Του Τάσου Μοσχονά,
17 χιλιόμετρα βόρεια της Χώρας της Τήνου, σε υψόμετρο 284 μέτρων βρίσκεται ένα μέρος «σεληνιακό», που για χρόνια ολόκληρα συναρπάζει τους επισκέπτες και αποτελεί αφορμή για θρύλους, μύθους, αλλά και πολλαπλές επιστημονικές έρευνες, με σκοπό να βρεθεί η απάντηση στην ιδιαιτερότητά του. Βλέπετε, ο -ή μάλλον- η Βώλαξ, όπως αποκαλείται στην Τήνο, είναι ένα μέρος στο οποίο κανείς μπορεί να βρει αρκετά διάσπαρτα μεταξύ τους μεγάλα πετρώματα, που δημιουργούν στο σύνολό τους ένα ιδιαίτερα απόκοσμο θέαμα. Το γύρω τοπίο είναι κατά κύριο λόγο άνυδρο, και η έλλειψη βλάστησης προκαλεί την εντύπωση πως βρίσκεσαι στη Σελήνη. Ποιες είναι, όμως, οι διάφορες θεωρίες και θρύλοι σχετικά με τους βράχους, ορισμένοι εκ των οποίων έχουν ζωόμορφοι, και πώς έχουν επηρεάσει τον γειτονικό ομώνυμο οικισμό;
Για τους βράχους και την προέλευσή τους έχουν διατυπωθεί πολλές και ποικίλες θεωρίες. Σύμφωνα με την πρώτη και μυθολογική, στο οροπέδιο έλαβε χώρα η Τιτανομαχία. Θεοί του Ολύμπου και Τιτάνες εκτόξευαν εκατέρωθεν βράχους, με το εξωπραγματικό τους μέγεθος να δικαιολογεί αντίστοιχα και το μέγεθος των βράχων. Σε μια ίσως πιο πιθανή θεωρία, η ευρύτερη περιοχή υπήρχε το σημείο πτώσης ενός γιγάντιου μετεωρίτη, με το χωριό να χτίζεται στο σημείο όπου βρισκόταν ο κρατήρας από την πτώση του και τα βράχια να αποτελούν διασκορπισμένα του μέρη. Μια άλλη θεωρία θρυλεί πως περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια πριν, κοντά στον Βώλακα υπήρχε ένα ηφαίστειο, το οποίο εξερράγη 2 χιλιόμετρα μακριά από το χωριό, εκ του οποίου βρίσκουμε και τα ηφαιστειογενή πετρώματα. Βασικό θεμέλιο αυτής της θεωρίας είναι το γεγονός πως στα πετρώματα βρέθηκε οψιδιανός, πέτρωμα ηφαιστειακό. Η παρουσία οψιδιανού έχει δημιουργήσει και θρύλους για κατοίκηση της περιοχής από τα αρχαία χρόνια, αφού το συγκεκριμένο πέτρωμα χρησιμοποιούνταν σα φυσικό μαύρο γυαλί για την κατασκευή εργαλείων στην αρχαιότητα. Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει πως πρόκειται για υποθαλάσσια βράχια, ο σχηματισμός των οποίων προέκυψε από γεωλογικές μεταβολές που προέκυψαν από τη φημολογούμενη διάσπαση της περιοχής με τη σημερινή περιοχή της Μικράς Ασίας.
Πιο πιθανή, παρ’ όλα αυτά, θεωρείται η επιστημονική εξήγηση του καθηγητή στο τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, Γιώργου Στουρνάρα. Σύμφωνα με τον καθηγητή, οι αποτελούμενοι κυρίως από γρανίτη βράχοι προέκυψαν από τη διάβρωση μάγματος και γρανίτη, που απ’ όταν βγήκε στην επιφάνεια, μεταπλάστηκε από τα στοιχεία της φύσης στα πετρώματα που βλέπουμε σήμερα. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής, η ιδιαιτερότητα της περιοχής έγκειται στο γεγονός πως οι βράχοι του Βώλακα συναντούν το πιο προχωρημένο είδος ανάλογης αποσάθρωσης.
