Του Βασίλη Χουρσανίδη,
Την περίοδο προ κρίσης, και συγκεκριμένα από το 2003 έως και το 2009, πολλοί δανειολήπτες σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα, έσπευσαν λόγω των ευνοϊκών οικονομικών συγκυριών να πάρουν στεγαστικά κυρίως δάνεια με ρήτρα αξίας σε ελβετικό φράγκο. Μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης το 2008, μεγάλοι θεσμικοί επενδυτές, νιώθοντας ανασφαλείς, έσπευσαν να ρευστοποιήσουν τις εταιρικές συμμετοχές τους και άρχισαν να τοποθετούν τα χρήματα τους σε σταθερά συναλλάγματα, όπως το ελβετικό φράγκο, το οποίο εφεξής γνώρισε ταχύτατη ανάπτυξη σε σχέση με το ευρώ, το οποίο λόγω της κρίσης άρχισε να χάνει την αξία του έναντι του φράγκου. Το αποτέλεσμα; Χιλιάδες δανειολήπτες ανά την Ευρώπη, που την προηγούμενη περίοδο δανείστηκαν σε ελβετικό φράγκο, υπερχρεώθηκαν. Γιατί συνέβη, όμως, αυτό;
Τα δάνεια με ρήτρα αξίας σε ελβετικό φράγκο ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή την περίοδο πριν την κρίση, διότι το επιτόκιο διατραπεζικού δανεισμού στην ευρωζώνη ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Αυτό είχε ως συνέπεια τα πιστωτικά ιδρύματα των χωρών της ευρωζώνης το κόστος που επωμίζονταν στο πλαίσιο του διατραπεζικού δανεισμού να το διοχετεύουν στα καταναλωτικά δάνεια που χορηγούσαν και συγκεκριμένα να το ενσωματώνουν στα επιτόκια, ώστε να εξασφαλίσουν τη δυνατότητα αποπληρωμής των δανείων που λάμβαναν μεταξύ τους στην αγορά διατραπεζικού δανεισμού και συγχρόνως κέρδος. Έτσι, τα επιτόκια δανεισμού σε ευρώ ήταν αρκετά υψηλά σε σχέση με τα επιτόκια δανεισμού σε ελβετικό φράγκο και πολλοί καταναλωτές έσπευσαν να δανειστούν σε φράγκο ώστε να εξασφαλίσουν μικρότερο κόστος δανεισμού για τους ίδιους.
Βασικό χαρακτηριστικό της σύμβασης δανείου κατά τον Αστικό Κώδικα είναι η από τον δανειοδότη χορήγηση συγκεκριμένης ποσότητας χρημάτων ή άλλων αντικαταστατών πραγμάτων και η ανάληψη από τον δανειολήπτη της υποχρέωσης έντοκης ή άτοκης επιστροφής άλλων πραγμάτων της ίδιας ποσότητας και ποιότητας. Στην τραπεζική αγορά βέβαια τα δάνεια πάντα είναι έντοκα, καθώς ο τόκος είναι το κέρδος στο οποίο αποβλέπουν τα πιστωτικά ιδρύματα κατά τη χορήγηση πιστώσεων. Εν προκειμένω, οι συμβάσεις αυτές περιείχαν προδιατυπωμένο ΓΟΣ (γενικό όρο συναλλαγών, όρος σύμβασης που διατυπώνεται μονομερώς και χωρίς προηγούμενη διαπραγμάτευση μεταξύ των μερών) σύμφωνα με τον οποίο ο δανειολήπτης λάμβανε ως δάνεισμα συγκεκριμένη αξία ελβετικών φράγκων αλλά η εκταμίευση θα γινόταν σε ευρώ με βάση τη συναλλαγματική ισοτιμία κατά την εκταμίευση, όφειλε δε να καταβάλλει τα τοκοχρεολύσια (δόση+ τόκος) είτε σε ελβετικό φράγκο είτε σε ευρώ αλλά με βάση την συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ-φράγκου κατά την ημέρα πληρωμής.
