Της Φαίης Φωτιάδου,
Είναι γεγονός πως η τεχνολογία εξελίσσεται, η κοινωνία αλλάζει συνεχώς. Οι νέες μορφές που λαμβάνει απαιτούν από τον σύγχρονο άνθρωπο να γνωρίζει πώς να χρησιμοποιήσει έναν υπολογιστή, να διαθέτει ικανότητες στις νέες τεχνολογίες της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Οι ανάγκες αυτές καλύπτουν σιγά σιγά όλο και περισσότερο μέρος της ζωής των ανθρώπων, αποτελώντας βασικό συστατικό της καθημερινότητάς τους.
Άνθρωποι που δεν θέλουν ή αδυνατούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα έχουν φτάσει να θεωρούνται «αγράμματοι», φέρνοντας στην επιφάνεια την παλιά έννοια του αναλφαβητισμού. Τι είναι ο ψηφιακός (ή τεχνολογικός) αναλφαβητισμός; Η ιδέα είναι ευρεία και οι ορισμοί πολλοί. Για τους περισσότερους, ο ψηφιακός αναλφαβητισμός αναφέρεται στη δυσκολία χρήσης των υπολογιστών με τόσο γνωστικές όσο και περισσότερο τεχνικές δεξιότητες για βασικές διεργασίες, σε μέσα μη παραδοσιακά όπως το διαδίκτυο, ο υπολογιστής και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα.
Στην πραγματικότητα, ο «ψηφιακός γραμματισμός» επεκτείνεται μακρύτερα από την τεχνολογική τεχνογνωσία. Περιλαμβάνει μια «ποικιλία ηθικών, κοινωνικών και στοχαστικών πρακτικών που ενσωματώνονται στην εργασία, τη μάθηση, τον ελεύθερο χρόνο και την καθημερινή ζωή». Πολλοί συμπυκνώνονται σε τρεις βασικές αρχές: Τη χρήση (την τεχνική ευχέρεια και ικανότητα πρόσβασης και αναζήτησης στις βάσεις δεδομένων), την κατανόηση (με την έννοια της κατανόησης σε βάθος, σε σημείο που υπάρχει δυνατότητα πλαισίωσης και αξιολόγησης με κριτική σκέψη, αλλά και αναγνώρισης του τρόπου και της λογικής με την οποία δουλεύει η τεχνολογία) και τη δημιουργία (ικανότητα παραγωγής περιεχομένου και επικοινωνίας). Πρόκειται, ουσιαστικά, για έναν συνδυασμό συμπεριφορών και διαθέσεων, σίγουρα διαχωρισμένο από τον υπολογιστή, με απαραίτητη την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα.
«Οι ψηφιακές τεχνολογίες υποστηρίζουν τώρα την αποτελεσματική συμμετοχή σε πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής και εργασίας. Εκτός από την πρόσβαση στην τεχνολογία, οι δεξιότητες και οι ικανότητες που απαιτούνται για τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και για να επωφεληθούν από την αυξανόμενη ισχύ και λειτουργικότητά της δεν ήταν ποτέ πιο ουσιαστικές» -Έκθεση Broadband Commission for Sustainable Development, 2017, UNESCO
Το φαινόμενο του «Ψηφιακού Χάσματος» απασχόλησε την ακαδημαϊκή κοινότητα ήδη από το 1989, όταν το αμερικάνικο Journal of Communication δημοσίευσε ένα άρθρο σχετικά με την απόκλιση που παράγεται ανάμεσα σε «ψηφιακούς ιθαγενείς», άτομα που γεννήθηκαν στη ψηφιακή εποχή και απέκτησαν τις κατάλληλες δεξιότητες χωρίς κόπο, και σε «ψηφιακούς μετανάστες», ανθρώπους που υιοθέτησαν την κουλτούρα της τεχνολογίας αργότερα στη ζωή τους. Οι δύο όροι που εφηύρε ο συγγραφέας Marc Prensky διαχωρίζουν τις δύο κατηγορίες, ενώ το ψηφιακό χάσμα περιγράφει άψογα τις διαφορετικές επιδράσεις μεταξύ των δύο ομάδων.
Οι ψηφιακοί μετανάστες, λοιπόν, χωρίζονται με τη σειρά τους σε δύο μεγάλες υποκατηγορίες, κι έτσι «οργανικά» αναλφάβητοι θεωρούνται άνθρωποι που δεν διδάχτηκαν ποτέ την τεχνολογία, ενώ «λειτουργικά» αναλφάβητοι εκείνοι που ενώ προσπάθησαν να καλλιεργήσουν τις τεχνογνωστικές τους δεξιότητες, δεν κατάφεραν να αποκτήσουν άνεση ως προς τη χρήση της τεχνολογίας. Και στις δύο περιπτώσεις, ο ψηφιακοί μετανάστες καλούνται να αντιμετωπίσουν μια κοινωνία όπου η διαμεσολαβημένη επικοινωνία και η πρόσβαση στην πληροφορία αποτελούν βασικές προϋποθέσεις τόσο στο άτομο όσο και στην ίδια την κοινωνία ως σύνολο.
Μικρότερες ηλικιακές ομάδες, παρότι γεννήθηκαν και εξελίχθηκαν παράλληλα με την τεχνολογία, είναι πιθανό να εμφανίσουν «ψηφιακό αναλφαβητισμό». Σε χώρους όπως το σχολείο, σε στιγμές που συμμαθητές και φίλοι μιλούν για τα νέα ηλεκτρονικά παιχνίδια και γνώσεις πάνω στο διαδίκτυο ή για ταινίες και σειρές που κατέβασαν στα υπέρ-εξελιγμένα κινητά τους, σε ένα παιδί μπορούν να δημιουργήσουν αισθήματα κατωτερότητας, ακόμα και απομόνωσης, καθώς δεν μπορούν παρά να μείνουν αμέτοχοι στην συζήτηση. Αδυνατούν να κατανοήσουν τον κώδικα επικοινωνίας τον «ψηφιακά εγγράμματων».
Στην προσπάθειά τους να ενταχθούν και με την έλλειψη των γνώσεων τον υπολογιστικών συστημάτων, είναι δυνατό «να πέσουν θύματα εξαπάτησης», εντός ή εκτός διαδικτύου. Η άγνοια για το πώς μπορούν να προστατέψουν την ταυτότητα και τα προσωπικά τους δεδομένα, τους κάνει ενδιαφέροντες στόχους για τους κακόβουλους χρήστες.
«Οι ψηφιακές γνώσεις είναι εκείνες οι δυνατότητες που ταιριάζουν σε ένα άτομο για να ζήσει, να μάθει και να εργαστεί σε μία ψηφιακή κοινωνία» –Jisc, 2014
Ο φόβος αυτός μπορεί να ακολουθήσει τους ανθρώπους στην ενήλικη ζωή τους, κάνοντας τους ενήλικες πλέον να απειλούνται με πλήρη περιθωριοποίηση, αφού δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Όσον αφορά τους εργαζόμενους, το ζήτημα εντείνει τη δυσφορία. Στις μέρες μας, από τη στιγμή που τα πληροφορικά συστήματα έχουν κατακλύσει τις εταιρίες και τις επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι αναμένεται να είναι εγγράμματοι, με απόλυτη ψηφιακή ικανότητα. Η πλειοψηφία των ανοιχτών θέσεων εργασίας είναι άπιαστο όνειρο για τους ψηφιακά αναλφάβητους ανθρώπους, που ξεκινούν την αναζήτησή τους με αυτό το σημαντικό μειονέκτημα. Παρεμφερές πρόβλημα προκύπτει σε περιπτώσεις τεράστιου όγκου εργασίας που θα λυνόταν με την παρέμβαση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Η ενημέρωση είναι ένας ακόμα βασικός τομέας που δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος από τη ψηφιοποίηση. Αφορά κατά κύριο λόγο τους ηλικιωμένους ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση σε ψηφιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης ή κινητά τηλέφωνα, κι έτσι μένουν μακριά από τα νέα. Δεν κοινωνικοποιούνται, ούτε ανατρέχουν σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για να μάθουν σχετικά, παραμένοντας, τελικά, στο σκοτάδι μέχρι την επόμενη εφημερίδα ή κοινωνική συνάθροιση.
