Της Δήμητρας Αργυρού,
Τα τελευταία χρόνια, η αυξανόμενη είσοδος πολιτών τρίτων χωρών σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), έχει οδηγήσει σε ενεργή απασχόληση των πολιτών αυτών ως εργατικό δυναμικό στην οικονομία της ΕΕ και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα. Στην εγχώρια οικονομία, δραστηριοποιούνται ολοένα και περισσότερο υπήκοοι τρίτων χωρών, οι οποίοι αποκτούν ειδικές άδειες διαμονής και εργασίας στη χώρα. Η παρουσία των τελευταίων, έχει θετική συνεισφορά στην αναζωογόνηση της ελληνικής αγοράς.
Οι αλλοδαποί αναπτύσσουν κάθε είδους δραστηριότητα, εφόσον διαμένουν νόμιμα στο έδαφος μιας χώρας, ωστόσο είναι δυνατόν να υπόκεινται σε περιορισμούς. Το νομικό καθεστώς των αλλοδαπών φυσικών προσώπων ρυθμίζεται στη χώρα μας από το ελληνικό Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών. Ως αλλοδαπός, ορίζεται το φυσικό πρόσωπο που έχει την ιθαγένεια άλλου κράτους ή είναι ανιθαγενής, δηλαδή δεν έχει την ιθαγένεια κανενός κράτους και πληροί τις προϋποθέσεις της Σύμβασης της Νέας Υόρκης του 1954 περί του καθεστώτος των ανιθαγενών. Στους αλλοδαπούς, εντάσσονται και υπήκοοι κράτους-μέλους της ΕΕ ως έχοντες την «Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια», οι οποίοι εξισώνονται αρκετά με τους ημεδαπούς σύμφωνα με το Ενωσιακό Δίκαιο. Στο παρόν, θα ασχοληθούμε περισσότερο με την έννοια του πολίτη τρίτου κράτους, σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 1(β) του Κώδικα Μετανάστευσης (εφεξής ΚΜ). Πολίτης τρίτης χώρας, είναι το φυσικό πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια, ούτε την ιθαγένεια άλλου κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά την έννοια του άρθρου 20 παρ.1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Αξίζει τέλος να σημειωθεί, ότι στο άρθρο 4 ΑΚ προβλέπεται ρητά ότι αλλοδαπός απολαμβάνει τα αστικά δικαιώματα του ημεδαπού. Αν και αυτό υπόκειται συνήθως σε εξαιρέσεις, πολλές Διεθνείς Συμβάσεις επαναφέρουν τον κανόνα στην αρχική του μορφή.
Το βασικό νομοθέτημα που αφορά την είσοδο και την εργασία πολιτών τρίτων χωρών (δηλαδή εκτός ΕΕ) στην Ελλάδα είναι ο ν.4251/2014 «Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης και λοιπές διατάξεις». Για τις ανάγκες του εργατικού προσωπικού στην ελληνική επικράτεια, εκδίδεται κάθε δύο έτη Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ), βάσει και του άρθρου 11 του ν. 4251/2014, προκειμένου να καθοριστεί ο ανώτατος αριθμός πολιτών τρίτων χωρών και των ειδικοτήτων που μπορούν να εργαστούν στην Ελλάδα. Όσον αφορά, τη χορήγηση άδειας εργασίας σε πολίτης τρίτης χώρας που επιθυμεί να απασχοληθεί ως μισθωτός, πρέπει να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη διαδικασία. Αναλυτικότερα, ο εργοδότης που επιθυμεί να προσλάβει πολίτη τρίτης χώρας ως μισθωτό, πρέπει να κινήσει τη διαδικασία μετάκλησης σύμφωνα με το άρθρο 12 ΚΜ. Ο εργοδότης υποχρεούται να υποβάλει σχετική αίτηση στην αρμόδια υπηρεσία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης του τόπου διαμονής του, αναφέροντας ειδικότερα τον αριθμό των θέσεων εργασίας, την ειδικότητα, την ιθαγένεια του αλλοδαπού και το χρονικό διάστημα για το οποίο θα τον απασχολήσει. Η εν λόγω αίτηση θα πρέπει να συνοδεύεται από έγκυρη σύμβαση εργασίας για τουλάχιστον ένα έτος στην Ελλάδα, αλλά και να προκύπτει ότι η αμοιβή του είναι ίση, τουλάχιστον, με τις μηνιαίες αποδοχές του ανειδίκευτου εργάτη. Επιπλέον, απαιτείται εκκαθαριστικό σημείωμα φόρου ή αντίγραφο δήλωσης φορολογίας νομικού προσώπου από τα οποία να προκύπτει η δυνατότητα του εργοδότη να καταβάλει τις μηνιαίες αποδοχές, όπως αυτές ορίζονται στη σύμβαση εργασίας. Τέλος, ο μετακαλούμενος πολίτης τρίτης χώρας μπορεί να εργασθεί νόμιμα ως μισθωτός μόλις ο Συντονιστής της αρμόδιας Αποκεντρωμένης Διοίκησης εγκρίνει την υποβληθείσα αίτηση. Η σχετική πράξη έγκρισης διαβιβάζεται, μαζί με την υπογεγραμμένη από τον εργοδότη σύμβαση εργασίας, στην αρμόδια ελληνική προξενική αρχή. Σε αντίθετη περίπτωση, η δημόσιας τάξης διάταξη που απαγορεύει στον αλλοδαπό να εργάζεται χωρίς την απαιτούμενη άδεια εργασίας επισύρει την ακυρότητα της σύμβασης εργασίας, σύμφωνα με την Απόφαση 1417/2008 του Αρείου Πάγου.
Στην Ελλάδα, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο της εποχικής απασχόλησης πολιτών τρίτων χωρών. Ως εποχική εργασία, νοείται η δραστηριότητα που διαρκεί για χρονικό διάστημα έως έξι μήνες, σε περιόδους που το αναγκαίο επίπεδο εργατικού δυναμικού είναι εμφανώς υψηλότερο. Οι σχετικές ρυθμίσεις του Κώδικα Μετανάστευσης τροποποιήθηκαν με τρόπο, ώστε να περιέχουν και την Οδηγία 2014/36/ΕΕ «σχετικά με την εισδοχή πολιτών τρίτων χωρών με σκοπό εποχική εργασία». Οι διατάξεις που αναφέρονται στην εποχική εργασία είναι τα άρθρα 11 παρ.1, 13 και 18 του Κώδικα Μετανάστευσης. Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, ο εργοδότης που επιθυμεί να προσλάβει αλλοδαπό για εποχική εργασία, ακολουθεί παρόμοια διαδικασία με όσα αναφέραμε ανωτέρω για τους μισθωτούς. Εκτός των άλλων, πρέπει να παράσχει αποδεικτικά στοιχεία ότι θα προσφέρει κατάλληλο κατάλυμα στον εργαζόμενο. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη σημασία της ένταξης της Οδηγίας αυτής στο σώμα του Κώδικα Μετανάστευσης, ωστόσο αυτό συνήθως απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα. Αυτό που συμβαίνει συχνά στις αγροτικές εργασίες (π.χ συλλογή καρπών), είναι οι απασχολούμενοι να διαβιώνουν με δυσκολία σε καταλύματα που δεν πληρούν τις υγειονομικές προδιαγραφές. Μετά τη συμπλήρωση της μέγιστης διάρκειας διαμονής, ο εποχικά εργαζόμενος οφείλει να αναχωρήσει αμέσως μετά την ολοκλήρωση της περιόδου απασχόλησης και αν δεν συμμορφωθεί, του αφαιρείται η δυνατότητα να εισέλθει εκ νέου στη χώρα για περίοδο έως πέντε έτη από την ημερομηνία που είναι υποχρεωμένος να αναχωρήσει (άρθρο 18 ΚΜ).
Πλέον, με το άρθρο 58 του ν.4384/2016, υφίσταται η δυνατότητα απασχόλησης παράτυπα διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών στην αγροτική οικονομία. Πιο συγκεκριμένα, εισάγεται νέα διάταξη, το άρθρο 13Α στον Κώδικα Μετανάστευσης, σύμφωνα με το οποίο προβλέπεται, ότι εάν οι θέσεις εργασίας που προβλέπονται στην ΚΥΑ για την εργασία στην αγροτική οικονομία δεν καλυφθούν, μπορεί ο εργοδότης να υποβάλει στην αρμόδια υπηρεσία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης του τόπου διαμονής του, αίτηση για την κατ’ εξαίρεση απασχόληση πολιτών τρίτων χωρών, οι οποίοι στερούνται τίτλου διαμονής στην χώρα, προκειμένου για την αντιμετώπιση επειγουσών αναγκών της αγροτικής εκμετάλλευσης. Τα παραπάνω πρέπει να εφαρμόζονται με ιδιαίτερη προσοχή, καθώς στην πράξη ουκ ολίγες φορές εποχικά εργαζόμενοι πέφτουν θύματα των εργοδοτών.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα δικαιώματα των αλλοδαπών εργαζομένων, ο αλλοδαπός που παρέχει στο ελληνικό έδαφος εξαρτημένη εργασία υπάγεται, πλην της περιπτώσεως όπου η απασχόληση είναι πρόσκαιρη (α.ν. 1846/1951), υποχρεωτικώς και αυτοδικαίως στην ασφάλιση του ΙΚΑ, ανεξάρτητα αν έχει εφοδιασθεί με άδεια εργασίας, σύμφωνα με την Απόφαση 2266/2009 του ΣτΕ. Ειδικότερα, για τους εποχικά εργαζομένους, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 21Β που προστέθηκε με το ν. 4332/2015 στο σώμα του Κώδικα Μετανάστευσης, οι εποχικά εργαζόμενοι πολίτες τρίτων χωρών στην Ελλάδα απολαμβάνουν ίσης μεταχείρισης με τους ημεδαπούς όσον αφορά αρκετά δικαιώματα που αναφέρονται στην παράγραφο του εν λόγω άρθρου. Επίσης, προβλέπεται οι εργαζόμενοι που μετακινούνται προς τρίτη χώρα ή οι κληρονόμοι τους που διαμένουν σε τρίτη χώρα και έλκουν δικαιώματα από αυτούς να λαμβάνου νόμιμες συντάξεις.
Σημαντικές κυρώσεις θα επιρρίπτονται στους εργοδότες που παραβιάζουν τις διατάξεις του Κώδικα Μετανάστευσης. Σύμφωνα με το άρθρο 29 ΚΜ, στους εργοδότες που απασχολούν πολίτες τρίτων χωρών που δεν κατέχουν δικαίωμα πρόσβασης στην αγορά εργασίας, πέραν των άλλων κυρώσεων που προβλέπονται από τη νομοθεσία, θα επιβάλλεται πρόστιμο 1.500 ευρώ για κάθε νόμιμα διαμένοντα αλλά παράνομα απασχολούμενο αλλοδαπό. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με το ν. 4052/2012 που ενσωματώνει την Οδηγία 2009/52/ΕΚ, αν εργοδότης απασχολεί παράνομα διαμένοντα πολίτη τρίτης χώρας, οφείλει να καταβάλει σε αυτόν όλες τις οφειλόμενες αμοιβές αλλά και κάθε δαπάνη που απαιτήθηκε για την αποστολή των καθυστερούμενων οφειλών στη χώρα στην οποία ο πολίτης τρίτης χώρας έχει επιστρέψει ή έχει υποχρεωθεί να επιστρέψει. Οι παράνομα απασχολούμενοι έχουν το δικαίωμα, όπως κάθε νόμιμα εργαζόμενος, να υποβάλουν οι ίδιοι ή αντ’ αυτών με τη συναίνεσή τους, στα κατά τόπους εργατικά κέντρα, καταγγελία κατά του εργοδότη τους. Ακόμη, οι παράνομα απασχολούμενοι πολίτες τρίτων χωρών μπορούν να προσφεύγουν στα αρμόδια δικαστήρια και στις αρμόδιες αρχές για τη διεκδίκηση των οφειλόμενων και την εν γένει διεκδίκηση των νόμιμων δικαιωμάτων τους, ακόμα και αν έχουν επιστρέψει ή έχουν υποχρεωθεί να επιστρέψουν στη χώρα τους.
Συνοψίζοντας, οι πολίτες τρίτων χωρών έχουν κάθε δικαίωμα να προσφέρουν την εργασία τους στις χώρες της ΕΕ. Είναι αδήριτη ανάγκη, να τους παρέχουμε τη μέγιστη δυνατή ελευθερία αλλά και προστασία των δικαιωμάτων τους, ώστε να μην καταπατώνται μπροστά στην ασυδοσία των εργοδοτών, όντας και σε μια πιο δυσχερής θέση σε σύγκριση με τους ημεδαπούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Δικαιώματα αλλοδαπών παράνομα εργαζόμενων στην Ελλάδα και υποχρεώσεις εργοδότη απέναντι τους”, διαθέσιμο εδώ
- • Ζωή Παπασιώπη-Πασιά με τη συνεργασία του Βασιλείου Κούρτη, Δίκαιο Αλλοδαπών, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2015
