Της Μαριάννας Κώστα,
Η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία βρίσκεται σε ένα στάδιο μετάβασης προς την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, όπου προσφέρει ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων, νέων ευκαιριών αλλά και μεταβολών στον χώρο της εκπαίδευσης, της αγοράς εργασίας και του κοινωνικού ιστού. Ειδικότερα, οι μεταβολές θα επηρεάσουν τη συστημική λειτουργία των οικονομιών και της πολιτικής, αντίστοιχα, σε παγκόσμια κλίμακα.
Όλα τα σύγχρονα προϊόντα που αναπτύσσονται, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική και η γενετική μηχανική, θα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο την παραγωγή και το βιοτικό επίπεδο, αλλά θα προκαλέσουν μεταβολές στις επιχειρήσεις και στις αρμοδιότητες του ανθρωπίνου δυναμικού.
Το φαινόμενο της κοινωνικής κινητικότητας ήταν πάντα ένα από τα βασικότερα ζητήματα για πολλούς επιστήμονες στον τομέα της οικονομίας, της κοινωνιολογίας και του μάρκετινγκ, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η κοινωνική κινητικότητα ενός ατόμου καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνική τάξη του, το επίπεδο εκπαίδευσης που θα ακολουθήσει, καθώς και οι στάσεις, οι πεποιθήσεις και οι αξίες που θα υιοθετήσει από τους γονείς του και μετέπειτα από τους φορείς της κοινωνικοποίησής του. Η επίτευξη υψηλότερων επιπέδων κοινωνικής κινητικότητας, είναι ένα κρίσιμο στοιχείο του μακροπρόθεσμου οφέλους όλων των οικονομιών και κοινωνιών ανά τον κόσμο.
Οι Η.Π.Α .είναι η χώρα, η οποία ακόμη και σήμερα, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, καθώς και οι βέλτιστες επιδόσεις για την κοινωνική κινητικότητα των ατόμων, αποτελούν τους βασικούς πυλώνες για το «Αμερικανικό Όνειρο». Ειδικότερα, η αμερικανική κοινωνία βασίστηκε στο να διαμορφώσει ένα ισχυρό οικονομικό κεφάλαιο για να αποδείξει την επιτυχία της. Για παράδειγμα, η πρώτη γενιά μεταναστών στις αρχές του 20ού αιώνα εισήλθαν στη χώρα, αναζητώντας ευκαιρίες για να αλλάξουν τη ζωή τους προς το καλύτερο.
Παράλληλα, η ηθική βάση της κοινωνίας, που στη νεωτερικότητα έπαιξε πρωταρχικό ρόλο η θρησκεία, και συγκεκριμένα ο προτεσταντισμός, διαμόρφωσε τον τρόπο ζωής, με σκοπό οι Αμερικανοί πολίτες να εργάζονται σκληρά όχι μόνο για τη δόξα του Θεού, αλλά και για να επανεπενδύουν στην αμερικανική τοπική κοινότητα.
Υποστηρίζεται, επίσης, πως το «Αμερικανικό Όνειρο» δεν εστιάζει μόνο στην υλική ευημερία και στον ατομικιστικό πλούτο, αλλά έχει έναν ευρύ χαρακτήρα. Ειδικότερα, επηρεάστηκε από τις αρχές της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, με δηλώσεις που επισημαίνουν πως «όλοι οι άνθρωποι έχουν γεννηθεί ίσοι» και ότι «κάθε άντρας και γυναίκα αντίστοιχα έχουν δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία και στην αναζήτηση της ευτυχίας». Παράλληλα, το αυθεντικό «Αμερικανικό Όνειρο» αποσκοπούσε στην ισότητα, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία όλου του αμερικανικού έθνους.
Το 2005, η Boston Federal Reserve Bank, το Chicago Federal Reserve Fund, το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και το Προεδρείο της Στατιστικής Εργασίας των Ηνωμένων Πολιτειών, πραγματοποίησαν μια μελέτη για το ζήτημα της κοινωνικής κινητικότητας στις Η.Π.Α., ώστε να κατανοήσουν τη στάση των Αμερικανών απέναντι σε αυτό το ζήτημα, καθώς και να ερμηνεύσουν την αλληλένδετη σχέση της κοινωνικής κινητικότητας με την κοινωνική τάξη στην οποία κατατάσσονται. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με ποσοτικούς μεθόδους και ειδικότερα με δείγμα 175 Αμερικανών ηλικίας 25-45 ετών. Στους ερωτηθέντες δόθηκε ένα ερωτηματολόγιο για να αξιολογήσουν τις πιθανότητές τους για την ανοδική κινητικότητά τους. Σε αυτό, συμπεριλήφθηκαν οι ακόλουθες ερωτήσεις:
- Πώς εκτιμάτε τις πιθανότητές σας να είστε οικονομικά επιτυχημένοι;
- Σε σύγκριση με την περίοδο πριν τριάντα ετών, πώς αξιολογείτε τις ευκαιρίες για τη μεταβολή σας από μια κοινωνική τάξη σε άλλη σήμερα;
- Πόσο καλά θα είναι τα παιδιά σας σε σύγκριση με σήμερα;
- Πώς αξιολογείτε το βιοτικό σας επίπεδο σε σύγκριση με αυτό των γονιών σας στην ίδια ηλικία;
- Πώς εκτιμάτε τις πιθανότητές σας να αυξήσετε τη δική σας κοινωνική θέση σε σύγκριση με την Ευρώπη;
Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2005 έδειξαν ότι το 34% των Αμερικανών πίστευαν ότι είχαν μια πιθανότητα επιτυχίας και το 11% ήταν σίγουροι ότι οι πιθανότητές τους ήταν αρκετά υψηλές, ενώ το 20% πίστευε ότι τέτοιες ευκαιρίες ήταν περισσότερες σε σύγκριση με την περίοδο 30 ετών πριν. Ακόμα, το 15% του δείγματος συμφωνούσε απόλυτα πως η ευημερία των παιδιών τους θα είναι καλύτερη σε σύγκριση με τότε. Παράλληλα, το 46% των ερωτηθέντων υποστήριζε ότι ήταν πολύ πιο εύκολο να βελτιώσουν την υλική ευημερία τους στις Ηνωμένες Πολιτείες παρά στις ευρωπαϊκές χώρες.
