Tης Βάσως Σοφάνη,
Δεν είναι ελάχιστες οι φορές που παρατηρούμε την ύπαρξη ατόμων, τα οποία παρόλο που διαθέτουν οξυδέρκεια και προϋποθέσεις να κατακτήσουν την οποιαδήποτε επιτυχία στην προσωπική τους ζωή, ταυτόχρονα διακατέχονται και από μια πεζότητα και μια ανικανότητα διαμόρφωσης σταθερών σχέσεων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο δείκτης νοημοσύνης μας (IQ) είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τη συναισθηματική μας νοημοσύνη (EQ). Η συναισθηματική νοημοσύνη, είναι κάτι το οποίο δεν είναι γνωστό σε πολλούς ανθρώπους, μολονότι η πρώτη αναφορά του εντοπίζεται στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη. Προτού, όμως, προχωρήσουμε σε περαιτέρω ανάλυση, είναι δέον να αναφέρουμε το εννοιολογικό πλαίσιο της συναισθηματικής νοημοσύνης. Όταν μιλάμε για Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΕQ), συνήθως κάνουμε λόγο για την ικανότητα ενός ανθρώπου να αναγνωρίζει συναισθήματα, τόσο τα δικά του όσο και των γύρω του, να τα διακρίνει μέσα από ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων και να χρησιμοποιεί τη συναισθηματική αυτή πληροφορία ως οδηγό σκέψης και συμπεριφοράς. Τέλος, να σημειωθεί πως το EQ απέκτησε δημοσιότητα τα τελευταία περίπου 20 χρόνια, με το βιβλίο του Daniel Goleman «Η συναισθηματική νοημοσύνη», ο οποίος, μάλιστα, ήταν και ο πρώτος μελετητής που κάνει μνεία στον Αριστοτέλη ως πρωτοστάτη σε όλο αυτό.
Η αρετή κατέχει εξέχοντα ρόλο στο έργο του Αριστοτέλη, ο οποίος υποστήριζε πως είναι ακριβέστερή και ανώτερη από κάθε τέχνη, διότι αυτή είναι που σχετίζεται με τις συναισθηματικές διαθέσεις και πράξεις, οι οποίες παρουσιάζουν συνήθως υπερβολή, έλλειψη και μεσότητα. Αναφέρει ως παράδειγμα πως υπάρχει η δυνατότητα κάποιος να νιώσει ή να ευχαριστηθεί το οιοδήποτε συναίσθημα, όπως φόβο, θάρρος ή και οργή, είτε πολύ είτε λίγο. Ωστόσο, για τον φιλόσοφο, το να νιώθει κανείς κάτι είτε πολύ είτε λίγο δεν είναι σωστό, καθώς το ορθόν είναι η μεσότητα. Όταν κάνουμε λόγο για μεσότητα, και μάλιστα συναισθημάτων, εννοούμε πως η ισχύς του χ συναισθήματος στην κλίμακα του EQ, θα κατέχει κοινή τιμή με την κλίμακα του ΙQ. Επί της ουσίας, μιλάμε για αρμονία ελόγου και συναισθηματικού νου. Συγκεκριμένα, σε ένα σημείο των Ηθικών Νικομαχείων, ο Αριστοτέλης αναφέρει πως: «Ο καθένας μπορεί να θυμώνει — αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώνει κανείς με το σωστό άτομο, στον σωστό βαθμό και τη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με τον σωστό τρόπο — αυτό δεν είναι εύκολο». Με αυτή του την φράση, ο φιλόσοφος ήταν ο πρώτος που τοποθέτησε τα θεμέλια για τη μελέτη των συναισθημάτων μας και την κατανόηση της δυναμικής τους.
Σημαντικό κομμάτι, όμως, για τη διαχείριση των συναισθημάτων μας, αποτελεί η αναγνώριση του εαυτού μας. Όταν κάνουμε λόγο για αναγνώριση του εαυτού μας, ουσιαστικά μιλάμε για την ικανότητα αναγνώρισης των χαρακτηριστικών που απαρτίζουν την προσωπικότητά μας, είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά. Με αυτήν την ικανότητά μας να γνωρίζουμε τον εαυτό μας και συνέχεια την προσπάθεια μείωσης της έντασης των αρνητικών και εμπλουτισμού των θετικών μας στοιχείων, ο Αριστοτέλης μάς λέει πως φτάνουμε στην έξιν. Με τον όρο έξις, εννοούμε τη συνήθεια του να κάνουμε κάτι μέσω της εξάσκησης, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της βούλησης, δηλαδή τα θέλω μου, τα οποία αποτελούν συνάρτηση των θετικών και αρνητικών χαρακτηριστικών μας και κατ’ επέκταση, εφόσον είναι συμβατά με αυτά είναι και εφικτά, προσδόκιμα και επιτεύξιμα. Επακόλουθο της βούλησης σε αυτό το σημείο, να αναφέρουμε πως αποτελεί η αυτοπεποίθηση, η οποία από πολλούς θεωρείται το κλειδί και την επίτευξη των στόχων μας, αλλά και η διαχείριση των σχέσεων, δηλαδή αρμονική επικοινωνία.
Τέλος, για τον Αριστοτέλη, εξίσου σημαντική είναι και η ποιότητα που δίνουμε στις πράξεις μας και τις ενέργειές μας, καθώς από εκεί κρίνεται και η ποιότητα της αρετής που θα «γεννήσουν». Όπως αναφέραμε ήδη, η γνώση του εαυτού μας δημιουργεί έξις, η ποιότητα της οποίας εξαρτάται από την ποιότητα του χαρακτήρα μας, καθώς είναι προϊόν συστηματικής επανάληψης των στοιχείων μας. Η διαδικασία κατάκτησης της αρετής ξεκινά με την πράξη, φτάνουμε στην αρετή και μετά ξανά στην πράξη, καθιστώντας την έτσι κυκλική. Εξαιτίας αυτής της κυκλικότητας, ο Αριστοτέλης θεωρεί αναγκαίο να προσπαθούμε να δίνουμε μια συγκεκριμένη ποιότητα στην συμπεριφορά μας, ώστε να αποκτήσουμε την αρετή. Η ποιότητα αυτή, λοιπόν, αφορά κυρίως το άτομο, καθώς αυτό την επιλέγει, επομένως δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι μείζων παράγοντας σε όλο αυτό, είναι ο ίδιος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη, Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα, 2019
- Γρηγορίου, Στεφανία, et al. “Συναισθηματική Νοημοσύνη, Ηλικία και Φυσική Δραστηριότητα: Ανασκόπηση Σύγχρονης Βιβλιογραφίας.” Inquiries in Sport & Physical Education 10 (2012): 17-29
- Στανίτσα, Αικατερίνη. “Συναισθηματική νοημοσύνη διευθυντών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και διαχείριση ζητημάτων περί επαγγελματικής εξουθένωσης εκπαιδευτικών.” (2020)
