Της Κωνσταντίνας Κούγια,
«Ακολούθησε την καρδιά σου, αλλά πάρε και το μυαλό σου μαζί.»
– Alfred Adler (Αυστριακός ιατρός και ψυχολόγος)
Σχέση σημαίνει ότι έχουμε κάτι κοινό, μία επαφή που δημιουργείται το λιγότερο από δύο ανθρώπους και προέρχεται, ως παράγωγη λέξη, από το αρχαιοελληνικό απαρέμφατο «σχειν». Η αλληλεπίδραση όταν μοιραζόμαστε στιγμές, συναισθήματα, σκέψεις και δημιουργούμε κοινές δραστηριότητες και στόχους καλλιεργεί το «μαζί» και ο τρόπος της επικοινωνίας προσδιορίζει τη μορφή της εκάστοτε σχέσης, φιλικής, συντροφικής, οικογενειακής, ερωτικής.
Η σχέση είναι μία πολυσύνθετη έννοια με βασικά χαρακτηριστικά της την επικοινωνία, την ψυχική επαφή και τη σεξουαλική έλξη ανάλογα με τη μορφή της. Ωστόσο, η αλληλεπίδραση των προσωπικοτήτων, όπως έχουν δομηθεί από τα βιώματα του καθενός, από τις προσδοκίες του, τις σκέψεις του, τα συναισθήματά του και άλλους βιοψυχοκοινωνικούς παράγοντες έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι η φράση «μόνο η αγάπη φτάνει σε μια σχέση» αποτελεί στερεότυπο και δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Η αγάπη μπορεί να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα συστατικά μίας υγιούς σχέσης, αλλά δεν είναι το μοναδικό και δεν ταυτίζεται με την έννοια της λέξης «σχέση».
Ενώ, όμως, η παρουσία, η βίωση και η έκβαση των σχέσεων αποτελούν σημαντικό μέρος της καθημερινότητας και είναι αποφασιστικής σημασίας, μιας και αποτελούν την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης στις μέρες μας, όλο και σε μεγαλύτερη συχνότητα γίνεται λόγος για τους όρους «τοξικές σχέσεις», «συναισθηματική κακοποίηση» και «ψυχολογική βία». Μελέτες ειδικών ερευνητών και ψυχολόγων αποδίδουν την εμφάνιση αυτών των φαινομένων στις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που έχουν προκαλέσει μία βαθύτερη ηθική κρίση αξιών. Οι συνέπειες της οικονομικής δυσχέρειας στην καθημερινή ζωή δημιουργούν στους ανθρώπους άγχος, φόβο και μία γενική ανασφάλεια για το μέλλον που αργά και σταθερά το άτομο διοχετεύει και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής του. Με τη σειρά τους, οι απότομες κοινωνικές αλλαγές ήρθαν να κλονίσουν την ατομική αξιοπρέπεια, την ψυχική ισορροπία του ατόμου και να καταρρακώσουν τα μελλοντικά του σχέδια για προσωπική εξέλιξη και κατά επέκταση για διατήρηση και εξέλιξη των σχέσεων του με τους άλλους.
Λέγεται ότι όσα βιώνεις στη σχέση σου είναι ένα καθρέφτισμα της σχέσης που έχεις με τον εαυτό σου και οι άνθρωποι που εκδηλώνουν τοξικές συμπεριφορές και κατά συνέπεια δημιουργούν τοξικές σχέσεις είναι εκείνοι που προσπαθούν μέσω του ελέγχου που ασκούν επάνω στους άλλους να αντισταθμίσουν την ανασφάλειά τους. Χαρακτηριστικά των τοξικών σχέσεων είναι ο εγωκεντρισμός, η ικανοποίηση των προσωπικών επιθυμιών αδιαφορώντας για τις επιθυμίες του άλλου, η απορρόφηση και η ενασχόληση μόνο με προσωπικούς στόχους, η αδυναμία να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεων τους, η προσπάθεια καταρράκωσης της αυτοεκτίμησης του άλλου, η αποδυνάμωσή του και η δημιουργία αρνητικής διάθεσης.