Συγκριτικά με τη δεκαετία του ’70, οι ευκαιρίες όχι μόνο δεν αυξήθηκαν, αλλά μειώθηκαν σημαντικά. Ένα άλλο ενδιαφέρον αποτέλεσμα της μελέτης, είναι το γεγονός ότι το επίπεδο κινητικότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 200,5 δεν ήταν υψηλότερο από ό,τι ήταν στη Μεγάλη Βρετανία ή τη Γαλλία, και ήταν χαμηλότερο απ’ ό,τι στον Καναδά ή σε ορισμένες σκανδιναβικές χώρες.
Το 2020, αποφασίστηκε να διεξαχθεί το ίδιο πείραμα που είχε πραγματοποιηθεί το 2005 από τους ίδιους φορείς. Οι ανταποκριτές ήταν Αμερικανοί πολίτες ηλικίας από 25 έως 45 ετών και χρησιμοποιήθηκαν παρομοίως ποσοτικές μέθοδοι και ειδικότερα ένα ερωτηματολόγιο με τις ίδιες ερωτήσεις που διατυπώθηκαν στην έρευνα του 2005. Τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας έδειξαν ότι οι Αμερικανοί άλλαξαν την εκτίμησή τους για τις ευκαιρίες για ανοδική κινητικότητα και ισότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μεταξύ των ερωτηθέντων, το 14% των Αμερικανών πιστεύει ότι έχει πιθανότητες να πετύχει, το 12% είναι σίγουρο ότι οι πιθανότητές τους είναι αρκετά υψηλές, ενώ παράλληλα, το 14% εικάζει ότι τέτοιες ευκαιρίες έχουν γίνει πολύ περισσότερες σε σύγκριση με την περίοδο πριν από 30 χρόνια, και το 20% δηλώνει με βεβαιότητα ότι η ευημερία των παιδιών τους θα αυξηθεί σε σύγκριση με σήμερα.
Όσον αφορά το ποσοστό του δείκτη κοινωνικής κινητικότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες, που διεξήχθη από την Παγκόσμια Έκθεση Κινητικότητας του 2020, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται στην 27η θέση μεταξύ 82 χωρών που αναφέρονται στην κατάταξη. Ο δείκτης κοινωνικής κινητικότητας των Η.Π.Α. είναι 70,4 και αισθητά χαμηλότερος απ’ ό,τι σε πολλές ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες, όπως είναι η Γερμανία, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σιγκαπούρη και η Ιαπωνία.
Συμπερασματικά, τα πορίσματα της έρευνας έδειξαν ότι στις μέρες μας το όραμα του «Αμερικανικού Ονείρου» έχει επαναξιολογηθεί και βρίσκεται σε ένα στάδιο μετάβασης. Οι Αμερικανοί δεν επιδιώκουν μόνο την υλική ευημερία, αλλά και την ελευθερία επιλογής, καθώς το 85% δήλωσε πως «η ελευθερία επιλογής στον τρόπο ζωής είναι απαραίτητη για την επίτευξη του Αμερικανικού Ονείρου». Το υψηλό ποσοστό της ικανοποίησης από τη ζωή αλλά και η ικανοποίηση από το εισόδημα, επηρεάζουν άμεσα την κινητικότητα της κοινωνίας για να αλλάξει την κοινωνική της κατάσταση και να βελτιώσει το βιοτικό της επίπεδο, γεγονός που συμβάλλει στη μείωση του δείκτη της κοινωνικής κινητικότητας.
Η κοινωνική κινητικότητα καθίστανται σημαντική, διότι αποτελεί έναν τρόπο μόχλευσης των ανθρωπίνων πόρων, που συνεισφέρουν σε μεγάλο βαθμό στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα εκτελεστικά όργανα της διακυβέρνησης, καθώς και εργασιακοί φορείς που ενισχύουν τις οικονομικές επιδόσεις της χώρας αλλά και τον δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης, είναι απαραίτητο να αναπτύξουν στρατηγικές πρόληψης και να προσαρμοστούν με τις προκλήσεις (κλιματική αλλαγή, μετά την περίοδο του COVID-19, κοινωνικός μετασχηματισμός) της εποχής για την κοινωνική ευημερία του πληθυσμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- American Dream as a Key Factor of Social Mobility in the USA, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, Volume 554 Proceedings of the 7th International Conference on Humanities and Social Science Research (ICHSSR 2021), Natalya D. Parshina1, Petr V. Menshikov2, Anastasia V. Shobotenko3, Li Zhongyuan, Διαθέσιμο εδώ.
- Getting ahead: Economic and social mobility in America, Huduser.gov, Διαθέσιμο εδώ.
- Poverty and unequal income in USA, Census Bureau (census.gov), Διαθέσιμο εδώ.