Από την έναρξη της κρίσης λοιπόν, οπότε και άρχισε η σημαντική ανατίμηση του ελβετικού φράγκου σε σχέση με το ευρώ ( πριν την κρίση η ισοτιμία ήταν σταθερά στο 1 ευρώ = 1,6 ελβετικά φράγκα, μετά 1 ευρώ = 1,1 ελβετικά φράγκα), οι δανειολήπτες άρχισαν να βλέπουν τις οφειλές τους να μεγαλώνουν ραγδαία, ακριβώς διότι είχαν συμφωνήσει με τις τράπεζες, χωρίς βεβαίως να έχουν επίγνωση του συναλλαγματικού κινδύνου που αναλάμβαναν, ότι θα κατέβαλλαν τις δόσεις σε ελβετικό φράγκο ή σε ευρώ αλλά στην τελευταία περίπτωση όχι σταθερό ποσό αλλά τόσο όσο αντιστοιχούσε στο τοκοχρεολύσιό τους (σε αξία ελβετικού φράγκου, αφού τέτοιο ήταν το δάνεισμα ανεξάρτητα από το ότι η εκταμίευση γινόταν σε ευρώ) με βάση την εκάστοτε ισχύουσα ισοτιμία ευρώ-φράγκου κατά την ημέρα πληρωμής. Αφού από το 2009 και μετά έγινε σημαντική ανατίμηση του φράγκου σε σχέση με το ευρώ, έκλεισε δηλαδή η ψαλίδα από το 1,6 στο 1,1, από εκεί που όφειλαν προ κρίσης για κάθε 1,6 φράγκα του δανείου τους 1 ευρώ, κατέληξαν να οφείλουν για κάθε 1,1 φράγκο 1 ευρώ.
Πολλοί δανειολήπτες προσέφυγαν στα δικαστήρια βάσει του νόμου 2251/1994 περί προστασίας του καταναλωτή, που ενσωμάτωσε την οδηγία 93/13/ΕΟΚ για τους ΓΟΣ, στα δικαστήρια ζητώντας την κήρυξη ανίσχυρων ως καταχρηστικών (άρθρο 2 παρ.6 του νόμου) των ρητρών αξίας σε ελβετικό φράγκο που είχαν βεβαίως αποδεχτεί συνάπτοντας τις συμβάσεις αυτές, διότι θεωρούσαν ότι αφενός αντίκεινται στο σκοπό της σύμβασης που δεν είναι επενδυτικός αλλά πιστωτικός, κι αυτό διότι η ανάληψη συναλλαγματικού κινδύνου και η συνακόλουθη αβεβαιότητα ως προς την έκταση και το ύψος των υποχρεώσεων τους δεν είναι στοιχείο πιστωτικής αλλά επενδυτικής σύμβασης, και αφετέρου διότι ουδέποτε ενημερώθηκαν ενδελεχώς από τις τράπεζες για το αληθές νόημα των ρητρών αυτών και ιδίως για τη φύση και την έκταση των υποχρεώσεων τους βάσει αυτών, όπως επιτάσσει η αρχή της διαφάνειας των ΓΟΣ και η καλή πίστη κατά το προσυμβατικό στάδιο (ΑΚ 197-198). Ιδίως βάρυνε εν προκειμένω ότι οι δανειολήπτες τελούσαν σε σχέση γνωστικής και πληροφοριακής ασυμμετρίας σε σχέση με τα πιστωτικά ιδρύματα, που ως επαγγελματίες του κλάδου είχαν ευρύτερη πληροφόρηση και γνώση των οικονομικών συγκυριών και του αληθούς νοήματος των ρητρών αυτών που άλλωστε διατύπωναν μονομερώς.
Επί του ζητήματος έχουν εκδοθεί πολλές αποφάσεις στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες αλλά και από το δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν υπεραναλύσει το ζήτημα, σε πολλά σημεία βεβαίως αντιφατικές. Δεν είναι σκόπιμο να αναλυθεί περαιτέρω το όλο ζήτημα το οποίο έχει μεγάλο νομικό ενδιαφέρον αλλά και κοινωνικό και οικονομικό ενδιαφέρον, μιας και χιλιάδες δανειολήπτες ανά την Ευρώπη έπεσαν στην παγίδα. Είναι πάντως από τα πλέον φλέγοντα ζητήματα που ακόμα και τώρα απασχολούν τα δικαστήρια σε τακτική βάση και δεν φαίνεται να λύνεται σύντομα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Στοιχεία Τραπεζικού Δικαίου (συλλογικό έργο), Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2016
