Του Νικόλαου Τσελέντη,
Ανέκαθεν, πρωταρχικός στόχος των δρώντων του διεθνούς συστήματος ήταν η επίτευξη της ειρήνης και ασφάλειας, προκειμένου να μπορούν να επικεντρωθούν, σε δεύτερο χρόνο, σε ζητήματα «μικρότερης» σημασίας. Τα κράτη, λοιπόν, όντας οι κυρίαρχοι παίκτες του σχηματιζόμενου «μωσαϊκού», μεριμνούν για την εδαφική τους ακεραιότητα, μέσω συνθηκών (διμερών, πολυμερών), μέσω της ένταξής τους σε οργανισμούς, κυρίως αμυντικού και στρατιωτικού χαρακτήρα, και, φυσικά, μέσω της προβολής της σκληρής ισχύος τους (hard power), η οποία δρα κατασταλτικά ή/και προληπτικά για την αποφυγή μίας γενικευμένης σύρραξης. Όμως, πολλές φορές, οι ισορροπίες είναι τόσο λεπτές που ο πόλεμος θεωρείται αναπόφευκτος. Άρα, διακρατικές ή εμφύλιες συγκρούσεις λαμβάνουν χώρα, στις οποίες σημειώνεται κάθε λογής κτηνωδία∙ μία εξ αυτών η στρατολόγηση παιδιών.
Ως παιδιά στρατιώτες (child soldiers) ή ανήλικοι στρατιώτες ορίζονται «όλα τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, ηλικίας κάτω των 18 ετών, τα οποία στρατολογούνται, ορισμένες φορές με τη θέλησή τους, αλλά τις περισσότερες δι’ εξαναγκασμού, και χρησιμοποιούνται από μία ένοπλη δύναμη ή ομάδα με οποιαδήποτε ιδιότητα». Αυτό σημαίνει πως η έννοια του ανήλικου στρατιώτη είναι ευρεία, εφόσον δε χρειάζεται να αποδειχθεί η άμεση σύμπραξή του στις εχθροπραξίες. Έτσι, κάτω από τον ανωτέρω ορισμό περιλαμβάνονται όλα τα παιδιά που αξιοποιούνται από τις ένοπλες ομάδες ως μάγειρες, αχθοφόροι, βομβιστές αυτοκτονίας, ανθρώπινες ασπίδες, αγγελιαφόροι, κατάσκοποι, αφού, εν τοις πράγμασι, συνδράμουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, παρατηρείται έξαρση του φαινομένου της παιδικής εκμετάλλευσης από στρατιωτικές δυνάμεις, κρατικού και μη χαρακτήρα, σε όλη την υφήλιο. Λέγεται δε πως, κατά βάση, η επιστράτευση ανηλίκων εντοπίζεται σε κράτη με σαθρά πολιτικά συστήματα, όπου η ηγεσία της χώρας αντιμετωπίζει αναρίθμητους σκοπέλους, με κυριότερο από αυτούς την εμφάνιση αντικαθεστωτικών ομάδων, οι οποίες επιθυμούν τη ριζική αλλαγή στη χώρα τους, υπεισερχόμενες σε έναν αέναο εμφύλιο πόλεμο. Διαθέτοντας περιορισμένους οικονομικούς πόρους και, ενδεχομένως, μικρό αριθμό στρατευμένων, οι μη κρατικές ένοπλες δυνάμεις προσφεύγουν στην εύκολη λύση, που δεν είναι άλλη από την ένταξη των παιδιών στην πρώτη γραμμή του αγώνα.
Από τη δική τους πλευρά, υπάρχουν ποικίλοι λόγοι για τους οποίους ένα παιδί παίρνει μέρος σε ένοπλες διαμάχες. Αρχικά, η πλειονότητα των ανήλικων στρατιωτών έχει εμπλακεί στις συρράξεις με τη μορφή απειλής, καθώς ουκ ολίγες φορές έχουν καταγραφεί απαγωγές των ιδίων και των μελών της οικογένειάς τους, παρουσιάζοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τη στρατολόγησή τους ως σανίδα σωτηρίας. Ακόμη, η παροχή χρημάτων, τροφίμων και η διατήρηση μίας στέγης για τα οικεία τους πρόσωπα λειτουργούν ως δέλεαρ για ένα παιδί, το οποίο, στο κράτος που διαβιεί, δεν έχει συχνά τη δυνατότητα να διεκδικήσει κάτι καλύτερο στη ζωή του. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα παιδιά, ελέω κοινωνικών πιέσεων, αποφασίζουν να πολεμήσουν, ούτως ώστε να υπηρετήσουν έναν σκοπό που υποστηρίζει η κοινότητα και η οικογένειά τους, θεωρώντας φυγόπονους όσους έχουν αντίθετη γνώμη. Τέλος, ένα πολύ μικρό ποσοστό των ανηλίκων μετέχει στον πόλεμο εθελοντικά, έχοντας πλήρη επίγνωση των επιπτώσεων των πράξεών τους.
Σήμερα, βάσει ερευνών από πληθώρα ανθρωπιστικών οργανώσεων που μάχονται για την εξάλειψη της βίας και την προστασία των παιδιών, υπάρχουν τουλάχιστον 250.000 ανήλικοι στρατιώτες σε 20 χώρες του κόσμου∙ το Αφγανιστάν, η Υεμένη, το Μάλι, η Κολομβία, η Λιβύη, η Συρία, το Πακιστάν, το Σουδάν, η Ινδία, το Ιράκ, η Μυανμάρ, η Ταϊλάνδη, το Τσαντ, η Σομαλία ανήκουν σίγουρα στην εν λόγω κατηγορία. Βέβαια, τόσο ο αριθμός των ανηλίκων όσο και ο αριθμός των κρατών που υιοθετούν τέτοιες πρακτικές είναι μάλλον παραπλανητικός, διότι καθίσταται δεόντως δύσκολη η καταγραφή των ακριβών δεδομένων, ιδίως σε καταστάσεις εμφυλίων συρράξεων. Περαιτέρω, πρόσφατες εκθέσεις από μεριάς Ηνωμένων Εθνών έχουν αποκαλύψει πως το 40% των παιδιών στρατιωτών είναι κορίτσια, τα οποία χρησιμοποιούνται συχνά ως δούλες του σεξ και ως «σύζυγοι» των ανδρών μαχητών.
Στον αντίποδα, αξίζει να αναφερθεί πως έχουν υλοποιηθεί κάποια πρώτα βήματα, όσον αφορά τον περιορισμό της στρατολόγησης νεαρών παιδιών. Συγκεκριμένα, υπάρχει πρόοδος στον διάλογο μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, τη Νιγηρία, τις Φιλιππίνες, το Νότιο Σουδάν, τη Συρία και, μέχρι πρότινος, το Αφγανιστάν (η επάνοδος των Ταλιμπάν θα εκτραχύνει, πιθανότατα, την κατάσταση), προχωρώντας σε 35 νέες δεσμεύσεις σχετικά με την προστασία των παιδιών, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Επιπλέον, οι δεσμεύσεις αλληλοσυμπληρώθηκαν από «σχέδια δράσης», απώτερος σκοπός των οποίων ήταν η απελευθέρωση των ανηλίκων από τα στρατεύματα -όπερ κι εγένετο. Μέσα σε έναν χρόνο, 12.643 παιδιά αφέθηκαν ελεύθερα από τα στρατόπεδα εκπαιδεύσεως κι ένας σημαντικός αριθμός γλίτωσε από τη διαδικασία πρόσληψής τους από τις ένοπλες ομάδες, χάρη στην επέμβαση του ΟΗΕ και άλλων οργανισμών.
Ωστόσο, αυτά τα κάπως ενθαρρυντικά σημάδια δεν είναι αρκετά. Η συμμετοχή των παιδιών σε πολεμικές επιχειρήσεις πλήττει ανεπανόρθωτα τη σωματική και ψυχική τους υγεία, σε σημείο που λογίζεται ως ανέφικτη η πλήρης ίασή τους. Επίσης, η εκπαίδευσή τους έχει μείνει σε νηπιακό στάδιο, αφού από νεαρή ηλικία εκτίθενται στον κίνδυνο κάτω από το πέπλο του στρατιώτη, με αποτέλεσμα η μετέπειτα επανένταξή τους στην κοινωνία να είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση, λόγω και τους στίγματος του «βαρβάρου». Τα κορίτσια αντιμετωπίζονται με απέχθεια από τις τοπικές κοινότητες, εξαιτίας του ευτελισμού στον οποίο υποβλήθηκαν από τους συζύγους μαχητές τους, και η τιμή τους αμαυρώνεται για πάντα, πολλώ δε μάλλον μετά από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, οι οποίες προήλθαν κάτω από τις σκληρές συνθήκες του πολέμου. Καθίσταται, δηλαδή, αναγκαία, όχι μόνο η προσπάθεια εξάλειψης της στρατολόγησης των ανηλίκων, αλλά πολύ περισσότερο η εύρεση λύσης για την περίθαλψη και την ομαλή αφομοίωσή τους στο κοινωνικό σύνολο.
Καταληκτικά, ο πόλεμος επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων που βρίσκονται υπό την απειλή του. Αθώες ψυχές χάνονται, οι περιουσίες καταστρέφονται, ο κόσμος ξεριζώνεται από τις πατρογονικές του εστίες, η επισιτιστική κρίση κορυφώνεται και μέσα σε αυτό το χάος τα παιδιά μετατρέπονται σε φονιάδες. Τα πλάσματα αυτά, που θα έπρεπε να απολαμβάνουν κάθε λεπτό της ξέγνοιαστης και τρυφερής τους ηλικίας, γεμίζουν μίσος και δολοφονούν κατά συρροή, εφόσον κανείς δεν βρίσκεται για να τα προστατέψει από τις δόλιες βλέψεις των ενόπλων. Μάλιστα, το γεγονός ότι εν έτει 2021 παραμένουν τα παιδιά απροστάτευτα, ενώ εμείς είμαστε βολεμένοι στα όσα μάς παρέχονται απλόχερα και θεωρούμε δεδομένα, είναι ένα γερό χτύπημα στο στομάχι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Explainer: Child soldiers, Their World, διαθέσιμο εδώ
- 11 Facts about child soldiers, Do Something, διαθέσιμο εδώ
- Underage ‘martyrs’: Recruiting child soldiers in Yemen, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- Child Soldiers: The Tragic End of Childhood for Boys and Girls in Conflict, Save the Children, διαθέσιμο εδώ
- Grave violations against children in conflict ‘alarmingly high’, latest UN report reveals, UN News, διαθέσιμο εδώ
