Της Δέσποινας Σκουλαρίγκη,
Σεπτέμβριος του 2021 και ακόμη η λέξη «κορωνοϊός» κυριαρχεί στους περισσότερους τίτλους ειδήσεων. Πριν από ενάμιση χρόνο, περίπου, η λέξη αυτή για τους περισσότερους από εμάς ήταν άγνωστη. Μέσα σε αυτόν τον χρόνο που πέρασε, όμως, όχι απλώς την αφομοιώσαμε, αλλά αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε και τον αντίκτυπο που έχει στις ζωές μας. Μάθαμε να ακούμε πόσα κρούσματα, πόσοι διασωληνωμένοι και πόσοι θάνατοι μπορούν να χωρέσουν σε ένα 24ωρο. Μάθαμε πώς να ζούμε χωρίς ουσιαστικά να ζούμε και πως μερικά πράγματα δεν είναι δεδομένα. Τα 2 μέτρα απόσταση έγιναν η καθημερινότητά μας και η μάσκα το απαραίτητο και πιο πολύτιμο αξεσουάρ μας. Και μέσα σ’ όλα αυτά υπέβοσκε ένας φόβος, μία αγωνία για την επόμενη μέρα. Και ο φόβος αυτός έγινε στίγμα.
Τι είναι, όμως, το κοινωνικό στίγμα;
Είναι η στοχοποίηση, η στερεοτυπική αντιμετώπιση συγκεκριμένων ατόμων ή ομάδων εξαιτίας κάποιων χαρακτηριστικών τους. Το κοινωνικό αυτό στίγμα το συναντάμε καθημερινά, αλλά ποια η ομοιότητα του στίγματος που διακρίνουμε στην πανδημία του κορωνοϊού με αυτή που υπήρχε παλιότερα ή ακόμα και σήμερα για το AIDS; Ας πάρουμε τα γεγονότα με χρονολογική σειρά.
Το 1981 αναγνωρίζεται η ασθένεια του AIDS. Παρατηρήθηκε κυρίως σε ομοφυλόφιλους άνδρες και αυτό ήταν αρκετό για να στιγματιστεί η συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Εκείνη την εποχή, ο ιός αυτός ήταν κάτι πρωτόγνωρο και τα άτομα με τα οποία το είχαν συνδέσει, κατακριτέα για τις επιλογές τους. Ο φόβος, λοιπόν, των ατόμων αυτών να εκφραστούν ήταν μεγάλος. Αυτά τα άτομα βίωναν την απόρριψη, την περιθωριοποίηση, τον χλευασμό και την βία. Καθώς τα ιατρικά δεδομένα σχετικά με τη διάδοση ήταν περιορισμένα, οι περισσότεροι δεν πλησίαζαν καν τον ασθενούντα, αφού η μόλυνση και των ίδιων ήταν δεδομένη.
Επομένως, δεν είναι παράλογο να ισχυριστούμε πως αυτή η κοινωνική κατακραυγή τούς δημιουργούσε την αίσθηση της υπαιτιότητας για την κατάστασή τους, όπως επίσης τους οδηγούσε συχνά στην κατάθλιψη και την έλλειψη αυτοεκτίμησης. Ο θάνατος ωχριούσε μπροστά στο κοινωνικό αυτό στίγμα. Για αυτό, πολλές φορές ο φόβος του στιγματισμού τούς ωθούσε στο να κρατούν κρυφή την ασθένειά τους ακόμη και από τον σύντροφό τους. Πολλοί οδηγούνταν στην άρνηση της ιατρικής εξέτασης, αφού δεν επιθυμούσαν ούτε καν να γνωρίζουν αν νοσούν από τον ιό HIV. Η αποκάλυψη, μάλιστα, μπορούσε να κοστίσει και τη θέση εργασίας τους.
Πόσα κοινά στοιχεία παρουσιάζει το AIDS με τον COVID-19;
Με την αρχή της πανδημίας στοχοποιήθηκαν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες και δη οι Κινέζοι. Αν ήσουν Κινέζος, ακόμη και αν έστω είχες καταγωγή, αλλά δεν πήγες ποτέ στην Κίνα, θεωρούσουν κινητό κρούσμα κορωνοϊού και έπρεπε να «απομακρυνθείς». Και όσο και αν φαντάζει παράλογος και γενικευμένος ένας τέτοιος ισχυρισμός, δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε στις μικρές κοινωνίες που ζει ο καθένας μας τις αντιλήψεις που επικρατούν. Αφού ξεθύμανε το μένος προς τις διατροφικές συνήθειες των ξένων, επικεντρωθήκαμε στον κοινωνικό στιγματισμό των Ελλήνων που έφεραν τον ιό στην χώρα μας.
Και μετά ξεκίνησε ένας φαύλος κύκλος επιρρίπτοντας ευθύνες και στοχοποιώντας άτομα και ομάδες γιατί δεν τήρησαν τα μέτρα ασφαλείας. Ο φόβος μήπως βγαίνοντας έξω από το κατώφλι του σπιτιού σου κολλήσεις, είχε εδραιωθεί και ο φόβος μήπως βγεις θετικός στον ιό, δεν σε άφηνε να ησυχάσεις. Πλέον ήσουν εσύ που αν είχες κολλήσει, θα έπρεπε να στείλεις το οδυνηρό μήνυμα σε όλες τις επαφές σου, να νιώθεις ενοχές και να λαμβάνεις υβριστικά σχόλια ακόμη και αν είχες τηρήσει όλα τα επιβαλλόμενα μέτρα.
Όπως αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, μπορεί τα χρόνια να πέρασαν, μπορεί αλλαγές να έχουν επέλθει στην κοινωνία, το κοινωνικό στίγμα, όμως, καλά κρατεί. Μετά από τόσα χρόνια καμπάνιες για την προφύλαξη στη σεξουαλική επαφή βοήθησαν ώστε τα ποσοστά νοσούντων από τον ιό HIV να μειωθούν και κυρίως να γίνει αντιληπτό πως με βάση επιστημονικά δεδομένα δεν πρέπει να στοχοποιούνται τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Το κοινωνικό ταμπού ίσως δεν έχει εξαλειφθεί, αλλά βήματα έχουν γίνει.
Αξιοσημείωτο είναι πως στην αρχή της πανδημίας αυτής ελάχιστοι ήταν αυτοί που προσπάθησαν να καταδείξουν τη σημασία της ενημέρωσης σχετικά με τον ιό και την προφύλαξη και την εξάλειψη του φόβου, αφού οτιδήποτε αφορούσε τα ομόφυλα άτομα δεν γινόταν αντικείμενο συζήτησης. Ο θάνατος διασήμων και ανάμεσα σε αυτούς και εκείνος του Freddy Mercury ευαισθητοποίησαν την κοινή γνώμη. Ακόμη και ταινίες δεν διαπραγματεύονταν αυτό του είδους το θέμα, μέχρι το 1993, όπου η ταινία “Philadelphia” κατάφερε να καταρρίψει μερικούς μύθους που αφορούσαν το ζήτημα και να ενεργοποιήσει το κοινό.
Σε αντίθεση, λοιπόν, με την μειωμένη ενημέρωση της επιδημίας του AIDS, φαίνεται πως στο ζήτημα του κορωνοϊού υπάρχει υπερπληροφόρηση σε σημείο που διογκώνεται ο φόβος των ανθρώπων. Οπότε διαπιστώνουμε, πως και οι κάποιες ομοιότητες και διαφορές των δύο πανδημιών οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα, που δεν είναι άλλο από την κοινωνική διάκριση. Στην περίπτωση του AIDS έχουμε δείγματα μιας μακρόχρονης πορείας καταπολέμησης του κοινωνικού στίγματος, ενώ στην περίπτωση του κορωνοϊού είναι νωρίς ακόμη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στίγμα και διάκριση, hivaids.gr, διαθέσιμο εδώ
- COVID-19 & stigma: How to prevent and adress social stigma in your community, unicef.org, διαθέσιμο εδώ
- On World AIDS Day, Those Who Fought the 1980s Epidemic Find Striking Differences and Tragic Parallels in COVID-19, time.com, διαθέσιμο εδώ
