Της Χριστίνας Πάτερου,
Καθώς μελετάμε τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, διαπιστώνουμε κοινά μοτίβα ως προς την ιστορική διαμόρφωση των κοινωνιών αυτών που σημαδεύτηκε από την παρουσία ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων και μετέπειτα από την αμερικανική έμμεση και άμεση επιρροή. Η Νικαράγουα, δεν αποτελεί εξαίρεση. H ιστορική πορεία της μικρής αυτής χώρας της Λατινικής Αμερικής έχει σημαδευτεί από τη μακρόχρονη παρουσία των αποικιοκρατικών δυνάμεων της Ισπανίας και της Μ. Βρετανίας και σφραγίστηκε από τη δικτατορία του Somoza και το επαναστατικό κίνημα των Sandinistas. Πριν, όμως, προχωρήσουμε στην ανάλυση της ιστορίας και της σημερινής θέσης της Νικαράγουα, κρίθηκε χρήσιμο να προβούμε σε μία σύντομη περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών της χώρας.
Η Νικαράγουα είναι η μεγαλύτερη χώρα της Κεντρικής Αμερικής με έκταση 130.373 τ.χλμ. και πληθυσμό 6.595.674 κατοίκους, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2020. Συνορεύει με την Ονδούρα στα βόρεια, στα νότια με την Κόστα Ρίκα, ενώ βρέχεται από τον Ειρηνικό Ωκεανό στα δυτικά και τον Ατλαντικό στα ανατολικά.
Η πρωτεύουσα της χώρας είναι η Μανάγουα και το επίσημο νόμισμα της χώρας είναι η Κόρδοβα Νικαράγουας. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ασπάζεται τον χριστιανισμό (83,3%), ενώ η σύσταση του πληθυσμού περιλαμβάνει κυρίως Mestizo (ρίζες από ευρωπαίους και ιθαγενείς) (63,1%) και λευκούς (14%).
Η επίσημη γλώσσα του κράτους είναι τα ισπανικά. Η χώρα ακολουθεί ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, παρ’ όλα αυτά, είναι μέλος διάφορων διεθνών οργανισμών με σημαντικότερους τον ΟΗΕ, την Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και τον OAS (Organization of American States). Η Νικαράγουα συγκαταλέγεται στις φτωχότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, με το Α.Ε.Π. της να φτάνει μόλις τα 12,52 δις για το 2019. Περισσότερα για τους λόγους της κακής οικονομικής της κατάστασης, θα αναλύσουμε και παρακάτω.
Ιστορικά στοιχεία
Αν και η προ-αποικιοκρατική εποχή της Νικαράγουα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, θα εστιάσουμε στην ιστορία της μετά την αποικιοποίησή της από τις Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, έτσι ώστε να καταδείξουμε και τις αιτίες των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα μέχρι σήμερα.
Η Νικαράγουα καταλήφθηκε πρώτη φορά από αποικιοκρατικές δυνάμεις γύρω στο 1500 από τον Pedro Arias Dávila, Ισπανό στρατιώτη, ο οποίος έγινε μετέπειτα και κυβερνήτης της περιοχής που περιλάμβανε και τη σημερινή Νικαράγουα. Οι Ισπανοί αποικιοκράτες ίδρυσαν μόνιμη αποικία το 1524 μέχρι το 1740, όποτε και η περιοχή πέρασε σε βρετανική κατοχή, η οποία διήρκησε μέχρι το 1786. Γενικότερα, η ισπανική αποικιοκρατία αποδείχθηκε καταστροφική για τον ιθαγενή πληθυσμό, καθώς μέσα σε 3 δεκαετίες το περίπου 1 εκατομμύριο των ιθαγενών κατοίκων μειώθηκε δραματικά σε μερικές χιλιάδες, λόγω των ασθενειών που μετέφεραν οι αποικιοκράτες και της ανάπτυξης της δουλείας. Η ισπανική αποικιοκρατία οδήγησε και στην ανάπτυξη δύο μεγάλων πόλεων, που αναδείχθηκαν ως ανταγωνιστικά εμπορικά κέντρα: της Γρανάδας και της Λεών. Το 1811, ξεκίνησε επανάσταση στην περιοχή που βρήκε τις πόλεις Γρανάδα και Λεών σε αντίπαλα στρατόπεδα αυτά του Φιλελεύθερου και του Συντηρητικού Κόμματος. Μετά την αποχώρηση των Ισπανών αποικιοκρατών, η χώρα αποτέλεσε σημείο ενδιαφέροντος των Βρετανών για δεύτερη φορά, αλλά και των Αμερικανών, λόγω της στρατηγικής της θέσης ως εμπορικού δρόμου.
