Η καταστροφή του Γαλαξιδίου το 1821

Του Δημήτρη Βασιλειάδη,

Το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης συνοδεύτηκε από μια σειρά επιτυχιών, με την κατάληψη ορισμένων στρατηγικών τοποθεσιών. Έπειτα, επιχειρήθηκε η κατάληψη της Τριπολιτσάς, διοικητικού και στρατιωτικού κέντρου της Πελοποννήσου. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, οι Οθωμανοί επιχείρησαν να δώσουν μια στρατιωτική απάντηση στο νεοσυσταθέν κίνημα.

Συγκεκριμένα, κατευθύνθηκε προς τον Μοριά οθωμανικός στόλος με ισχυρές αποβατικές δυνάμεις. Στόχος τους ήταν η ανακούφιση των πολιορκημένων της Πάτρας και της Τριπολιτσάς και η ταυτόχρονη ανακατάληψη παραθαλάσσιων περιοχών. Προκειμένου να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι, πολλές πόλεις λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν, μεταξύ αυτών και το Γαλαξίδι. Παρακάτω θα εξεταστούν η πορεία του οθωμανικού στρατεύματος προς τον ακμάζοντα λιμένα του Κορινθιακού Κόλπου και η καταστροφή του.

Η άφιξή των οθωμανικών δυνάμεων στα ανοιχτά της Πάτρας, υπό την αρχηγία του Καρά-Αλή, στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1821, θορύβησε το τοπικό επαναστατικό στρατόπεδο. Στη θέα και μόνο των οθωμανικών πλεούμενων ο ελληνικός στρατός έχασε τη συνοχή του, με αποτέλεσμα να λυθεί η πολιορκία των Πατρών. Ακολούθησε η αποβίβαση μέρους του οθωμανικού στρατού, το οποίο ανάγκασε τους Επαναστάτες να απομακρυνθούν περαιτέρω από το φρούριο της Πάτρας. Έπειτα από αρκετές ημέρες απραξίας στον τοπικό λιμένα, ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ εκκίνησε, με μέρος του αρχικού στόλου και αποβατική δύναμη 2.500 ανδρών, για τη διενέργεια επιχειρήσεων στον Κορινθιακό Κόλπο.

Η άνωθεν δύναμη φαινόταν να έχει εύκολο έργο μπροστά της. Οι επαναστατικές δυνάμεις του κόλπου περιορίζονταν στο έμψυχο δυναμικό του οπλαρχηγού Ανδρέα Λόντου και στη μικρή ναυτική δύναμη του Γαλαξιδίου. Οι προεστοί της περιοχής γνώριζαν την ενδεχόμενη απειλή που είχαν να αντιμετωπίσουν. Γι’ αυτόν το λόγο, είχαν συντάξει μια επιστολή προς τις δύο ναυτικές δυνάμεις της Επανάστασης, την Ύδρα και τις Σπέτσες, προκειμένου να ζητήσουν τη βοήθειά τους, ήδη από τον Ιούνιο του 1821. Ωστόσο, η επιστολή δεν απέδωσε καρπούς και η περιοχή αφέθηκε έρμαιο στις ορέξεις των Οθωμανών.

Οι οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου, έχοντας πλήρη γνώση για τις οθωμανικές ενέργειες, ήταν ιδιαίτερα ανήσυχοι. Θεωρούσαν ότι, σε περίπτωση απόβασης του αντιπάλου στρατού στην περιοχή του Αιγίου, τα στρατεύματά τους θα βρίσκονταν αντιμέτωπα με τον κίνδυνο της πλευροκόπησης, με αποτέλεσμα να καταστεί επιτακτική η λύση της πολιορκίας της Τριπολιτσάς. Στο εν δυνάμει πρόβλημα, λύση κλήθηκε να δώσει ο Δημήτριος Υψηλάντης. Συγκεκριμένα, του παραχωρήθηκαν στρατιωτικές δυνάμεις, προκειμένου να εμποδίσει τη διείσδυση των Οθωμανών στην Πελοποννησιακή ενδοχώρα. Πράγματι, οθωμανικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στη Βοστίτσα κι έκαψαν ό,τι είχε απομείνει από την επιδρομή του Κεχαγιά Μπέη, λίγο καιρό νωρίτερα. Ωστόσο, όταν κατέφθασε ο Υψηλάντης στο σημείο, ο οθωμανικός στρατός είχε διαφύγει. Επόμενος σταθμός ήταν το Γαλαξίδι.

Σ’ αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί ότι οι κάτοικοι του Γαλαξιδίου θα μπορούσαν να είχαν γλυτώσει την ένοπλη σύγκρουση με τις οθωμανικές δυνάμεις, εάν είχαν εκμεταλλευτεί μια ευκαιρία που τους παρουσιάστηκε λίγες εβδομάδες πρωτύτερα. Συγκεκριμένα, οι υπερασπιστές του Ρίου και του Αντίρριου είχαν εξαντληθεί από την πολιορκία των Επαναστατών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δεχτούν να παραδώσουν τα δύο φρούρια, σε περίπτωση που οι Επαναστάτες τους προσέφεραν ένα σεβαστό ποσό. Παραδόξως, οι προύχοντες του Γαλαξιδίου δεν ανταποκρίθηκαν και η όποια ενδεχόμενη συμφωνία ναυάγησε. Σε μια ενδεχόμενη πτώση των δύο άνωθεν φρουρίων ήταν πολύ πιθανό ο οθωμανικός στόλος να έκανε δεύτερες σκέψεις για μια εκστρατεία στον Κορινθιακό Κόλπο, καθώς τα πλεονεκτήματα θα υστερούσαν έναντι των κινδύνων που θα υπέβοσκαν.

