Της Μαρίας Χονδρονάσιου,
Η Λιβύη είναι μία χώρα, στην οποία δεν απουσιάζουν συχνά οι συγκρούσεις. Μα το ότι ανήκει στο Βόρειο τμήμα της Αφρικής και δέχεται μεγάλες μεταναστευτικές ροές, κυρίως από την Υποσαχάρια Αφρική, οι οποίες κατευθύνονται στην Ευρώπη, μα το ότι είναι μία τόσο πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου χώρα, μα το ότι για χρόνια την κυβερνούσε ο πραξικοπηματίας Gaddafi, η εγχώρια κατάσταση μόνο ήσυχη δεν φαντάζει. Ο πρόσφατος εμφύλιος πόλεμος που έληξε μόλις πριν από έναν χρόνο, μάς επιβεβαιώνει πως τα πράγματα είναι πιο ρευστά από ποτέ. Η τόσο έντονη εσωτερική αστάθεια επηρεάζει και τις σχέσεις τις με τα υπόλοιπα κράτη του διεθνούς συστήματος, με καταλύτη τις Η.Π.Α., οι οποίες αποτελούν ρόλο «κλειδί» για την πορεία της χώρας.
Μέχρι το 2011 βρισκόταν υπό το καθεστώς του ανηλεούς και τυραννικού Muammar Gaddafi για πάνω από 40 χρόνια, από το 1969 συγκεκριμένα, όπου ο στρατιωτικός Gaddafi ενορχήστρωσε το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον βασιλιά Idris. Υπό τη διοίκηση του Gaddafi, τα πράγματα στη Λιβύη μάς δημιουργούν μάλλον ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μία, οι πολίτες λάμβαναν δωρεάν υγεία και παιδεία, η τιμή του πετρελαίου ήταν σταθερά χαμηλή ($ 0,14 ανά λίτρο), η ισότητα μεταξύ των φύλων ήταν πραγματικότητα και σε επίπεδο οικονομίας, η χώρα δεν είχε εξωτερικά χρέη, περίπτωση σπανιότατη. Από την άλλη, δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς πως υπό ένα δικτατορικό καθεστώς καταπατούνται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, με πιο βασικά την ελευθερία και το δικαίωμα ψήφου. Αυτά σε τοπικό επίπεδο, γιατί σε διεθνές ο Gaddafi δεν είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με τα υπόλοιπα κράτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η βομβιστική επίθεση που διέταξε ο Πρόεδρος Reagan των Η.Π.Α. το 1986 στη Λιβύη, ως αντίποινα για μία τρομοκρατική επίθεση σε νυχτερινό μαγαζί του Βερολίνου, όπου ανάμεσα στα θύματα βρίσκονταν δύο Αμερικανοί στρατιώτες.
Ήδη από το 2011 τα πράγματα στη Λιβύη άρχισαν να ξεφεύγουν. Έλαβαν χώρα διαμαρτυρίες, διαδηλώσεις και οργανωμένες προσπάθειες ανατροπής του Gaddafi, ο οποίος κυβερνούσε για δεκαετίες με τόσο σκληρό τρόπο, που έχει κατηγορηθεί για παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων τόσο στην ίδια τη χώρα του, όσο και για τρομοκρατικές επιθέσεις εκτός της. Η τόσο έκρυθμη κατάσταση της χώρας, οδήγησε στην επέμβαση του ΝΑΤΟ. Με βασικό παίκτη τις Η.Π.Α., τη Βρετανία και τη Γαλλία λάβανε χώρα συντονισμένοι αεροπορικοί βομβαρδισμοί, οι οποίοι στόχευαν στην στήριξη των επαναστατικών δυνάμεων και την καθαίρεση του Gaddafi. Μετά το θάνατό του φάνηκε να ξεδιαλύνει κάπως το τοπίο και γεννήθηκαν ελπίδες για ανασυγκρότηση του κράτους και εκλογή δημοκρατικής κυβέρνησης. Δυστυχώς όμως, απεδείχθησαν φρούδες. Μέχρι και το 2014 επικρατούσε μία σχετική ισορροπία, αφού εξήχθησαν και σχετικά ελεύθερες εκλογές. Στη συνέχεια, όμως, ακολούθησε ένας εμφύλιος πόλεμος, που δίχασε, πλήγωσε και έπληξε τη Λιβύη.
Η πρότερη σταθερότητα ήταν περισσότερο νηνεμία πριν από την καταιγίδα παρά προάγγελος μίας μόνιμης ευημερίας και εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των κομμάτων. Ο εμφύλιος δεν άργησε να έρθει και ταλάνιζε τη χώρα μέχρι και το 2020. Οι αντίπαλοι, όπως ήταν φυσικό, στόχευαν στον έλεγχο της χώρας και του πετρελαίου. Ποιες είναι όμως οι αντιμαχόμενες πλευρές αυτού του εμφυλίου; Από τη μία πλευρά βρίσκεται ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός (LNA) του στρατηγού Haftar, ο οποίος έχει δηλώσει πίστη στην κυβέρνηση του Tobruk (εξελέγη το 2014) και από την άλλη η Λιβυκή Αυγή (Libya Dawn) και οι παραστρατιωτικοί της Misrata που ελέγχουν την Τρίπολη, οι οποίοι υποστηρίζουν την Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας, με έδρα την Τρίπολη. Κανένα από τα αντίπαλα στρατόπεδα δεν δρούσε στρατηγικά ή έχοντας συντονισμένη δράση. Και οι δύο πλευρές διέθεταν απείθαρχους στρατιώτες και η ισχύς τους ήταν κατακερματισμένη σε δεκάδες ανταγωνιστικές ομάδες και φατρίες. Ο στρατηγός Haftar διατηρούσε τις πολιτοφυλακές με το μέρος του με τη γνωστή μέθοδο διαμοιρασμού χρημάτων και υποσχέσεων και η κυβέρνηση της Τρίπολης εξαγόραζε και η ίδια τις δικές της φυλετικές ομάδες.
Στην περίπτωση της Λιβύης, οι χώρες είναι πραγματικά διαιρεμένες, ακόμα και μέσα στον ίδιο τον Ο.Η.Ε. Η Γαλλία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ υποστηρίζουν τον Haftar και αντίθετα η Βρετανία, η Ιταλία και η Τουρκία τάσσονται υπέρ της κυβέρνησης της Τρίπολης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες από την άλλη πλευρά φαίνεται να διαλέγουν στρατόπεδα ανάλογα με τον Πρόεδρο που βρίσκεται κάθε φορά στον Λευκό Οίκο. Επί προεδρίας Obama, στήριζαν την κυβέρνηση της Τρίπολης, αλλά επί Trump αποφάσισαν να αναγνωρίσουν μερικώς τον Haftar προτού τελικά του ζητήσουν να παύσει την επίθεση στην Τρίπολη.
Τον περασμένο Μάρτιο πέσανε και επίσημα τίτλοι τέλους για τον εμφύλιο, καθώς η νέα κυβέρνηση του Dbeibeh ανέλαβε καθήκοντα. Φαίνεται πως απέδωσαν καρπούς οι εκτεταμένες προσπάθειες του O.H.E. για εκδημοκρατισμό και η στήριξη του ΝΑΤΟ στην κυβέρνηση της Τρίπολης από το 2020 και έπειτα. Ο Dbeibeh ορκίστηκε πρωθυπουργός στο Tobruk, αφού πρώτα είχε λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από το Κοινοβούλιο. Ο νέος Πρωθυπουργός της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) έχει εντολή να βελτιώσει τις υπηρεσίες, να ενώσει τους κρατικούς θεσμούς και να επιβλέψει τις βουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου. Είναι η καλύτερη ευκαιρία που είχε εδώ και δεκαετίες η Λιβύη για να εξελιχθεί και να αφήσει πίσω της τις αιματηρές συρράξεις, την καταπάτηση δικαιωμάτων και τις αναταραχές σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Ας ελπίσουμε για το καλύτερο, γιατί τα ασταθή κράτη στη Βόρεια Αφρική αποτελούν κατ’ εξοχήν μείζον ζήτημα για την Ευρώπη, μιας και είναι ο νούμερο ένα προορισμός για τις μεταναστευτικές ροές της Αφρικής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η αλήθεια για την Λιβύη και για τον εμφύλιο που είναι σε εξέλιξη, ΤΑ ΝΕΑ, διαθέσιμο εδώ
- Λιβύη: Από την Σκύλλα στην Χάρυβδη;, DW, διαθέσιμο εδώ
- Λιβύη: Η νέα κυβέρνηση του Ντμπειμπά ανέάβε καθήκοντα- Η αντίδραση Σάρατζ, ΣΚΑΙ, διαθέσιμο εδώ
- Ten Reasons Libya Under Gaddafi Was a Great Place to Live, African Exponent, διαθέσιμο εδώ
- ‘One and united’: Libya interim government sworn in, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- War in Libya: how did it start, who is involved and what happens next? The Guardian, διαθέσιμο εδώ