Πέραν από το μυστήριο, πάντως, της περιοχής, δεν πρέπει να λησμονούμε και το γεγονός πως κατοικείται για μια μεγάλη χρονική περίοδο. Οι ιστορικοί διχάζονται όσον αφορά στο ζήτημα, με αρκετούς να μιλούν για ανθρώπινη παρουσία από την αρχαιότητα εξαιτίας του οψιδιανού και άλλους να ισχυρίζονται πως η περιοχή κατοικούνταν από το μεσαίωνα ή τα μεταβυζαντινά χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, ο σημερινός μικρός οικισμός του Βώλακα εντυπωσιάζει τόσο με την αρχιτεκτονική όσο και με την ιστορία του. Όπως είναι φυσικό, η παρουσία των ογκόλιθων στην περιοχή επηρέασε σημαντικά την καθημερινότητα των κατοίκων του οικισμού. Αρκετά σπίτια της περιοχής είναι κτισμένα ακριβώς πάνω στους ογκόλιθους, χρησιμοποιώντας τους ως θεμέλιο και εκμεταλλευόμενα το μέγεθός τους για προστασία από τους συχνά δυνατούς ανέμους της περιοχής. Αρκετές φορές τα δωμάτια και η ίδια η διάταξη των σπιτιών έχει γίνει με βασικό άξονα τους βράχους, αρκετές φορές με τους ίδιους να «εισβάλλουν» στους εσωτερικούς χώρους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ίδια η ονομασία του οικισμού. Η ονομασία «Βώλαξ» προκύπτει από την ιδιαίτερη τηνιακή διάλεκτο, που κάποιες φορές κόβει γράμματα σε λέξεις. Από τους «βωλάκους», λοιπόν, ήτοι τους βράχους, προκύπτει ο «Βώλαξ». Στην απογραφή του 2011, το χωριό μετρούσε μόλις 53 κατοίκους. Στον οικισμό σήμερα υπάρχει ένα μικρό λαογραφικό μουσείο, ένα πέτρινο θέατρο για διεξαγωγή εκδηλώσεων, δύο εστιατόρια, και κάποια καταστήματα πώλησης καλαθιών και τοπικών προϊόντων. Γιατί, όμως, καλάθια, απ’ όλα τα πιθανά προϊόντα που θα μπορούσε να εμπορευτεί η περιοχή;
Η ιστορία της περιοχής με την καλαθοπλεκτική μετράει πολλά χρόνια, και βασικός λόγος της ανάπτυξής της ήταν η φτωχή και βραχώδης γη, που δεν προσέφερε τη δυνατότητα καλλιεργειών. Με τους κατοίκους του Βώλακα να ψάχνουν τρόπο επιβίωσης σε ένα δύσκολο περιβάλλον, αρκετοί άρχισαν να ασχολούνται με την καλαθοπλεκτική. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως η παλαιότερη εκκλησία της περιοχής ονομάζεται «Παναγία η Καλαμάν», κάνοντας προφανή μνεία στα καλάμια και τη σημασία τους για τους κατοίκους. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η περιοχή του Βώλακα αποτελούσε το βασικό προμηθευτή κοφινιών και καλαθιών στο νησί και τα καλάθια της περιοχής φημίζονταν ιδιαίτερα για την ποιότητά και την αντοχή τους. Τα καλάθια χρησίμευαν ιδιαίτερα στις αγροτικές εργασίες, αλλά και σε μεταφορές πραγμάτων και προϊόντων. Με το χρόνο, όμως, η παραγωγή καλαθιών μειώθηκε. Αν και στο παρελθόν πολλές οικογένειες ασχολούνταν με την καλαθοπλεκτική, πλέον στον οικισμό έχουν απομείνει μόνο δύο ειδικευμένοι τεχνίτες, που εργάζονται κυρίως το καλοκαίρι και πωλούν τα προϊόντα τους στα καταστήματα της περιοχής. Έκπτωση σε ποιότητα δεν έχει γίνει πάντως, καθώς παραμένουν περίτεχνα, με τους καλαθοπλέκτες να διατηρούν την παράδοση που θέλει τα καλάμια να κόβονται σε ημέρα με πανσέληνο, για να μη πιάσουν σκόρο και σκουλήκια. Αν και τα καλάθια στο παρόν μάλλον χρησιμεύουν περισσότερο για να διακοσμήσουν έναν χώρο, παρά για να χρησιμεύσουν σε καθημερινές εργασίες, η συνέπεια και η εξακολούθηση της παράδοσης συντελεί στη διατήρηση του ιδιαίτερου χαρακτήρα της περιοχής.
Η περιοχή του Βώλακα, όπως είναι επόμενο, δέχεται μεγάλο αριθμό τουριστών κατά την καλοκαιρινή σεζόν. Πέραν, όμως, των επισκεπτών που θέλουν να ανακαλύψουν τα εξωγήινα πετρώματα και τα περίτεχνα καλάθια, κατά την άνοιξη στην περιοχή συρρέει μεγάλος αριθμός αναρριχητών. Οι βράχοι αποτελούν πόλο έλξης για τους αναρριχητές, ιδιαίτερα όσους καταπιάνονται με το “bouldering”, που σημαίνει ουσιαστικά την αναρρίχηση σε βράχους χαμηλού ύψους χωρίς σκοινιά. Το μέρος θεωρείται μάλιστα ως ένα από τα καλύτερα της Ευρώπης για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Το χωριό Βώλαξ σίγουρα αποτελεί έναν μοναδικό προορισμό στην Ελλάδα, σε ένα από τα πιο όμορφα νησιά των Κυκλάδων. Η ιστορία της περιοχής, η ιδιαιτερότητά της τόσο σε επίπεδο αρχιτεκτονικής, όσο και φυσικού τοπίου, σε συνδυασμό με τη διατήρηση παραδόσεων αιώνων σίγουρα καθιστά την περιοχή έναν προορισμό που κανείς επισκέπτης του νησιού δεν πρέπει να χάσει!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βώλακας Τήνου, Βικιπαίδεια, διαθέσιμο εδώ
- Βώλαξ: Το χωριό της Τήνου με τους απόκοσμους βράχους: Μετεωρίτης ή ηφαίστειο;, Iefimerida, διαθέσιμο εδώ
- Το χωριό με τους τεράστιους μονόλιθους, Η Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ
