Της Παναγιώτας Λούπα,
Λίγο πριν την έξαρση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αλβανία, ουσιαστικά, ανήκε πλέον στον Benito Mussolini. Αν και υπήρχε αλβανική κυβέρνηση, ήταν μια ιταλική μαριονέτα, καθώς βρισκόταν υπό πλήρη ιταλικό έλεγχο. Οι Αλβανοί συμμετείχαν στη μάχη κατά των Ελλήνων, χωρίς ιδιαίτερη προθυμία. Ήδη από το 1939, η άρνηση της ιταλικής κυριαρχίας άρχισε να γίνεται αισθητή από τον αλβανικό λαό κι έγινε προσπάθεια για τη συγκρότηση επαναστατικών οργανώσεων. Καθώς δεν υπήρχε έως τότε Αλβανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας μερίμνησε για την ίδρυσή του, με κύριο στόχο την απελευθέρωση του Κοσόβου. Έτσι, σχηματίστηκε μια Προσωρινή Κεντρική Επιτροπή υπό τον Enver Hoxha (Ενβέρ Χότζα).
Ο Enver Hoxha κρίθηκε κατάλληλος γι’ αυτό το αξίωμα, διότι ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος, σπουδάζοντας στο Παρίσι, και γνώριζε την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Όσο ζούσε στο Παρίσι, υιοθέτησε τις κομμουνιστικές ιδέες και, αργότερα, κατάφερε να αποκτήσει στενές επαφές με Γιουγκοσλάβους πράκτορες του Κομμουνιστικού Κόμματος Γιουγκοσλαβίας. Τελικά, έγινε Πρωθυπουργός, κερδίζοντας την πλειοψηφία στις εκλογές και η Αλβανία ανακηρύχτηκε Λαϊκή Δημοκρατία. Η επιβολή της κομμουνιστικής δικτατορίας κατέστη σύντομη και χωρίς καθυστερήσεις, διότι ο επαναστατικός αγώνας του Εθνικό-Απελευθερωτικού Μετώπου νομιμοποιήθηκε και η Αλβανία δε διέθετε κάποια ισχυρή αντιπολίτευση.
Στα τέλη του 1945, ήδη ο Hoxha είχε λάβει μέτρα για την αγροτική μεταρρύθμιση, εφαρμόστηκε το μοντέλο της κολλεκτιβοποίησης. Εκείνη τη χρονική περίοδο, άρχισαν οι διώξεις και οι εκκαθαρίσεις όλων των αντικομμουνιστών και αντιφρονούντων. Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Josip Broz Tito ασκούσε πιέσεις στην Αλβανία, επιθυμώντας την προσχώρηση της τελευταίας στη Γιουγκοσλαβία, καθώς τη θεωρούσε χώρα αδύναμη, ώστε να καθίσταται πλήρως ανεξάρτητη.
Ο Hoxha, παρόλο που στην ανάληψη της εξουσίας βοηθήθηκε ιδιαίτερα από τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές, προσπάθησε να αποφύγει τη γιουγκοσλαβική εξάρτηση, επωφελούμενος από τη ρήξη των σοβιετογιουγκοσλαβικών σχέσεων. Τότε, κατήγγειλε τις συμφωνίες με τη Γιουγκοσλαβία, την πολιτική του Tito για την περιοχή του Κοσόβου και ζήτησε από τη Σοβιετική Ένωση τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την προσχώρηση του Κοσόβου και άλλων αλβανόφωνων περιοχών στην Αλβανία. Αν και δε συμφώνησαν οι Σοβιετικοί με αυτά τα μέτρα, οι αλβανογιουγκοσλαβικές σχέσεις διακόπηκαν. Παράλληλα, η διπλωματία του Joseph Stalin συνέβαλε στην αποφυγή μιας πιθανής προσχώρησης της Αλβανίας στη Γιουγκοσλαβία. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην ωραιοποίηση της σταλινικής πολιτικής από την πολιτική του Hoxha. Άλλωστε, ο τελευταίος, ως φανατικός Λενινιστής-Μαρξιστής, θαύμαζε ιδιαίτερα τον Stalin.
Από το 1948, οι σοβιετοαλβανικές σχέσεις συμμαχίας παρείχαν στην Αλβανία ένα ποσό βοηθείας ύψους 200.000.000 δολαρίων, καθώς και τις εγκαταστάσεις για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Επίσης, το σιτάρι που παρείχαν οι Σοβιετικοί στην Αλβανία ήταν απαραίτητο για τον τοπικό πληθυσμό. Με λίγα λόγια, η αλβανική οικονομία, μέχρι το θάνατο του Stalin, θα επιβίωνε μόνο χάρη στη σοβιετική βοήθεια. Με το θάνατο του Stalin (1953) και την άνοδο του Nikita Khrushchev (Νικήτα Χρουστσόφ) στην εξουσία της Σοβιετικής Ένωσης, ξεκίνησε η ρήξη των σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών. Με τον Khrushchev στη θέση του Γενικού Γραμματέα, ξεκίνησε μια περίοδος αποσταλινοποίησης στη Σοβιετική Ένωση. Ο Hoxha, αρχικά, αντέδρασε με την παραχώρηση της πρωθυπουργίας στο Mehmet Shehu (Μεχμέτ Σέχου), κατέχοντας, όμως, ακόμη τη θέση του Γενικού Γραμματέα.