Οι παραπάνω συνθήκες διαμόρφωσαν την κατάσταση στον Κορινθιακό Κόλπο στα μέσα του Σεπτεμβρίου του 1821. Οι κάτοικοι του Γαλαξιδίου, γνωρίζοντας την επικείμενη εισβολή, προσπάθησαν να προετοιμαστούν, ώστε να αντιμετωπίσουν τις οθωμανικές δυνάμεις. Κατά τη διάρκεια των προπαρασκευαστικών ενεργειών, όμως, έγιναν σημαντικά λάθη, τα οποία έφερναν τις οθωμανικές δυνάμεις σε πλεονεκτική θέση πριν την έναρξη των εχθροπραξιών. Είναι ενδεικτικό ότι οι έφοροι του Γαλαξιδίου φαίνεται να είχαν πλήρη άγνοια σχετικά με τις αμυντικές δυνατότητες της περιοχής. Συγκεκριμένα, σε επιστολή που συνέταξαν οι έφοροι προς τον Ανδρέα Ζαΐμη ανέφεραν ότι το Γαλαξίδι διέθετε στόλο οκτώ πυρπολικών, κάτι το οποίο κρίνεται ως αναληθές.

Ακόμα, αγνόησαν τις συμβουλές των Αλεξάνδρου Καντακουζηνού και Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου. Οι τελευταίοι συμβούλευσαν τους τοπικούς φορείς να προχωρήσουν στη βύθιση δύο καραβιών στην είσοδο του λιμένα, προκειμένου να αποτραπεί η είσοδος του οθωμανικού στόλου σ’ αυτόν. Μην έχοντας άλλη επιλογή, οι οθωμανικές δυνάμεις θα επιχειρούσαν απόβαση σε κάποιο σημείο εκτός Γαλαξιδίου, κάτι που θα καθιστούσε ευκολότερη την απόκρουσή τους από τις παράκτιες επαναστατικές δυνάμεις. Οι τελευταίες ανέρχονταν σε 560 ένοπλους και λιγοστά κανόνια. Από τους 560 άνδρες, οι 200 ήταν του οπλαρχηγού Πανουργιά και οι 360 κάτοικοι του Γαλαξιδίου και των περιχώρων.

Οι οθωμανικές δυνάμεις προσέγγισαν την περιοχή στο δεύτερο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου, πλέοντας με αργό ρυθμό. Στις 22 του ίδιου μήνα, ξεκίνησαν οι εχθροπραξίες. Ο οθωμανικός στόλος κανονιοβολούσε συνεχώς προς τις θέσεις των Επαναστατών, ενώ, παράλληλα, γίνονταν οι κατάλληλες προπαρασκευαστικές ενέργειες για την επιχείρηση απόβασης. Ωστόσο, οι κινηματίες κατόρθωσαν να αμυνθούν αποτελεσματικά, διατηρώντας τις θέσεις τους και αποτρέποντας την απόβαση του αντιπάλου στρατεύματος.

Το βράδυ της ίδιας μέρας, όμως, στο επαναστατικό στρατόπεδο προκλήθηκε έντονη αναταραχή. Συγκεκριμένα, οι δυνάμεις του Πανουργιά αποχώρησαν, θεωρώντας ότι δε μπορούν να συνεχίσουν την επιτυχή αντιμετώπιση του σφοδρού οθωμανικού κανονιοβολισμού. Η φυγή μεγάλου μέρους των αμυνόμενων δυνάμεων προκάλεσε, όπως ήταν λογικό, πανικό στους εναπομείναντες ένοπλους Επαναστάτες. Έτσι, πήραν την απόφαση να εγκαταλείψουν το Γαλαξίδι και να το αφήσουν έρμαιο στις οθωμανικές ορέξεις.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 23^ης Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε η οθωμανική απόβαση. Το σύνολο της στρατιωτικής δύναμης, 2.500 στρατιώτες, αποβιβάστηκε στα δύο άκρα του Γαλαξιδίου. Όταν εισέβαλλαν στην πόλη δε βρήκαν παρά 23 άτομα, οι οποίοι δε μπορούσαν να αποχωρήσουν. Οι επιτιθέμενοι τους σκότωσαν όλους και έκαψαν την πόλη από άκρη σε άκρη. Ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ κατέλαβε το σύνολο των πλοίων που βρίσκονταν στο λιμένα. Από τα 70 που περιήλθαν στην κατοχή του κράτησε τα 30, καθώς θεωρούσε ότι θα τα χρησιμοποιήσει στο μέλλον.

Έτσι, σημειώθηκε η πρώτη από τις τρεις καταστροφές του Γαλαξιδίου στη διάρκεια του Επαναστατικού Αγώνα. Αναμφίβολα, αποτελούσε πλήγμα για τις ελληνικές δυνάμεις, καθώς «έχασαν» τους φύλακες του Κορινθιακού Κόλπου. Επιπλέον, οι επαναστατημένοι Έλληνες είδαν ένα πρώτο «δείγμα» της αντιμετώπισης που θα είχαν από τους Οθωμανούς.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Κόκκινος, Α. Διονύσιος (1974), Η Ελληνική Επανάστασις, τόμ. Β΄, 6η έκδοση, Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα
• Τρικούπης, Σπυρίδων (1853), Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμ. Β΄, 2η έκδοση, Λονδίνο: Εκ της εν τη Αυλή του Ερυθρού Λέοντος Τυπογραφίας Ταϋλόρου και Φραγκίσκου
• Hertzberg, Gustav (1916), Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμος Α΄, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη