Της Τερψιχόρης Κουδούνα,
Ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο, στις 29/02/1925, με καταγωγή από την Κρήτη και τη Μ. Ασία, έφυγε από τη ζωή πριν λίγες μέρες, πλήρης έργων, σε ηλικία ενενήντα έξι ετών. Πέραν της εθνικοπολιτικής του συνεισφοράς, υπήρξε και μαχητής της δημοκρατίας για τον ελληνισμό και όχι μόνο. Για τη μεγάλη καλλιτεχνική και πολιτική προσωπικότητα, η πολιτική συνδεόταν με τη ρήξη, το ριζοσπαστισμό, την ανιδιοτέλεια και την ενότητα, στοχεύοντας στο να αναφέρεται και να προάγεται το «Όλον». Αυτή η στάση ζωής, με κέντρο βάρους «τον Άνθρωπο», όχι μόνο ενέπνευσε τον αγωνιστή – ιδεολόγο να φωνάξει αυτά που άλλοι φοβούνταν έστω και να ψιθυρίσουν, αλλά και με ανοδική πορεία να τον συνδέσουν ως μέγα συνθέτη και τραγουδοποιό, αφού έγραψε συμφωνίες, ορατόρια, μπαλέτα, όπερες και μουσική δωματίου, βασισμένα στην κλασική μουσική.
Ο πολυτάλαντος μουσικοσυνθέτης επέλεξε να διατηρήσει μια «δηκτική» πολιτική στάση και να σταθεί στα δρώμενα της εποχής του με αμετάκλητη πολιτική φιλοσοφία. Στην εποχή των Λαμπράκηδων, του Πατριωτικού Μετώπου με το κίνημα της Ειρήνης, είτε με τη νέα ΕΔΑ, το Κομμουνιστικό Κόμμα και την ΚΕΑ, φρόντισε να «τροφοδοτήσει με τραγούδια τον ελληνικό λαό, δηλαδή με όνειρα». Ήθελε να κάνει πραγματικότητα το όραμα του Μακρυγιάννη: «μια πραγματική Λαϊκή Δημοκρατία με αποκλειστικό αφέντη τον ελληνικό λαό που απέδειξε την υπευθυνότητά του, όταν ήταν πραγματικά κυρίαρχος». Ως Αντιστασιακός Κομμουνιστής και Αριστερός Επαναστάτης, απέδειξε τη δυναμική του ιδιαίτερα κατά τις μεταβατικές περιόδους, με κυρίαρχη πεποίθηση πως η κατάληξη του Κομμουνιστικού Κόμματος, μετά το ΕΑΜ, έπρεπε να ήταν ένα κυρίαρχο λαϊκό καθεστώς, που δε θα συνδεόταν με τη Σοβιετική Ένωση. Ο Θεοδωράκης από νεαρή ηλικία απεχθανόταν τα φασιστικά πρότυπα και δράσεις, γι’ αυτό και κομματικές ηγεσίες κάθε απόχρωσης συχνά τον παραγκώνισαν, δίχως να μπορούν να αναμετρηθούν με τη βαθυστόχαστη, διορατική και σκεπτόμενη προσωπικότητά του, που, συν τοις άλλοις, διέθετε μεγάλη επιρροή.
Ως εξέχουσα προσωπικότητα, δέος δημιουργεί η αντίσταση στο κατεστημένο, εφόσον στρατεύθηκε στην παράταξη του ΕΑΜ για την εθνική αναγέννηση. Η σύλληψή του από τους «φασίστες» θα προοικονομούσε τη μετέπειτα πορεία του, τόσο στη σφαίρα της τόλμης όσο και στη σφαίρα της πάγιας λαϊκής ανταπόκρισης, καθώς τα ακουστικά και γραπτά του μηνύματα γίνονταν ολοένα και περισσότερο ηχηρά. Ήδη το 1946, θα εξοριστεί για πρώτη φορά στην Ικαρία, λόγω του ότι ανέλαβε τη θέση Β’ Γραμματέα (1944) της ΚΟΒ του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Ν. Σμύρνη, ως υπαξιωματικός και ως λοχαγός και μετά την ήττα, παράνομα δημιούργησε τον πρώτο Κομμουνιστικό πυρήνα με έδρα την Καλλιθέα και με επιρροή σε όλη την Αθήνα.
Έπειτα από την εξορία του στη Μακρόνησο, στο Δ΄ τάγμα πολιτικών κρατουμένων, όπου υπέμεινε σκληρά βασανιστήρια, τα όνειρά του θα προσγειωθούν λόγω της ήττας στο Γράμμο για μια νέα Ελλάδα. Η παραμονή του στις εξορίες τον ώθησε να ξεδιπλώσει το ταλέντο του ως μεγάλου δημιουργού και τραγουδοποιού και έπειτα από την επιστροφή από τις σπουδές στο Παρίσι και τα πρώτα σημάδια αμφισβήτησης του Κομμουνιστικού Κόμματος, θα αρχίσει τις πρώτες του συναυλίες στην Αθήνα, εκφράζοντας έτσι τους «καταπιεσμένους» της Αριστεράς. Θα συγκρουστεί με την ΕΔΑ για το πώς συνδύασε την Αριστερά με τις πάγιες δημοκρατικές του αντιλήψεις, κάτι τον οποίο έτεινε να μπερδεύει πολύ κόσμο στην εποχή του, με αποτέλεσμα να επιστρέψει το 1964 ως βουλευτής της ΕΔΑ στην περιφέρεια του Πειραιά, ενώ του αφαιρέθηκε η αρχηγία της «δημοκρατικής νεολαίας».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, λόγω της σύνταξης μηνύματος επιβολής αντίστασης δύο μέρες έπειτα από την επιβολή της Χούντας -τον Αύγουστο του ΄68- η εξορία του στη Ζάτουνα της Αρκαδίας θα αποδειχθεί καθοριστικής σημασίας. Σύμφωνα με μαρτυρίες των Αρκάδων συντοπιτών του εξόριστου για δύο χρόνια Μίκη Θεοδωράκη, η έλευσή του στο χωριό θα μπορούσε εκ πρώτης όψεως να προκαλέσει αντιδράσεις, καθώς επρόκειτο για μια επαρχιακή περιοχή με αντιλήψεις εκ διαμέτρου αντίθετες, ήταν αρκετή ευνοϊκή στον αποδεδειγμένα πνευματικό άνθρωπο. Αξίζει να σημειωθεί πως η χωροφυλακή της Ζάτουνας αποτελούνταν από λιγότερο από πέντε άτομα και με την απαρχή της φιλοξενίας του Μίκη, ξεπέρασαν τα είκοσι, ενώ κατευθείαν τον μετέφεραν στο κρεατοφαγείο του «Μάντζαλα» και βλέποντάς τον ο Μίκης να κόβει τα κρέατα είπε: «εδώ θα μου πάρουν το κεφάλι» Έπειτα από λίγες μέρες τον έστειλαν στο σπίτι του Τάκη Δεριόπουλου, στο σπίτι «με τα κόκκινα παράθυρα», τόσο έντονα σαν τις ιδέες και τον ιδεολογικό ζήλο του καλλιτέχνη. Έπειτα από μικρό χρονικό διάστημα, κατέφθασε στο χωριό και η οικογένειά του.
Ο μόνος με τον οποίον του επιτρεπόταν να βρίσκεται σε επαφή ήταν μια προσωπικότητα ονόματι Λάμπης Μπιτούνης, ένας δεξιών πεποιθήσεων αυτοκινητιστής, με σκοπό να μην καταφέρει να επηρεάσει ουδέναν. Το γεγονός που δημιουργεί μεγάλη εντύπωση είναι πως ο Μίκης, όχι μόνο απέκτησε άριστες σχέσεις με το «δεξιό» συνομιλητή του, αλλά ο Λάμπης έγινε ο πιο έμπιστος μυστικός φίλος του, με γνώμονα τη συμπάθεια και τον αλληλοσεβασμό, που ξεπερνούσε τις πολιτικές πεποιθήσεις. Ο Λάμπης, σκοπεύοντας να μη ξεχαστεί η επιρροή του Μίκη, φρόντισε να φανούν πλάνα του στα γυρίσματα μιας γερμανικής ταινίας, την ώρα που απολάμβανε τον καφέ του. Εν ολίγοις, ό,τι μηνύματα ήθελε να μεταλαμπαδεύσει ο Μίκης, ο Λάμπης τα ενίσχυσε με κάθε δυνατό τρόπο.
Αγαπήθηκε και εκτιμήθηκε από τους κατοίκους της Ζάτουνας και γενικότερα από τους Αρκάδες, καθώς όχι μόνο σεβάστηκε τον τόπο που «φιλοξενούνταν», ήταν συνάμα αλτρουιστής και δοτικός. Μοιραζόταν προμήθειες, καθώς είχε την οικονομική δυνατότητα. Με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν μέχρι και οι αστυνομικοί να γίνονται πιο επιεικείς μαζί του, σε σημείο που βοηθούσαν να μεταδώσει τα μηνύματά του, ενώ του επετράπη να συνδιαλέγεται με άλλα άτομα σε καφενεία και να κινείται πιο ελεύθερα. Κάθε φορά που έγραφε κάτι για να το προβάρει και για να μη χαθεί, το μοιραζόταν με άτομα της χωροφυλακής σε ένα σημείο του νεκροταφείου του χωριού, πάντοτε εντάσσοντας στην αρχή στίχους και μελωδίες του Χατζιδάκι. Τα μηνύματά του έβγαιναν προς τα έξω με μεταλλικά κουμπιά και βάτες στα ρούχα, με νάιλον που δίδονταν σε τυροκομεία και έφταναν στα χέρια του αδελφού του στην Αθήνα. Μέχρι και οι διασυνδέσεις της γυναίκας του με τη δασκάλα που έπρεπε να είναι ελεγκτικές, τελικά κατέληξαν φιλικές και «συνωμοτικές», υπέρ της οικογένειας Θεοδωράκη. Όταν στην κόρη του διανεμήθηκε ο ρόλος της Ελευθερίας για κάποιον εορτασμό της 25ης Μαρτίου, εκείνος φανερά παραλλήλισε την εικόνα με τη δική του «σκλαβιά».
Στη Ζάτουνα έγραψε τον κύκλο τραγουδιών για τους Αρκάδες, τη μουσική για την ταινία «Ζ», χωρίς να γνωρίζει την υπόθεση του έργου του Γαβρά (που είχε τελειώσει τυχαία το σχολείο στη Ζάτουνα). Οι ιδέες του δεν επηρέασαν απλώς, μα χαράχθηκαν στη μνήμη των ανθρώπων, θα έλεγε κανείς οπτικοακουστικά, τόσο διαδραστικά, σαν να μαθαίνει ένα παιδί στο σχολείο το «Ένα το χελιδόνι».
Την αγάπη του για τη Ζάτουνα την εκδήλωσε με την πρώτη συναυλία του που πραγματοποίησε εκεί, με τραγουδίστρια τη Μαρία Δημητριάδη, αλλά και με την αποδοχή της πρότασης από την εφημερίδα της Ζάτουνας να ιδρυθεί μουσείο, που φέρει το όνομά του και αποτελείται από φωτογραφίες και παρτιτούρες του. Δεν υπάρχει συνέντευξή του που όταν αναφέρεται στη Ζάτουνα, να μη μιλά με τα καλύτερα λόγια για τους ανθρώπους της. Η πρώτη συναυλία του που έγινε στην Αθήνα έφερε τον τίτλο «Αρκαδίας Ζάτουνα» και παίχτηκε στο θέατρο Broadway.
Μετά την εξορία του, την επισκέφθηκε αρκετές φορές, αλλά τα τελευταία χρόνια, τα προβλήματα υγείας του δεν του το επέτρεψαν… Η αγάπη του τόπου στο πρόσωπό του εκδηλώθηκε με το όνομα ενός καφενείου: «το καφενείο του Μίκη Θεοδωράκη», αλλά και με το δέος που στέκονται όλες οι μετέπειτα γενιές στη θύμηση μιας ελισσόμενης και μεγάλης προσωπικότητας.
Επιστρέφοντας στην Αθήνα δεν αποχώρησε από το πολιτικό προσκήνιο, καθώς εκλέχθηκε στην ΕΔΑ (1975), έπειτα ως βουλευτής στο ΚΚΕ (1985). Το 1990 εξελέγη βουλευτής με τη Νέα Δημοκρατία, διατελώντας Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου, ενώ το 1992 οδηγήθηκε σε παραίτηση, καθώς η κοσμοθεωρία του για συνοδοιπόρο της Ελλάδας των διεθνών συνθηκών, της δημοκρατίας και της ιστορικής συγκυρίας κατέρρευσαν. Το 2010, ανακοίνωσε την ίδρυση Ανεξάρτητων Πολιτών με ονομασία «Σπίθα», που αντιστάθηκαν στη μνημονιακή πολιτική.
Έτσι έμεινε, ιδεολόγος, οξυδερκής, υπερβατικός και αντισυμβατικός μέχρι σήμερα. Καλό ταξίδι σε αυτή την αξέχαστη προσωπικότητα της νεότερης Ελλάδας…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φίλης, Ν., Η παιδεία στη Ζάτουνα από την Τουρκοκρατία έως το 1973, Εφημερίδα Ζάτουνα, Αθήνα 2012.
- Κοινωνικοπολιτική σκιαγράφηση του Μίκη Θεοδωράκη, uoa.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Θερμές ευχαριστίες στον κύριο Νικόλη Φίλη από την Εφημερίδα Ζάτουνα, αλλά και τους κατοίκους της Ζάτουνας, για την παραχώρηση πληροφοριών και φωτογραφικού υλικού.