Αν και ηγέτης μιας μικρής και αδύναμης χώρας, σε σύγκριση με τη Σοβιετική Ένωση, δε δίστασε να κατακρίνει δημόσια στα Τίρανα τις κατηγορίες που έθεσε ο Khrushchev ενάντια στον Stalin στη γνωστή «μυστική έκθεση» του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ (1956) και να τον καταγγείλει ως προδότη του Μαρξισμού – Λενινισμού. Επίσης, κατέκρινε, γενικότερα, την εσωτερική και εξωτερική πολιτική του Khrushchev, ισχυριζόμενος ότι έχει απομακρυνθεί από το Λενινιστικό – Μαρξιστικό πρότυπο και απαίτησε να τεθούν ορισμένα θέματα προς συζήτηση, όπως η προσωπολατρεία. Παρά τις πιέσεις του Khrushchev για τη λήξη των εκκαθαρίσεων, το γεγονός αυτό έδωσε την αφορμή για περισσότερες εκκαθαρίσεις στο εσωτερικό της Αλβανίας.
Η εμμονή του Khrushchev στην αποσταλινοποίηση της Αλβανίας και η άρνησή του να καταγγείλει την πολιτική της Γιουγκοσλαβίας στα αλβανικά ζητήματα, διέγειρε συναισθήματα ανασφάλειας στην αλβανική ηγεσία. Μάλιστα, την περίοδο 1955-1962 έγιναν προσπάθειες για εξομάλυνση των σοβιετογιουγκοσλαβικών σχέσεων, γεγονός που δυσαρέστησε τον Hoxha. Ακόμα, η Γιουγκοσλαβία αναμίχθηκε στα πολιτικά πράγματα της Αλβανίας, πράγμα το οποίο ήρθε σε αντίθεση με την αντιγιουγκοσλαβική πολιτική του. Το ίδιο διάστημα, η Σοβιετική Ένωση αρνήθηκε να στηρίξει την εκβιομηχάνιση της Αλβανίας.
Το 1961, αφού διακόπηκαν πλήρως οι σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση και μη μπορώντας να εξοφλήσει τα σοβιετικά δάνεια, η Αλβανία στράφηκε στην Κίνα για οικονομική βοήθεια. Κατά την περίοδο της κινεζικής βοήθειας (1961-78), η Αλβανία αναπτύχθηκε βιομηχανικά, αλλά με υποτυπώδη τεχνολογικά μέσα. Ο Hoxha, επηρεασμένος από την πολιτιστική επανάσταση του Mao, ανακήρυξε την Αλβανία σε αθεϊστικό κράτος, πιστεύοντας πως η αλλαγή αυτή θα βοηθούσε στην εξάλειψη των γλωσσικών, φυλετικών και θρησκευτικών διαφορών. Θεωρούσε πως το καθεστώς του Mao ακολουθούσε το σταλινικό πρότυπο. Έτσι, λήφθηκαν και άλλα μέτρα που θεμελίωναν την πολιτιστική επανάσταση στην Αλβανία, με στόχο μια «εξισωτική» κοινωνία.
Το 1978 άρχισε η αλβανοκινεζική ρήξη. Υπήρχε έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών, καθώς η Αλβανία εισήγαγε πολλά περισσότερα προϊόντα απ’ όσα εξήγαγε, αδυνατώντας να εξοφλήσει τα δάνεια της Κίνας. Το πρόβλημα, όμως, στη ρήξη των σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών εντοπίζεται από το 1976. Εκείνο το έτος πέθανε ο Mao και η νέα ηγεσία άρχισε να απομακρύνεται από την πολιτιστική επανάσταση, πράγμα που δημιούργησε ανασφάλεια στο Hoxha. Η κινεζική βοήθεια άρχισε να μειώνεται και διεκόπη οριστικά το 1978, όταν σε διένεξη που είχε με την Καμπότζη, το Βιετνάμ υποστηρίχθηκε από την Αλβανία.
Για άλλη μία φορά, η Αλβανία έχασε την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια που χρειαζόταν. Η κινεζική βοήθεια, αν και ποιοτικά κατώτερη από τη σοβιετική, επαρκούσε για την επιβίωση του κράτους. Μετά τη ρήξη με την Κίνα, η Αλβανία βρέθηκε στην απομόνωση, με τη βιομηχανική παραγωγή και το βιοτικό επίπεδο να μειώνεται σημαντικά. Η χώρα, με λίγα λόγια, όλα αυτά τα χρόνια βίωνε μια οικονομική στασιμότητα και, μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, κατέστη η φτωχότερη χώρα στην Ευρώπη.
Επιπλέον, είναι γεγονός πως κάθε φορά που η Αλβανία άλλαζε στρατόπεδο, ο Hoxha, υιοθετώντας πλήρως τον τρόπο άσκησης της πολιτικής του Stalin, διέπραττε εκκαθαρίσεις εντός του κόμματος. Όταν, λοιπόν, στη δεκαετία του 80’, η υγεία του χειροτέρευσε και τέθηκε το ζήτημα της διαδοχής του, είχε επιλέξει τον προστατευόμενό του, Ramiz Alia, να αναλάβει τη θέση του Γενικού Γραμματέα. Φοβούμενος, όμως, την πιθανή ανάληψη της εξουσίας από τον Πρωθυπουργό Shehu, τον οποίο δεν εμπιστευόταν καθόλου, δε δίστασε να διαπράξει τη δολοφονία του. Το 1985, αφού πέθανε ο Hoxha στην ηλικία των 76 ετών, την εξουσία ανέλαβε, δύο μέρες αργότερα, ο Alia.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χρηστίδης, Ε. Γεώργιος (2003), Τα κομμουνιστικά Βαλκάνια: Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία την περίοδο 1945-1989, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας
- Σφέτας, Σπυρίδων (2011), Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία, τόμος Β΄, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας
