Επιμέλεια τέκνου: Επισκόπηση νέων διατάξεων εν όψει της επερχόμενης ισχύος τους

Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,

Στις 21 Μαΐου του 2021 δημοσιεύτηκε ο Νόμος 4800/2021 στο ΦΕΚ Α’ 81/21.5.2021 που τιτλοφορείται ως «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου και λοιπές επείγουσες διατάξεις». Ο νόμος αυτός περιλαμβάνει 30 συνολικά άρθρα και αποτελεί τομή στο οικογενειακό δίκαιο, καθώς με αυτόν επέρχονται μεταβολές μετά από ένα μακρόχρονο διάστημα, ήτοι από το 1983.

Με τον παρόντα Νόμο τροποποιούνται συνολικά 13 άρθρα του Αστικού Κώδικα (εφεξής «ΑΚ»). Εν γένει, όπως ορίζεται και στο άρθρο 1 κατευθυντήρια γραμμή αποτελεί η εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου διά της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού. Οι διατάξεις του ερμηνεύονται και εφαρμόζονται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, που δεσμεύουν τη Χώρα, ιδίως με τη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, και τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης), που έχουν κυρωθεί από την Ελλάδα, και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι δικαιολογούν τη μη τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτές. Στη συνέχεια, στο άρθρο 2, προσδιορίζεται το αντικείμενο του εν προκειμένω Νόμου, το οποίο είναι η αναμόρφωση των σχέσεων μεταξύ γονέων και τέκνου μετά τη διακοπή της συμβίωσης, το διαζύγιο, την ακύρωση του γάμου ή τη λύση του συμφώνου συμβίωσης.

Τα νέα άρθρα του Αστικού Κώδικα – Οικογενειακό Δίκαιο θα αναπτύξουν ισχύ βάσει του άρθρου 30 του ως άνω νομοθετήματος από τις 16/09/2021. Εξαίρεση στην ημερομηνία αυτή αποτελεί μόνο το νέο άρθρο του 1441 ΑΚ περί συναινετικού διαζυγίου, το οποίο ήδη βρίσκει εφαρμογή από τις 21/05/2021, ημέρα δημοσίευσης του Φ.Ε.Κ. του Νόμου 4800/2021.

Οι νέες διατάξεις που αφορούν την επιμέλεια του τέκνου περιέχονται στα άρθρα 1510 ΑΚ ως και 1516 ΑΚ. Θέτοντας, λοιπόν, επί τάπητος και με αύξουσα σειρά τις διατάξεις αυτές, προκύπτουν τα ακόλουθα:

• 1510ΑΚ: αφορά τη γονική μέριμνα. Βάσει του νέου γράμματος της διάταξης, στο εδάφιο α’ της πρώτης παραγράφου ορίζεται πως: «Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού και εξίσου». Εκ μίας πρώτης ανάγνωσης και έχοντας υπόψιν την απόφαση ΑΠ 1016/2019, καθώς και της σχετικής νομολογίας, προβληματισμός εγείρεται αναφορικά με το στοιχείο της εξίσου άσκησης της μέριμνας. Η νομολογία είναι σαφής ως προς την κρίση της, έχοντας ως βάση την επίτευξη της σταθερότητας της ψυχοσυναισθηματικής κατάστασης του τέκνου. Ωστόσο η νεοπαγής διάταξη με το στοιχείο της εξίσου άσκησης, φέρει ερμηνευτικά ζητήματα. Εαν το στοιχείο «εξίσου» ερμηνευτεί ως ισόχρονη άσκηση επιμέλειας, τότε πώς θα διασφαλιστεί η σταθερότητα εφόσον η επιμέλεια θα είναι μεταβαλλόμενη;
• 1511ΑΚ: το νέο άρθρο αναφέρεται στην άσκηση – ανάθεση της γονικής μέριμνας κατά το συμφέρον του παιδιού. Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού είναι μία αόριστη νομική έννοια, η οποία εξειδικεύεται εν προκειμένω στις παραγράφους 3-4 του άρθρου, καθώς επίσης και μέσω της οικείας νομολογίας, σε κάθε περίπτωση πάντως ειδικώς και με εμπεριστατωμένη αιτιολόγηση για κάθε υπόθεση. Στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου, αυτό αναφέρεται εμφατικά ως σκοπός στον οποίο θα πρέπει να αποσκοπεί κι η απόφαση του Δικαστηρίου. Βεβαίως, αντλώντας κάποια δεδομένα από τις σχετικές υποθέσεις οικογενειακού δικαίου, διαφαίνεται κάπως αμφίβολο το κατά πόσο το βέλτιστο συμφέρον θα εξυπηρετείται από την «ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του» […] για την οποία βέβαια το Δικαστήριο θα «συνεκτιμά παραμέτρους όπως […] τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του […].»
• 1512ΑΚ: Στο επόμενο νεοπαγές αυτό άρθρο δεν επέρχεται κάποια ουσιώδης μεταβολή, παρά υφίσταται πλέον η προτροπή για εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων. Άλλως, επί διαφωνίας για την άσκηση της γονικής μέριμνας, η λύση της δίδεται δικαστικώς.
• 1513ΑΚ: με βάση το Νόμο 4800/2021, ρυθμίζει την εξακολούθηση της από κοινού κι εξίσου άσκησης της γονικής μέριμνας, σε περίπτωση διαζυγίου, ακύρωσης γάμου/συμφώνου συμβίωσης ή διάστασης των συζύγων. Η έννοια της «ενημέρωσης» του εδαφίου β’ της διάταξης θα πρέπει και πάλι να ερμηνεύεται έτσι ώστε να επιτυγχάνεται το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
• 1514ΑΚ: προβλέπει περιπτώσεις παρέκκλισης από το προηγούμενο άρθρο. Σημαντική είναι η παράγραφος 2, λαμβάνοντας υπόψιν και τη σημασία του θεσμού της διαμεσολάβησης στις οικογενειακές υποθέσεις. Όπως γίνεται αντιληπτό, ορθώς εξαιρούνται από τη διαμεσολάβηση οι περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, όπως αυτό ορίζεται και στο άρθρο 48 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης.
• 1515ΑΚ: όπως τροποποιήθηκε, ρυθμίζει την άσκηση της γονικής μέριμνας αναφορικά με ανήλικα τέκνα που γεννήθηκαν και παραμένουν χωρίς γάμο των γονέων τους. Σε αυτήν την περίπτωση, η μέριμνα ανήκει στη μητέρα, όμως δύναται να την αποκτήσει κι ο πατέρας, εάν επέλθει από μέρους του η εκούσια ή δικαστική αναγνώριση αυτών.
• 1516ΑΚ: ακολούθως, ρυθμίζει τις διαχειριστικές πράξεις στο πλαίσιο της γονικής μέριμνας που επιχειρούνται από τον ένα γονέα. Συνδέεται δηλαδή και με το άρθρο 1513ΑΚ, το οποίο παρουσιάστηκε ανωτέρω. Η παράγραφος 2 της διάταξης που αναφέρεται στις αξιώσεις διατροφής, σε περίπτωση διακοπής της συμβίωσης των γονέων, αποσκοπεί στην αποσύνδεση της αυτών με την μέριμνα.

  

Ο Νόμος 4800/2021 αποτελεί, συλλήβδην, μία τομή στο Οικογενειακό Δίκαιο, καθώς εισάγει τις νέες τεχνολογίες και τα ηλεκτρονικά μέσα στις οικογενειακές διαδικασίες, αλλά και νέες προοπτικές στις σχέσεις που ρυθμίζει το οικογενειακό δίκαιο εν γένει. Εντούτοις, ορισμένες εκ των νέων διατάξεων –ειδικότερα αυτές που παρουσιάστηκαν ως άνω–, διακρίνονται για την εξόχως προβληματικότητα που μπορεί να φέρουν στην εφαρμογή τους, λαμβάνοντας ως κριτήριο την πραγματικότητα της έκβασης των περισσοτέρων σχετικών υποθέσεως και της σχετικής κοινωνικής αποδοχής τους· γεγονός που έχει επισημανθεί από όσες σχετικές συζητήσεις έχουν πραγματοποιηθεί εν όψει της ισχύος τους. Αναμένεται, λοιπόν, εκτός της ρύθμισης του 1441ΑΚ, που βρίσκεται ήδη σε ισχύ, και η έναρξη ισχύος των λοιπών νεοπαγών διατάξεων, καθώς και η δικονομική μεταχείριση, ήτοι κυρίως η ερμηνεία, που αυτές θα τύχουν στη συνέχεια.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• “Το νέο οικογενειακό δίκαιο: Δημοσιεύθηκε ο Ν. 4800/2021 – Συγκριτικός πίνακας διατάξεων”, διαθέσιμο εδώ
• “Οι πρόσφατες αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο: Παρουσίαση – προβληματισμοί”, διαθέσιμο εδώ