Το 1856, ο Αμερικανός William Walker έγινε Πρόεδρος της χώρας, ωστόσο έναν χρόνο αργότερα εκδιώχθηκε από τις δυνάμεις των πέντε χωρών της Κεντρικής Αμερικής. Τα επόμενα χρόνια τη χώρα κυβέρνησε το Συντηρητικό Κόμμα μέχρι την ανατροπή του μετά από λαϊκή εξέγερση και την νίκη του José Santos Zelaya. Η εχθρική του στάση απέναντι στις Η.Π.Α. οδήγησε στην στήριξη εκ μέρους των τελευταίων της συντηρητικής αντιπολίτευσης, η οποία μετά από εξέγερση το 1909 κατάφερε να πάρει την εξουσία και να εκδιώξει τον Zelaya από τη χώρα. Από την πλευρά τους οι Η.Π.Α., με αφορμή την εκτέλεση δύο αμερικανών στρατιωτών, εισέβαλαν στη Νικαράγουα το 1912, και προχώρησαν στην κατάληψή της στα πλαίσια του «Πολέμου της Μπανάνας», που εξαπέλυαν εκείνη την περίοδο στη Λατινική Αμερική.
Η παρουσία των Αμερικανών παρέμεινε έντονη και οδήγησε στην εξουσία τους Προέδρους Chamorro, οι οποίοι υπέγραψαν το 1916 τη συνθήκη Bryan–Chamorro, με την οποία οι Η.Π.Α. απέκτησαν αποκλειστικά δικαιώματα στα κανάλια και εγκατέστησαν ναυτικές βάσεις στη χώρα. Τα επόμενα χρόνια, οι Η.Π.Α. διατήρησαν ουσιαστική εξουσία στη χώρα, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκε και επαναστατικό κίνημα, με κύριο εκπρόσωπο τον Augusto César Sandinο. Μετά από επιλογή των Η.Π.Α., τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε ο Στρατηγός Anastasio Somoza García, ο οποίος εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο διαβόητους δικτάτορες της Λατινικής Αμερικής. Η οικογένεια Somoza συνέχιζε να κυβερνά τη Νικαράγουα για τα επόμενα 42 χρόνια. Μέγιστη καμπή στην ιστορία της χώρας συνέβη με την ίδρυση του FSLN (Frente Sandinista de Liberación Nacional), πολιτικό κόμμα της Νικαράγουας, που ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 από τους Carlos Fonseca, Silvio Mayorga και Tomás Borge, και πήρε το όνομά του από τον επαναστάτη Augusto César Sandinο. Οι Sandinistas τα επόμενα χρόνια σχεδίαζαν την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος του Somoza, εμπνεόμενοι από την Κουβανική Επανάσταση. Μετά από μια δεκαετία αποτυχημένων προσπαθειών, το FSLN ανέτρεψε τον δικτάτοραSomoza, το 1979, και δημιούργησε δική του κυβέρνηση.
Η πτώση της κυβέρνησης των Sandinistas ξεκίνησε με την εκλογή του Ronald Reagan στις Η.ΠΑ., οι οποίες ανέλαβαν τη χρηματοδότηση, τον εξοπλισμό και την εκπαίδευση των «Contras», παραστρατιωτικής οργάνωσης που είχε ως στόχο την ανατροπή των Sandinistas και του Daniel Ortega, Προέδρου της χώρας, η οποία επετεύχθη τελικά το 1990.
Οι «μεταλλαγμένοι» εναπομείναντες Sandinistas και ο Daniel Ortega θα επιστρέψουν στην εξουσία το 2006, εφαρμόζοντας αυστηρή οικονομική πολιτική με περικοπές και αυταρχική κοινωνική πολιτική, με απαγορεύσεις διαδηλώσεων και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όλα τα παραπάνω διαφαίνονται ξεκάθαρα και στους οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες που αναλύουμε παρακάτω.
Οικονομία
Η Νικαράγουα κατατάσσεται στις πιο φτωχές χώρες της Λατινικής Αμερικής. Συγκεκριμένα, είναι η πιο φτωχή χώρα της Κεντρικής Αμερικής και η δεύτερη φτωχότερη στο Δυτικό Ημισφαίριο. Τα χρόνια οικονομικά της προβλήματα, λόγω των πολιτικών της επιλογών, καθώς και οι κοινωνικές αναταραχές, δεν της έχουν επιτρέψει τη γρήγορη και σταθερή οικονομική ανάπτυξη. Ειδικότερα, η χώρα εφάρμοζε ένα μοντέλο μικτής οικονομίας με ισχυρή παρουσία του δημοσίου τομέα, πολιτική που την οδήγησε σε οικονομική ανάπτυξη μέχρι το 1983. Εντούτοις, το εμπάργκο που εφάρμοσαν οι Η.Π.Α., το 1985, και η κακοδιαχείριση των οικονομικών της χώρας, την οδήγησαν σε οικονομική καταστροφή. Αναλυτικότερα, το Α.Ε.Π. της χώρας κυμαινόταν στα 13,69 δις για το 2017, ενώ το κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π. διαμορφώνεται στα 5.800$ για την ίδια χρονιά.
Οι κύριοι τομείς παραγωγικής δραστηριότητας διαχρονικά ήταν η αγροτική παραγωγή, η ξυλεία και η αλιεία. Ωστόσο μετά το 1990, έχει παρατηρηθεί η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα των υπηρεσιών, κυρίως μέσω του τουρισμού, τομέας που αντιπροσωπεύει το 50% του Α.Ε.Π. της χώρας. Παρ’ολη τη σχετική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών, η χώρα συνεχίζει να αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα φτώχειας, με το 16% του πληθυσμού να βιώνει πολυδιάστατη φτώχεια, τη στιγμή που το ποσοστό της περιφέρειας διαμορφώνεται στο 7%. Η κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια έχει προσπαθήσει να αντιστρέψει αυτήν την ασφυκτική κατάσταση, κυρίως μέσω του δανεισμού από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και την εφαρμογή πολιτικών λιτότητας, χωρίς αποτέλεσμα. Η αναποτελεσματικότητα των πολιτικών αυτών είναι εμφανής και στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας.
Εκπαίδευση
Η οικονομική δυσπραγία και τα υψηλά ποσοστά φτώχειας έχουν επηρεάσει αναντίρρητα και το εκπαιδευτικό σύστημα της Νικαράγουα. Η κυβέρνηση διοχετεύει το 4,3% του προϋπολογισμού στην εκπαίδευση, ποσοστό που μεταφράζεται σε ελλιπείς δομές, υποστελέχωση και ελλείψεις σε εκπαιδευτικό εξοπλισμό. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, αφορά στη σχολική εγκατάλειψη, η οποία έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις. Πιο συγκεκριμένα, το 45% των παιδιών δεν καταφέρνει να εισαχθεί στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ περίπου 250.000 παιδία είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν το σχολείο για να δουλέψουν. Γενικότερα, τα ποσοστά παιδικής εργασίας είναι αρκετά υψηλά στη χώρα λόγω της φτώχειας που αντιμετωπίζουν αρκετά νοικοκυριά, ενώ η οικονομικές ανισότητες στη χώρα διευρύνουν το χάσμα της πρόσβασης σε βασικά κοινωνικά αγαθά. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως μόλις το 65% των παιδιών από φτωχές οικογένειες κατάφερε να ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, σε αντίθεση με το 90% των παιδιών από οικογένειες με υψηλά εισοδήματα.
Υγεία
Παρόμοια προβλήματα συναντάμε και στο σύστημα υγείας της χώρας. Αν και η κυβέρνηση του FSLN στόχευε στη δημιουργία συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, οι πολιτικές εξελίξεις δυσχέραιναν το έργο της και έτσι το σχέδιο οικοδόμησης δημοσίου συστήματος υγείας κατέρρευσε. Σήμερα, το μεγαλύτερο πρόβλημα αναφορικά με το σύστημα υγείας εντοπίζεται στην ανισότητα μεταξύ του αγροτικού και του αστικού πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, από τα 32 νοσοκομεία της χώρας, μόλις τα 3 βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές, οι οποίες αντιστοιχούν στο 40% του πληθυσμού. Η ανισότητα επεκτείνεται και στον παιδικό υποσιτισμό, που φτάνει το 35% στις αγροτικές περιοχές, καθώς και στους θανάτους που σχετίζονται με τη γέννα, αφού το 70% των θανάτων αυτών συνέβησαν σε αγροτικές περιοχές. Επιπρόσθετα, το επίπεδο εκπαίδευσης, αναφορικά με τον τομέα της ιατρικής, είναι αρκετά χαμηλό, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Μερική λύση στο πρόβλημα έχουν δώσει οι «brigadistas», ομάδες κατοίκων που προσφέρουν εθελοντικά ιατρικές υπηρεσίες στις αγροτικές περιοχές.
Ολοκληρώνοντας, θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα πως η χρόνια οικονομική εξάρτηση της Νικαράγουα από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις, η εμπλοκή των Η.Π.Α. και η έντονη πολιτική αστάθεια που πρωταγωνίστησε διαχρονικά, έχουν καταβαραθρώσει την οικονομία της και έχουν δημιουργήσει ένα ασφυκτικό κλίμα στις εξωτερικές τις σχέσεις. Ως απότοκο, η κυβέρνηση των τελευταίων ετών έχει επιλέξει τον δρόμο της λιτότητας και της αυταρχικής κοινωνικής πολιτικής, με καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχουν οδηγήσει σε θάνατο εκατοντάδες πολίτες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- HDI Nicaragua, Retrieved from here
- Nicaragua, Retrieved from here
- Poverty in Nicaragua drives children out of school and into the workplace, Nina Lakhani, Retrieved from here
- Education in Nicaragua, Retrieved from here
- Nicaragua, Retrieved from here
- Sistema de salud de Nicaragua, Retrieved from here
- Healthcare in Nicaragua, unsung Heroes, Retrieved from here
- Ιστορία των Σαντινίστας στη Νικαράγουα, Retrieved from here