Ωστόσο, συναισθηματική κακοποίηση και η ψυχολογική βία δεν είναι εύκολο να αναγνωριστούν ενώ παρουσιάζονται πιο συχνά στις σχέσεις συντρόφων και στο γάμο, δίχως όμως να αποκλείεται η παρατήρησή τους και σε οποιαδήποτε άλλη μορφή σχέσης, μεταξύ φίλων, συνεργατών αλλά και μελών της ίδιας οικογένειας. Η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες μορφές και να λειτουργεί ύπουλα και έμμεσα, διατηρώντας όμως ένα σταθερό μοτίβο. Η λεκτική επιθετικότητα μέσω προσβολών, υπαινιγμών, κριτικής και κατηγοριών, αλλά και η παθητική συμπεριφορά -η μη λεκτική μέσω της αδιαφορίας, της ψυχρότητας και της περιφρόνησης- η απομόνωση του «θύματος» από την οικογένεια και τους φίλους του μέσω του εκφοβισμού, τα παιχνίδια εξουσίας και η υπονόμευση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης του άλλου αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά μιας «αρρωστημένης» σχέσης και ψυχολογικής κακοποίησης.
Δεν είναι λίγες οι φορές που τα «θύματα», λόγω της συχνότητας της κακοποιητικής συμπεριφοράς, της απειρίας τους και της υποκειμενικότητάς τους δεν μπορούν να αντιληφθούν την ιδέα της κακοποιητικής σχέσης και μάλιστα, η αποδυνάμωση που δημιουργείται στον ψυχισμό τους, τους καθιστά ανήμπορους να αντιδράσουν και να απομακρυνθούν από την κατάσταση που βιώνουν. Σύμφωνα με τα στατιστικά μελετών, οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα συναισθηματικής κακοποίησης με σοβαρότατες συνέπειες στην ψυχική τους υγεία, με την εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, χρόνιων πόνων και κατάθλιψης. Οι ειδικοί επιστήμονες χαρακτηρίζουν τη ψυχολογική κακοποίηση ως μία μορφή γραμμικής κλιμάκωσης σε σύγκριση με τη σωματική κακοποίηση η οποία ακολουθεί έναν κύκλο φάσεων έντασης με μεσοδιαστήματα μεταμέλειας και ηρεμίας. Η επώδυνη αυτή μορφή βίας μπορεί να διαστρεβλώσει την αντίληψη της πραγματικότητας δημιουργώντας ανάμεικτα συναισθήματα και ενοχές στο «θύμα» το οποίο νιώθει να χάνει τον έλεγχο της ζωής του. Αυτές όμως οι ακραίες συμπεριφορές που, δυστυχώς, πολλαπλασιάζονται στις μέρες μας, θα πρέπει να μην καθορίζονται από το «φύλο» και να μην χαρακτηρίζονται ως ανδρική ή γυναικεία υπόθεση, μιας και είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων συναναστροφών και το «θύμα» του παρελθόντος μπορεί να γίνει ο «θύτης» του παρόντος.
Το σημαντικό είναι να μην φοβόμαστε την απόρριψη, να προσπαθούμε να διατηρούμε την αντικειμενικότητά μας, να είμαστε ειλικρινείς πρώτα με τον εαυτό μας για να μπορούμε να είμαστε και με τον άλλο, να καλλιεργούμε τον αυτοσεβασμό μας, να μάθουμε να σεβόμαστε την επιλογή μας αναπτύσσοντας αμοιβαία εμπιστοσύνη και κατανόηση, να δημιουργήσουμε μία κοινή βιωματική πορεία που να συνδυάζει και τις προσωπικές επιλογές του καθένας και τέλος να έχουμε κατά νου ότι η όποια αλλαγή δεν συνεπάγεται την καταστροφή αλλά την εξέλιξή μας.
