο χώρο και τρόποι αντιμετώπισής τους, postmodern.gr, Διαθέσιμο εδώ
- «Βανδαλισμός», housepsych.com, Διαθέσιμο εδώ
