Της Παρής Στεφανή,
Τα Δικαστήρια της Αμάσειας αποτελούσαν όργανα απονομής δικαιοσύνης στην Αμάσεια της Τουρκίας, τα οποία δημιουργήθηκαν από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ το 1921. Κύριος σκοπός τους ήταν η εξόντωση των Ελλήνων εκπροσώπων του Πόντου υπό την επίφαση της νομιμότητας, κατά το τελευταίο στάδιο της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής. Συνολικά εκτελέσθηκαν περίπου 450 άτομα.
Στην ουσία επρόκειτο για άτυπες δίκες, των οποίων η διαδικασία ήταν εξαιρετικά σύντομη, και με αυτόν τον τρόπο θα επιτυγχανόταν η μαζική εξόντωση της ελληνικής κοινότητας του Πόντου. Ήταν τα λεγόμενα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας». Η επιλογή της Αμάσειας ως τοποθεσίας των εν λόγω δικαστηρίων στηριζόταν στο γεγονός ότι βρισκόταν σε μεγάλη γεωγραφική απόσταση από τα προξενεία δυτικών χωρών, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τη δύσκολη παρουσία αντιπροσώπων.
Σημαντικές προσωπικότητες του Πόντου φυλακίσθηκαν στην Αμάσεια ήδη από το 1920, και οι δίκες ξεκίνησαν το επόμενο έτος. Όπως ήταν φυσικό, δεν παρουσιάσθηκαν ενώπιον των δικαστών σημαντικά στοιχεία που να ενοχοποιούσαν τους κατηγορουμένους. Πρόεδρος των δικαστηρίων ήταν ο Emin Bey Gevecioğlu, εισαγγελέας, με καταγωγή από την Σαμψούντα. Προβλεπόταν θανατική ποινή, και συγκεκριμένα, με απαγχονισμό. Μέσα σε διάστημα ενός μήνα (Αύγουστος με Σεπτέμβριο του 1921) απαγχονίσθηκαν 117 αντιπρόσωποι των Ποντίων.
Όσοι εκτελέσθηκαν ήταν κυρίως δημοσιογράφοι, πολιτικοί, επιχειρηματίες, αλλά και πρόσωπα με έντονα θρησκευτικό ρόλο. Ανατριχιαστική είναι η περίπτωση του Επισκόπου Ζήλωνος Ευθυμίου Αγριτέλη, ο οποίος εκοιμήθη στη φυλακή από τύφο, αλλά η καταδικαστική απόφαση εφαρμόσθηκε στο άψυχο σώμα του, το οποίο τοποθετήθηκε στην αγχόνη σε κοινή θέα στην κεντρική πλατεία της Αμάσειας. Η μνήμη του εορτάζεται στη γενέτειρά του (τη Λέσβο), αλλά και αλλού, στις 29 Μαΐου, καθώς και την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) μαζί με τους Μικρασιάτες Νεομάρτυρες.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως δεν υπήρξαν αντιδράσεις για τη διαδικασία αυτή μόνο εκτός Τουρκίας, αλλά και εντός. Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι αντιτάχθηκαν σε αυτές τις ενέργειες των Τούρκων εθνικιστών, με αποτέλεσμα να υπάρξουν περιπτώσεις όπου σώθηκε ορισμένος αριθμός Ελλήνων.
Ακολουθεί απόσπασμα της επιστολής του μελλοθάνατου Αλεξάνδρου Ακριτίδη, εμπόρου Τραπεζούντας, προς τη σύζυγό του Κλειώ:
«Γλυκυτάτη μου Κλειώ,
Σήμερον ετελέσθη εν τη φυλακή λειτουργία και εκοινωνήσαμε όλοι, περί τους 100 από διάφορα μέρη. Έχει αποφασισθεί ο δια της κρεμάλας θάνατος. Αύριον θα πηγαίνουν οι 60, μεταξύ αυτών οι 5 Τραπεζούντιοι και θα γίνει ο δι’ αγχόνης θάνατος.
Την Τρίτην δεν θα είμεθα εν ζωή, ο Θεός να μας αξιώσει τους ουρανούς και σε σας να δώσει ευλογίαν και υπομονήν και άλλο κακόν να μη δοκιμάσητε. Όταν θα μάθετε το λυπηρόν γεγονός να μη χαλάσετε τον κόσμον, να έχετε υπομονή. Τα παιδιά ας παίξουν και ας χορέψουν. Ας σε βλέπω να κανονίσης όλα όπως ξέρεις εσύ. […]
Αντίο βαίνω προς τον πατέρα και συγχωρήσατέ μου
ο υμέτερος
Αλ. Γ. Ακριτίδης»
Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα στην Αμάσεια έχουν απομείνει παλιές ελληνικές γειτονιές, με σπίτια τα οποία θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό «φαντάσματα». Το σύνολο των ενεργειών που προαναφέρθηκαν επρόκειτο για νομικές διαδικασίες που δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με την ουσία της Δικαιοσύνης και το αίσθημα δικαίου, που διακατέχει κάθε πρόσωπο που σέβεται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Γενοκτονία Ποντίων: Πώς τα στημένα Δικαστήρια της Αμάσειας αφάνισαν την ελίτ του Ποντιακού Ελληνισμού”, διαθέσιμο εδώ
- “Δικαστήρια της Αμάσειας”, διαθέσιμο εδώ
- “Δικαστήρια ανεξαρτησίας Αμάσειας: Το μέλλον του Πόντου απαγχονίζεται με συνοπτικές διαδικασίες”, διαθέσιμο εδώ
- “Επίσκοπος Ζήλων Ευθύμιος Αγριτέλης”, διαθέσιμο εδώ
- “Amasya”, διαθέσιμο εδώ
- “Αμάσεια”, διαθέσιμο εδώ
