Της Χριστίνας Πάτερου,
Η Αργεντινή αποτελεί χώρα με πλούσια ιστορία που ακολουθεί το μοτίβο των υπολοίπων κρατών της Λατινικής Αμερικής. Αποικιοκρατικό παρελθόν, πολιτικές αναταραχές, δικτατορίες, οικονομικές κρίσεις, αποτελούν τα κύρια στοιχεία που διαμόρφωσαν το πολιτικό και οικονομικό παρόν της χώρας. Εντούτοις, η μεγάλη της διαφοροποίηση από το γενικότερο μοτίβο των χωρών της περιοχής έγκειται στο γεγονός ότι στις αρχές του 20ού αιώνα, η Αργεντινή έφτασε να αποτελεί την 10η πιο ισχυρή οικονομία στον κόσμο, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το ίδιο της το status ως ανεπτυγμένης χώρας έφτασε να αμφισβητείται σε βαθμό που να θεωρείται αναπτυσσόμενη. Τα αίτια που οδήγησαν σε οικονομικό και πολιτικό αδιέξοδο θα αναλυθούν στην πορεία, αφότου δώσουμε μια πιο γενική εικόνα της σημαντικής αυτής χώρας της Νότιας Αμερικής.
Η Αργεντινή, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση κράτος της Λατινικής Αμερικής μετά τη Βραζιλία και εκτίνεται από την οροσειρά των Άνδεων μέχρι την Ανταρκτική. Λόγω της έκτασής της, η χώρα γεωγραφικά χωρίζεται σε 4 περιοχές: τα υψίπεδα του Γκραν Τσάκο στον βορρά με το υποτροπικό κλίμα, τις γόνιμες πεδιάδες (πάμπας) στο κέντρο της χώρας, τις στεππώδεις εκτάσεις της Παταγονίας στο νότο, και την οροσειρά των Άνδεων στα δυτικά σύνορα με τη Χιλή. Η χώρα συνορεύει, επίσης, με τη Βραζιλία, την Ουρουγουάη, την Παραγουάη και τη Βολιβία. Η πρωτεύουσά της είναι το Buenos Aires και το εθνικό της νόμισμα είναι το Πέσο Αργεντινής.
Ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται στους 45,8 εκατομμύρια κατοίκους, η πλειοψηφία των οποίων είναι απόγονοι Ευρωπαίων αποικιοκρατών και μεταναστών (85%) και ασπάζονται τον Ρωμαιοκαθολικισμό (93%). Η χώρα παρουσιάζει, επίσης, έντονη αστικοποίηση, με το 91% του πληθυσμού να ζει στα αστικά κέντρα. Τέλος, η χώρα είναι μέλος αρκετών Διεθνών Οργανισμών, με πιο σημαντικούς τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών (OAS), το ΔΝΤ, την Mercosur (Southern Cone Common Market), και τη Διαμερικανική Τράπεζα επενδύσεων (IADB).
Ιστορία
Η Αργεντινή είναι μια χώρα με πλούσια ιστορία, που χρονολογείται από το 11.000 π.χ και την προκολομβιανή περίοδο. Στα εδάφη της τωρινής Αργεντινής θριάμβευσαν για μεγάλες περιόδους οι πολιτισμοί των Ίνκας και των Μαπούτσε, μέχρι την άφιξη των Ευρωπαίων αποικιοκρατών το 1516. Η πρώτη ευρωπαϊκή αποικία στην περιοχή του Rio de la Plata έγινε από τον Sebastian Cabot τo 1526, η οποία ονομάστηκε Sancti Spiritus, και η οποία καταστράφηκε από τους ιθαγενείς το 1529. Ο ανταγωνισμός, που αναπτύχθηκε για την κατάκτηση και εκμετάλλευση των πλούσιων εδαφών της περιοχής από την Πορτογαλία, οδήγησε την Ισπανία να επανεπιχειρήσει στην περιοχή, ιδρύοντας την πόλη Santa María del Buen Aire (σημερινό Buenos Aires), και την πόλη Asunción (τώρα στην Παραγουάη).