Συνεπώς, ο ψηφιακός αναλφαβητισμός στις μέρες μας αποτελεί μάστιγα. Ενώ για μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι δύσκολο να διανοηθεί έναν κόσμο χωρίς την τεχνολογία, δεν γίνεται να αγνοήσουμε πως η πλειοψηφία του, δεν έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα.
Επιφέρει, τελικά, ψηφιακές ανισότητες και σύνθετες κοινωνικές συνέπειες, που μόνο με εξιδανικευμένη εκπαίδευση μπορεί να εξαλειφθεί. Πιστεύεται από πολλούς πως ο ψηφιακός γραμματισμός θα έπρεπε να είναι βασικός «πυλώνας της εκπαίδευσης ενός παιδιού, παράλληλα με την ανάγνωση, τη γραφή και τα μαθηματικά και να χρηματοδοτείται και να διδάσκεται ανάλογα» για την σωστή προετοιμασία των μαθητών για τον κόσμο της εργασίας και της ζωής. Μία τέτοια κίνηση θα αποτελούσε συλλογική διαδικασία «συνειδητοποίησης, ενεργοποίησης, κινητοποίησης και απελευθέρωσης των ανθρώπων», που φυσικά απαιτεί την συμμετοχή των ίδιων των ψηφιακά αναλφάβητων.
«Όταν ο μπαμπάς σου ήταν αγόρι δεν υπήρχε τηλεόραση. Τι θα έχουν τα παιδιά σας αύριο, που δεν έχετε ονειρευτεί σήμερα; Αυτό εξαρτάται από εσάς. Κάθε ανακάλυψη έχει ένα καλό και ένα κακό. Τα αεροπλάνα μπορούν να μας απομακρύνουν σε ταξίδια και διακοπές ή μπορούν να ρίξουν βόμβες για να ανατινάξουν σπίτια και εργοστάσια και πόλεις» -Heppell, History of the World, 2001, σελ. Xvi
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το νέο πρόσωπο του αναλφαβητισμού, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Digital Literacy Fundamentals, mediasmarts.ca, διαθέσιμο εδώ
- What Is Digital Literacy?, edweek.org, διαθέσιμο εδώ
- Beloshaw, D. (2014). The Essential Elements of Digital Literacies.
- Collier, A. (2011). Making the Case for Digital Citizenship., (σσ. 1-18).
- Gillen, J., & Barton, D. (2010). Di0gitalηφιακές γνώσεις: Ενημερωτική ενημέρωση για το TLRP-TEL (Ερευνητικό Πρόγραμμα Διδασκαλίας και Μάθησης-Ενισχυμένη Τεχνολογία) . Λονδίνο: Ερευνητικό Πρόγραμμα Διδασκαλίας και Μάθησης ESRC.
- Lankshear, C., & Knobel, M. (Ed.) (2008). Digitalηφιακές λογοτεχνίες: Έννοιες, πολιτικές και πρακτικές. Νέα Υόρκη: Peter Lang Publishing Inc.
- Καλυβίων, Ο. μ. Ψηφιακός Αναλφαητισμός. 1ο ΓΕΛ Καλυβίων.
- Μπουγιάρη, Ε. Γ. ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ. Αθήνα: Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
- Τσανίδου, Ι. (2010). Ψηφιακός Αναλφαβητισμός & Επικοινωνιακή Αγωγή. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
- Φακιολάς, Ν. Αίτια και Πολιτικές Αντιμετώπισης του Αναλφαβητισμού. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών.
