Του Νικόλαου Τσελέντη,
Τα κράτη της αφρικανικής ηπείρου μοιράζονται ως επί το πλείστον μια κοινή ιστορία, η οποία συνδέεται με το καθεστώς της αποικιοκρατίας. Χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και δευτερευόντως το Βέλγιο, η Ισπανία και η Πορτογαλία διατήρησαν σε βάθος αιώνων την κυριαρχία τους σε ξένα εδάφη, επιβάλλοντας με κάθε μέσο –θεμιτό και αθέμιτο– τον ενδεδειγμένο γι’ αυτούς τρόπο διακυβέρνησης. Βέβαια, όταν έφτασε το πλήρωμα του χρόνου, με τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους να αλλάζουν άρδην τις ισορροπίες του διεθνούς στερεώματος, οι κατακτητές έσπευσαν να εγκαταλείψουν τις όποιες επεκτατικές τους βλέψεις, αφήνοντας στο διάβα τους χάος και ερωτηματικά.
Μία χαρακτηριστική περίπτωση της αποαποικιοποίησης με δυσμενείς συνέπειες αποτέλεσε η Αλγερία. Ούσα υπό τη γαλλική σφαίρα επιρροής από το μακρινό 1830, οπότε καταλήφθηκε το Αλγέρι, γνώρισε μεγάλη εμπορική και οικονομική ανάπτυξη, προσελκύοντας πλήθος Ευρωπαίων επιχειρηματιών. Ο στόχος της γαλλικής ηγεσίας ήταν να δημιουργήσει ένα «κράτος εν κράτει», ευνοώντας κατά κόρον τους μετανάστες της «Γηραιάς Ηπείρου», που με τα χρόνια έμειναν γνωστοί ως «Πιε-νουάρ». Φυσικά, αυτή η παράτολμη πολιτική ώθησε την πλειονότητα της χώρας, η οποία ήταν μουσουλμανική, να αντιταχθεί στο υφιστάμενο σύστημα διοίκησης και να διεκδικήσει την ανεξαρτησία της το 1954. Έτσι, 8 έτη αργότερα, το 1962, ο αιμοσταγής «Πόλεμος της Αλγερίας» έλαβε τέλος και στις 5 Ιουλίου ανακηρύχθηκε ως ανεξάρτητη.
Το όμορο Μαρόκο, εξαιτίας της σημαντικής του θέσης στον παγκόσμιο χάρτη, όχι μόνον βρέθηκε υπό ξένη κατοχή στο παρελθόν, αλλά αποτέλεσε και το μήλον της έριδος για την Ισπανία και τη Γαλλία. Οι Γάλλοι είχαν την πρωτοκαθεδρία στην ευρύτερη περιοχή του Μαρόκο, η οποία πήγαζε και από την αμοιβαία αναγνώριση αυτής από τους Βρετανούς. Ωστόσο, ήταν ευρέως γνωστό πως η ζώνη του Μαγκρέμπ (Maghreb) –το τμήμα της Βόρειας και Βορειοδυτικής Αφρικής– διέθετε πλούτο και άρα οι Ισπανοί εξερευνητές είχαν μετοικήσει στην περιφέρεια της Δυτικής Σαχάρας, αψηφώντας τους υπόλοιπους επίδοξους «μνηστήρες». Κατά συνέπεια, το Μαρόκο απέκτησε την ανεξαρτησία του από τη Γαλλία –ειρηνικότερα απ’ ό,τι η Αλγερία– το 1956, ενώ η Δυτική Σαχάρα αφέθηκε ελεύθερη από την Ισπανία μόλις 20 χρόνια μετά, το 1976.
Η πρώτη διένεξη Αλγερίας – Μαρόκου
Το 1963, έναν χρόνο δηλαδή από την ίδρυση του κράτους της Αλγερίας, οι δύο αυτές χώρες ήρθαν σε σύγκρουση, που αφορούσε τη χάραξη συνόρων. Ο επονομαζόμενος «Πόλεμος της Άμμου» (Sand War) εκτυλίχθηκε γύρω από τις περιοχές Tindouf και Figuig και διήρκησε λίγο περισσότερο από τρεις μήνες. Το Μαρόκο προσδοκούσε την εξάπλωσή του εις βάρος της Αλγερίας και η δεύτερη προσπαθούσε να αποσοβήσει τον κίνδυνο αυτό, ο οποίος θα της στερούσε τμήμα της κρατικής κυριαρχίας και του πλούτου της. Στην εν λόγω σύρραξη επενέβησαν αρκετές δυνάμεις, προκειμένου να αποφευχθεί η κλιμάκωση της έντασης, και δύο αφρικανικά κράτη, η Αιθιοπία και το Μάλι, διαδραμάτισαν τον ρόλο του διαιτητή, αναγκάζοντας τα διαπλεκόμενα μέρη να επισυνάψουν ειρήνη. Δυστυχώς, όμως, παρά το γεγονός ότι η εκεχειρία τηρήθηκε από τις κυβερνήσεις τους, οι μνήμες ήταν νωπές και με την πρώτη ευκαιρία «διασταύρωσαν τα ξίφη τους».
Το κεφάλαιο «Δυτική Σαχάρα»
Με την αποχώρηση των Ισπανών από τη Βόρεια Αφρική και συγκεκριμένα από τη Δυτική Σαχάρα το 1976, η πολυπόθητη περιοχή πέρασε υπό τον έλεγχο της Μαυριτανίας στον νότο και του Μαρόκου στον βορρά. Ο ανωτέρω διαμοιρασμός δε συνυπολόγισε σε καμία περίπτωση τη βούληση των Σαχαρουί, του γηγενούς δηλαδή πληθυσμού, που βρέθηκε δίχως αυτόνομη κρατική διοίκηση. Το απότοκο της ενέργειας των δύο κρατών ήταν η έναρξη ενός αέναου ανταρτοπολέμου, ο οποίος υποκινήθηκε από το «Μέτωπο Πολισάριο», που στο μεταξύ είχε κηρύξει την ανεξαρτησία της Δυτικής Σαχάρας υπό την ονομασία «Λαοκρατική Αραβική Δημοκρατία της Σαχάρας» (Saharan Arab Democratic Republic).
Επί τρία χρόνια η κατάσταση μαινόταν αδιαλείπτως, με τις αντιμαχόμενες πλευρές να μην υποχωρούν στο ελάχιστο. Αυτό άλλαξε το 1979, την στιγμή που η Μαυριτανία παραιτήθηκε των εδαφικών της διεκδικήσεων και άρα τα 2/3 της περιοχής καταλήφθηκαν από τις μαροκινές δυνάμεις. Η ολοένα και αυξανόμενη επέκταση του Μαρόκου δεν άφησε ασυγκίνητη την Αλγερία, η οποία ευθύς εξαρχής προσέφερε πάσης φύσεως αρωγή προς το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Σαχαρουί (από όπλα μέχρι και βάσεις στο έδαφός της), υπό τον φόβο ότι ο γείτονάς της θα προσέβλεπε σε μία «ρεβάνς» του πολέμου του 1963. Εν τέλει, οι αναταράξεις, αφού πέρασαν από χίλια κύματα, τερματίστηκαν το 1991, όταν ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, σε θέση διαμεσολαβητή, όρισε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το μέλλον της περιοχής και των κατοίκων της.
Πραγματοποιήθηκαν, λοιπόν, δύο αποτυχημένες προσπάθειες διεξαγωγής δημοψηφίσματος, το 1991 και το 1997, και στη συνέχεια υιοθετήθηκαν τα σχέδια “Baker I” και “Baker II”, τα οποία εγκαταλείφθηκαν αμέσως, καθότι πλήττονταν τα συμφέροντα μιας εκ των δύο πλευρών. Ορώμενος τα ανυπέρβλητα εμπόδια που είχε να διευθετήσει, ο ΟΗΕ αρκέστηκε κάποια χρόνια μετά, το 2014, στην ανανέωση της δέσμευσής του για την επίλυση του ζητήματος της Δυτικής Σαχάρας, βάσει και του ψηφίσματος 2414 (Απρίλιος 2018). Εν τοις πράγμασι, ενώ αναγνωρίζεται πλέον στους Σαχαρουί το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, τούτο δε μέλλει να συμβεί σύντομα, διότι το Συμβούλιο Ασφαλείας τον Απρίλιο του περασμένου έτους υποστήριξε πως η μόνη λύση είναι η διαπραγμάτευση του «Μετώπου Πολισάριο» με το Μαρόκο, ούτως ώστε να αποκομίσουν ίσα –ή τουλάχιστον αρκετά– οφέλη.
Ένα ακόμα βήμα πίσω το 2021
Πέραν όλων αυτών των δυσμενών εξελίξεων, στα τέλη του 2020 και τις αρχές του 2021 η τριακονταετής εκεχειρία παραβιάστηκε, καθώς στρατιωτικές δυνάμεις του Μαρόκου επιτέθηκαν σε βάσεις του «Μετώπου Πολισάριο», με τη δικαιολογία ότι το δεύτερο παρεμποδίσει την ασφαλή διέλευση κεφαλαίων και ανθρώπων από το Μαρόκο προς τη Μαυριτανία. Ακόμη, οι πιέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών για εξομάλυνση των σχέσεων Μαρόκου-Ισραήλ δημιούργησαν περαιτέρω προβλήματα, αφού η Αλγερία θεώρησε την πράξη αυτή ως απειλή στο status quo της ηπείρου. Ως αντάλλαγμα η πλανητική υπερδύναμη αναγνώρισε την κυριαρχία του Μαρόκου στη Δυτική Σαχάρα.
Επιπλέον, τον περασμένο μήνα, οι πυρκαγιές που ξέσπασαν στην Καβυλία της Αλγερίας, απαριθμώντας 90 νεκρούς, θεωρήθηκαν ως τρομοκρατική ενέργεια των αυτονομιστών της εν λόγω πόλης, που έχαιραν της υλικοτεχνικής υποστήριξης του Μαρόκου. Και σα να μην έφθανε αυτό, το σκάνδαλο του λογισμικού “Pegasus” αποκάλυψε την παρακολούθηση αξιωματούχων της Αλγερίας από μεριάς Μαρόκου, πυροδοτώντας το μίσος της αλγερινής ηγεσίας. Τα τελευταία, μάλιστα, περιστατικά ταρακούνησαν δεόντως τη θιγόμενη Αλγερία, η οποία με τη σειρά της προέβη σε διακοπή των διπλωματικών της σχέσεων με τη γείτονα, επικαλούμενη «εχθρικές ενέργειες».
Έχοντας μπλεχτεί σε ένα αλυσιτελές γαϊτανάκι οι δύο άσπονδοι εχθροί, η μεταξύ τους ρήξη δύναται να προκαλέσει μία ολική αποσταθεροποίηση στη «Μαύρη Ήπειρο», με το ντόμινο των γεγονότων να αποτελεί ένα εφιαλτικό σενάριο για τη διεθνή κοινότητα. Επομένως, κρίνοντας από τον ρου της ιστορίας και τους αναρίθμητους πολέμους, που εν πολλοίς ανέκυψαν ως αποτέλεσμα της κακής γειτονίας, ευελπιστούμε να μη γίνουμε μάρτυρες νέων κτηνωδιών, επ’ αφορμή των εδαφικών διεκδικήσεων. Εξάλλου, η ανθρώπινη ύπαρξη και αξιοπρέπεια δεν πρέπει να περιορίζονται σε σύνορα και νοητές γραμμές…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Algeria and Morocco: A troubled history, Middle East Eye, διαθέσιμο εδώ
- Explainer: Why did Algeria cut diplomatic ties with Morocco?, France24, διαθέσιμο εδώ
- Morocco-Algeria tension risks dire consequences-Analyst, Africa News, διαθέσιμο εδώ
- Arab League, OIC call for Algeria-Morocco dialogue amid spat, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Algeria cuts diplomatic ties with Morocco over ‘hostile actions’, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Algeria severs diplomatic ties with Morocco, citing ‘hostile actions’, France24, διαθέσιμο εδώ
- Morocco accused of dragging Israel into ‘hazardous adventure’ against Algeria, Middle East Eye, διαθέσιμο εδώ