Παρόλα αυτά, η περιοχή της Αργεντινής δεν προσέλκυσε μετανάστευση από την Ισπανία, κυρίως λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος για τις γύρω περιοχές (Περού, Μεξικό), οι οποίες χαρακτηρίζονταν για το πλούσιο υπέδαφός τους. Έτσι, η οικονομία της Αργεντινής στηρίχθηκε κυρίως στον αγροτικό και κτηνοτροφικό τομέα, που παραδοσιακά είχαν αναπτυχθεί από τους ιθαγενείς. Η Αργεντινή άρχισε να ανεξαρτητοποιείται πολιτικά από το 1776, όταν ενσωματώθηκε στη νέα αποικία του Βασιλείου του Rio de la Plata. Αυτήν την περίοδο, κυρίως οι πόλεις Córdoba και Buenos Aires ξεχώρισαν για την αυξημένη τους εμπορική και πολιτισμική δύναμη. Το κίνημα για την ανεξαρτητοποίηση της Αργεντινής ξεκίνησε το 1808-09, μετά από προσπάθεια της Μεγάλης Βρετανίας να κατακτήσει την περιοχή. H Επανάσταση του Μαΐου, ή αλλιώς η Εθνική Επανάσταση της Αργεντινής, ξεκίνησε στις 18 Μαΐου του 1810, η οποία ξεκίνησε μετά την ανατροπή του τότε Βασιλιά της Ισπανίας Φερδινάνδου VII από τον Ναπολέοντα. Ως αντίδραση δημιουργήθηκε στην Αργεντινή η πρώτη «Χούντα» του Río de la Plata, με στόχο την υπεράσπιση του Βασιλιά.
Η επιστροφή του στο θρόνο της Ισπανίας, το 1814, δεν είχε κάποιο αποτέλεσμα, καθώς η Ισπανία βρισκόταν υπό την σκιώδη εξουσία της Γαλλίας, έτσι η συνέλευση των αντιπροσώπων του αντιβασιλέα αποφάσισαν την ανεξαρτησία του Αντιβασιλείου του Rio de la Plata στις 9 Ιουλίου του 1816, υπό το όνομα «Ηνωμένες Επαρχίες του Río de la Plata». Ακολούθησε ο αιματηρός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των αυτονομιστών και των Βασιλικών, οι οποίοι ηττήθηκαν το 1817 μετά από την εκστρατεία των αυτονομιστών, με ηγέτη τον José de San Martín, ο οποίος σήμερα θεωρείται ο εθνικός ήρωας της Αργεντινής.
Παρόλα αυτά, η εθνική ενότητα δεν επικράτησε μέχρι το 1880, καθώς κάθε περιφέρεια της χώρας είχε διαφορετική διοίκηση που επέφερε ανταγωνισμούς, ιδιαίτερα μεταξύ του Buenos Aires, που εξελισσόταν σε οικονομική δύναμη και της περιφέρειας. Την ίδια περίοδο, ξέσπασε και ο πόλεμος της Αργεντινής με τη Βραζιλία, η οποία είχε καταλάβει την περιοχή Banda Oriental και ο οποίος τερματίστηκε το 1828. Από το 1828 μέχρι το 1852, η εξουσία πέρασε στα χέρια του Juan Manuel de Rosas, δικτάτορα που κυβέρνησε με αυταρχισμό τη χώρα και διαχειρίστηκε εσωτερικές και εξωτερικές κρίσεις, με αποκορύφωμα τη διένεξη μεταξύ Φεντεραλιστών και Ενωτικών, που τερματίστηκε με την υπογραφή του Συντάγματος του 1853 και την ενοποίηση της Αργεντινής υπό τον στρατηγό Urquiza.
Μέχρι το 1880, η Αργεντινή δοκιμάστηκε από συνεχείς αλλαγές κυβερνήσεων, εσωτερικές διαμάχες και πολέμους, ο σημαντικότερος από τους οποίους ήταν ο πόλεμος της «Τριπλής Συμμαχίας» εναντίον της Παραγουάης, ο οποίος τερματίστηκε το 1870, αφήνοντας πίσω του χιλιάδες νεκρούς. Εκείνη την περίοδο, την πολιτική εξουσία καταλάμβαναν κυρίως πολιτικά πρόσωπα που προέρχονταν από τους κόλπους του στρατού, όπως οι Πρόεδροι Avellaneda και Roca. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της διακυβέρνησής του τελευταίου, η οικονομία της Αργεντινής άνθισε κυρίως χάρη στα δάνεια από τη Μεγάλη Βρετανία, τη μετανάστευση από την Ευρώπη και τη βελτίωση των υποδομών, πράγμα που διευκόλυνε τις εξαγωγές.
Οι επόμενες δεκαετίες βρήκαν την Αργεντινή σε δεινή οικονομική θέση, λόγω της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε λόγω του πληθωρισμού, την οποία ακολούθησε πολιτική κρίση λόγω της κοινωνικής αγανάκτησης. Παράλληλα, οι επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 1920, δημιούργησαν ένα ασφυκτικό κλίμα γύρω από την οικονομία της Αργεντινής, το οποίο προσπάθησε να λύσει κυρίως με ξένη οικονομική βοήθεια από τις Η.Π.Α. και τη Μεγάλη Βρετανία, με αποκορύφωμα την υπογραφή της συμφωνίας Roca-Runciman, με την τελευταία, η οποία εξασφάλιζε την πρωτοκαθεδρία της Μεγάλης Βρετανίας ως εμπορικού εταίρου της Αργεντινής.
«Περονισμός»
Μετά από μια έντονη περίοδο πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης, και μία σύντομη περίοδο δικτατορίας, η χώρα τελικά, το 1943, πέρασε ίσως στην πιο δημοφιλή περίοδο της ιστορίας της, που δεν είναι άλλη από την εποχή του «περονισμού». Το λαϊκό κίνημα του περονισμού ξεκίνησε από τον Juan Perón, ενός από τους πρωταγωνιστές της στρατιωτικής «Επανάστασης» του Ιουνίου του 1943, ο οποίος μετά από τη λαϊκή εξέγερση του 1945, ανέλαβε τα ηνία της χώρας, μετά τις εκλογές του 1946. Ο Perón εφάρμοσε φιλεργατικά μέτρα αναδιανομής του πλούτου, ενώ παράλληλα κατέβαλε προσπάθειες ανασυγκρότησης της εθνικής οικονομίας με εθνικοποιήσεις και προώθηση της εκβιομηχάνισης της Αργεντινής.
Παράλληλα, παρόλη την τιμωρητική στάση της διεθνούς κοινότητας και τη διεθνή απομόνωση της χώρας λόγω της ουδετερότητάς της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πολιτική του Perón βελτίωσε αισθητά το βιοτικό επίπεδο των πολιτών, αύξησε την ισότητα και προώθησε τον εκδημοκρατισμό της αργεντίνικης κοινωνίας με κατοχύρωση εργατικών δικαιωμάτων, τη θωράκιση του συστήματος υγείας και την προώθηση του συστήματος εκπαίδευσης, με στόχο τη μείωση του αναλφαβητισμού. Η τεράστια υποστήριξη που απολάμβανε ο Perón δεν θα μπορούσε να εδραιωθεί χωρίς την πολύτιμη βοήθεια της γυναίκας του, Eva Perón (Εβίτα Περόν), η οποία λειτουργούσε ως «μεσολαβήτρια» μεταξύ του λαού και του αρχηγού του και είχε καθιερωθεί στη συλλογική συνείδηση ως η «σημαιοφόρος των ταπεινών», λόγω της ευαισθησίας με την οποία προσέγγιζε τα προβλήματα του λαού και την εχθρότητά της απέναντι στην ανώτερη τάξη.
Σε έναν από τους ιστορικούς λόγους της που εκφωνήθηκε την 17η Οκτωβρίου 1951 στην πλατεία του Μαΐου, προέβαλε τη σημασία της αμοιβαίας θυσίας: «Οι εχθροί του λαού», είπε, «του Perón και της Eva Perón γνωρίζουν, εδώ και καιρό, ότι ο Perón και η Eva είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν για αυτόν τον λαό. Τώρα, γνωρίζουν επίσης ότι ο λαός είναι διατεθειμένος να πεθάνει για τον Perón».
Το έντονο πολιτικό κλίμα της εποχής, που οξυνόταν λόγω της «περονοποήσης» της αργεντίνικης κοινωνίας και της σύγκρουσης του Perón με την ολιγαρχία της χώρας, την Εκκλησία και τον Στρατό, οδήγησαν στην ανατροπή του με το πραξικόπημα του 1955. Ο Perón επέστρεψε στην εξουσία το 1973, μετά από μια μακρά περίοδο πολιτικής βίας, ωστόσο πέθανε έναν χρόνο αργότερα, την 1η Ιουλίου 1974. Η εξουσία μετέβη στη γυναίκα του, Isabelle Perón (η Evita Perón είχε πεθάνει αρκετά χρόνια νωρίτερα), όμως το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1976 την απομάκρυνε από την εξουσία, ενώ η στρατιωτική χούντα του Jorge Rafaél Videla άφησε πίσω της ιστορικό πολιτικής βίας και 30.000 νεκρούς. Το 1982, ακλούθησε ο πόλεμος με τη Μεγάλη Βρετανία για τα Νησιά Falkland, ενώ η δημοκρατία στη χώρα επανήλθε έναν χρόνο αργότερα, με τη εκλογή του Raúl Alfonsín.
Η Αργεντινή σήμερα
Μετά την εκλογή του, ο Alfonsín εφάρμοσε μέτρα λιτότητας, με στόχο να προστατέψει την οικονομία της χώρας από την ολική καταστροφή. Οι οικονομικές αποτυχίες του κόμματός του, ωστόσο, τον οδήγησαν σε παραίτηση, και την εξουσία ανέλαβε ο «περονικός» Carlos Saúl Menem. Παρόλες τις προσπάθειες διάσωσης της αργεντίνικης οικονομίας, η κυβέρνησή του, αλλά και αυτές που ακολούθησαν, δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την κατάρρευση της οικονομίας, που οδήγησε τη χώρα σε πτώχευση το 2001. Τα επόμενα χρόνια, οι κυβερνήσεις του Néstor Kirchner και της συζύγου του Cristina Fernández de Kirchner βελτίωσαν αισθητά την οικονομική κατάσταση της χώρας, κυρίως μέσω συμφωνιών διαγραφής του δημόσιου χρέους της Αργεντινής. Εντούτοις, η δραματική αύξηση του πληθωρισμού (το 2013 έφτασε στο 30%), καθώς και η άρνηση διαγραφής μέρους του χρέους της χώρας από ξένα funds και τα σκάνδαλα που αφορούσαν τις μυστικές υπηρεσίες της Αργεντινής, οδήγησαν στην εκλογική ήττα της Kirchner. To 2018, βρήκε την Αργεντινή με νέα οικονομικά προβλήματα, με το Α.Ε.Π. της να συρρικνώνεται κατά 2,5%, τη χώρα να στρέφεται για μία ακόμα φορά στον δανεισμό από το Δ.Ν.Τ., και το 1/3 του πληθυσμού να απειλείται από τη φτώχεια.
Οικονομία
Σήμερα, η Αργεντινή είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη στη Λατινική Αμερική. Το Α.Ε.Π. της χώρας διαμορφώθηκε στα 383,1 δις δολάρια για το 2020, παρουσιάζοντας πτώση 40,5% σε σχέση με αυτό του 2018, που διαμορφωνόταν στα 643,6 δις δολάρια. Ανάλογη πτώση υπάρχει και στον Ρυθμό Ανάπτυξης, ο οποίος παρουσίαζε καθοδική πορεία από το 2018. Το 2021, παρατηρήθηκε μια μικρή οικονομική ανάπτυξη της τάξεως του 2,5% του Α.Ε.Π., ενδεχομένως λόγω της άρσης των περιορισμών που επιβλήθηκαν λόγω της πανδημίας.
Διαχρονικά ανάλογη πτώση παρουσιάζει και το κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. της χώρας, το οποίο διαμορφώνεται στα 8.692,71$ για το 2020, ενώ ενδεικτικά το 2011 ήταν 10.649,84$. Οι συνεχείς αυξομειώσεις, που είναι ορατές και στο γράφημα, μπορούν να εξηγηθούν από τον υψηλό πληθωρισμό, την πτώχευση, καθώς και την αλλαγή 5 νομισμάτων που αναγκάστηκε να εφαρμόσει η χώρα για να ξεπεράσει τα οικονομικά της προβλήματα. Το γεγονός ότι η Αργεντινή παραμένει μια σχετικά κλειστή οικονομία με απαλλοτριώσεις εταιρειών, νομισματικό έλεγχο και έλεγχο εισαγωγών, δυσχεραίνει κατά πολύ την οικονομική της ανάπτυξη. Γενικότερα, η ώθηση φαίνεται να δίνεται στον τομέα των υπηρεσιών, κυρίως στους τομείς των μεταφορών και του εμπορίου, που αντιπροσωπεύει το 64% του Α.Ε.Π. της χώρας. Σημαντικά, ωστόσο, παραμένουν τα διαχρονικά προβλήματα της οικονομικής ανισότητας και της φτώχειας, η οποία κυμαίνεται στο 40%, με ανοδικές τάσεις.
Εκπαίδευση
Ανάλογες τάσεις επιδείνωσης παρουσιάζονται και στον τομέα της εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, η Αργεντινή παρουσιάζει ελλείψεις όσον αφορά την ποιότητα της εκπαίδευσης, καθώς και το εκπαιδευτικό δυναμικό. Το κύριο πρόβλημα εντοπίζεται στη σχολική εγκατάλειψη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με το ποσοστό εγκατάλειψης να ανέρχεται στο 73%. Μεγάλο πρόβλημα, επίσης, αποτελεί και η αναλογία εκπαιδευτικών και μαθητών, που είναι η δεύτερη μικρότερη στη Λατινική Αμερική. Επιπρόσθετα, το ποσοστό της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης από το κράτος παραμένει σε χαμηλά επίπεδα (5,5%). Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει προσπάθειες στην κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος με την εισαγωγή τεχνολογικών εργαλείων και νέων μορφών διδασκαλίας, ωστόσο ακανθώδες παραμένει το ζήτημα της νεανικής απασχολησιμότητας, η οποία παραμένει αρκετά χαμηλή.
Υγεία
Ο τομέας της υγείας στην Αργεντινή παρουσιάζει σταθερή άνοδο τα τελευταία χρόνια. Η ιατρική κάλυψη, καθώς και η πλειοψηφία των εγκαταστάσεων, είναι δημόσιες και το κράτος αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση του συστήματος υγείας, η οποία ανέρχεται στα 5 δις δολάρια, τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το 8% του Α.Ε.Π. ετησίως. Οι πρόσφατες κυβερνητικές πολιτικές έχουν δημιουργήσει ένα πλαίσιο σταθερής ιατρικής ασφάλισης μεγάλου μέρους του πληθυσμού με τη ψήφιση του “Plan Universal de Salud”, (PUS) το 2016, με το οποίο εισήχθη για πρώτη φορά ένα ηλεκτρονικό σύστημα ιατρικού ιστορικού των ασθενών και κάρτες υγείας για τους/τις ασφαλισμένους/ες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που εντοπίζεται, φαίνεται πως είναι η ανισότητα στην ποιότητα του συστήματος υγείας μεταξύ των αστικών κέντρων (κυρίως του Buenos Aires) και της επαρχίας, πρόβλημα που η κυβέρνηση προσπαθεί να αντιμετωπίσει με τη σύμπραξη του ιδιωτικού τομέα.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η Αργεντινή αποτελεί μια χώρα που ακολούθησε την αντίστροφη πορεία από αυτή των υπόλοιπων κρατών της Λατινικής Αμερικής, ξεκινώντας ως ανεπτυγμένο κράτος που ανταγωνιζόταν την οικονομία των ευρωπαϊκών κρατών, και καταλήγοντας στη σημερινή δεινή οικονομική του θέση. Φαίνεται πως παρά τις προσπάθειες των τελευταίων κυβερνήσεων να αντιστρέψουν την καθοδική πορεία της χώρας, η Αργεντινή ακόμη δεν έχει συνέλθει από τις απανωτές οικονομικές και πολιτικές κρίσεις, που συνεχίζουν να τη βαραίνουν για περίπου 100 χρόνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- HDI Argentina, HDI Reports, United Nations Development Program, Retrieved from here
- Argentina tackles challenges of a decentralized system, Oxford Business Group, Retrieved from here
- Argentina, OECD, Overview of the Education System, Retrieved from here
- Health conditions in Argentina: facing the twenty-first century Vicente E. Mazzafero, Diego F. Wyszynski and Hebe Giacomini, Retrieved from here
- Argentina, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
- Περονισμός: το πολιτικό φαινόμενο που άλλαξε την ιστορία της Αργεντινής, Μαρία Δαμηλάκου, Διαθέσιμο εδώ
