Του Γιώργου Γαλανάκη,
Η ταινία περιγράφει μυθιστορικά την πολιορκία της Μονής Παναγίας Ελεούσας Δοβρά, πλησίον της Βέροιας, που έγινε το Μάρτη του 1822. Η πρώτη σκηνή, ωστόσο, μας μεταφέρει περίπου 120 χρόνια μετά, στο οχυρό Ρούπελ. Η μεταφορά του χρόνου, όμως, δεν είναι τυχαία. Αφηγητής μας στην ταινία είναι ο Διοικητής του οχυρού, Γεώργιος Δουράτσος, που τις ύστατες αυτές ώρες, βρίσκεται λίγο πριν αντιμετωπίσει με αυτοθυσία τους Γερμανούς ναζί, που προέλαυναν προς την Ελλάδα. Ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης, Βασίλης Τσικάρας (υποδύεται επίσης τον ίδιο τον Δουράτσο), το θέλει να συνομιλεί με τον ανθυπολοχαγό (Κωνσταντίνος Λάγκος) στο γραφείο του, όπου αντλούσαν έμπνευση από τις σελίδες της Ιστορίας, δυναμώνοντας την αίσθηση του καθήκοντός τους. Έτσι, ο Δουράτσος, διηγούμενος τις μέρες της «Πολιορκίας», τις διηγείται και σε εμάς.
Η Μονή Δοβρά συμμετείχε αθόρυβα στον Αγώνα, ως «φωλιά» μεγάλων αγωνιστών της εποχής. Εκεί είχαν προγραμματίσει δύο νέοι τον γάμο τους. Ο ιερομόναχος, ηγούμενος Γεράσιμος (Δημήτρης Παπαδόπουλος) ήταν ο ιερέας που θα τους πάντρευε. Έτσι, οι δύο αγαπημένοι, Κατερίνα Ιωάννου (Τατιάνα Μελίδου) και Κωστής Δεληδήμος (Λευτέρης Δημηρόπουλος), θα συναντιούνταν ως τις 12 του Μάρτη για το μυστήριο, μαζί με τις οικογένειές τους. Ο ρυθμός της ταινίας είναι σχετικά αργός, με έμφαση περισσότερο γύρω από την τέλεση του γάμου, αυξάνοντας την ένταση και την αγωνία για τα επερχόμενα. Ένας αρβανίτης, ο Γκιόκας (Δημήτρης Κατσιδονιώτης), που ήθελε την Κατερίνα, επειδή εκείνη δεν ενέδιδε, πρόδωσε στον Κεχαγιά Μπέη (Αντώνη Σιώπκα) τον επαναστατικό χαρακτήρα της Μονής, ώστε να καταστρέψει τις οικογένειες. Οι δύο οικογένειες ήταν περίφημες στη Μακεδονία για τον πατριωτισμό τους, καθότι η Κατερίνα και ο Κωστής είχαν χάσει γονείς και άλλους συγγενείς στους αγώνες για την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς. Ο Κεχαγιά Μπέης έστειλε πρώτα ένα μικρό αναγνωριστικό σώμα στη Μονή Δοβρά, το οποίο, όμως, έγινε αντιληπτό από τους άντρες των δύο οικογενειών και κατατροπώθηκε. Σύντομα, όμως, 500 άντρες θα εμφανίζονταν μπροστά στα τείχη της Μονής, για να την καταστρέψουν.
Τότε, ο ηγούμενος Γεράσιμος, μαζί με τους Σπύρο Ιωάννου (Γιώργος Ζώης) και Γιάννο Δεληδήμο (Μανώλη Σαββίδη), οργάνωσαν άμυνα, εξοπλίζοντας με όσα μπαρουτόβολα και τουφέκια διέθεταν οι μοναχοί και τα μέλη των οικογενειών. Τις δύσκολες αυτές ώρες το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» κυριαρχούσε. Οι πρώτες επιθέσεις αποκρούστηκαν με συγκινητική αυτοθυσία των Ελλήνων, σκοτώνοντας πολλούς Τούρκους. Ωστόσο, η οικογένεια Ιωάννου απώλεσε το πρεσβύτερο μέλος της, τη Μαρία Κάστια (Νταίζη Σεμπεκοπούλου με συγκλονιστική ερμηνεία). Οι μεγάλοι οπλαρχηγοί της Μακεδονίας, όμως, Ζαφειράκης Θεοδοσίου (Γιώργος Γιαννόπουλος), Τάσος Καρατάσος (Γιάννης Περδίκης) και Γάτσιος, επιχειρούσαν γύρω από τη Βέροια και τη Νάουσα και τα στρατεύματά τους διαλύονταν.
Η ατμόσφαιρα μύριζε συνεχώς μπαρούτι και όσο ο Κεχαγιά Μπέης κατέστρεφε τους Έλληνες των γύρω περιοχών, τόσο περισσότεροι Τούρκοι μπορούσαν να εστιάσουν στην πολιορκία της Μονής. Ως τις 12 Μαρτίου είχαν συγκεντρωθεί 4.000 Τούρκοι και ο ηγούμενος ανησυχούσε, αφού έβλεπε μερικούς άνδρες να δειλιάζουν και να ετοιμάζονται να αυτομολήσουν στον εχθρό, μπροστά στο φόβο του βέβαιου χαμού. Μάλιστα, ο Νικήτας Γαζής (Βασίλης Κανελλόπουλος), αδελφικός φίλος της οικογένειας Ιωάννου, φάνηκε να λιποτακτεί, αφού τη νύχτα πριν τη μεγάλη έφοδο του Κεχαγιά Μπέη αποχώρησε από τη Μονή Ελεούσας. Ωστόσο, μέσα σε λίγη ώρα ο Γαζής επέστρεψε απροσδόκητα, φέρνοντας μάλιστα στρατιώτες από τα διαλυμένα σώματα των γύρω περιοχών από τους μεγάλους Έλληνες οπλαρχηγούς! Το κυριότερο ήταν πως έφερε και τον Καρατάσο σε επαφή με τον ηγούμενο. Οι Έλληνες, ενισχυμένοι επομένως με 230 άνδρες επιπλέον, κατάφεραν να πλευροκοπήσουν τους Τούρκους και να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές στον Κεχαγιά Μπέη, κυκλώνοντάς τον! Την επόμενη μέρα, στις 13 του μήνα, ο Καρατάσος με το Γεράσιμο θα έλυναν την πολιορκία. Οι Τούρκοι έχασαν 300 και πλέον άνδρες, ενώ οι Έλληνες 13. Οι ανύπαντροι των δύο οικογενειών έμειναν να πολεμήσουν, αλλά οι παντρεμένοι αποχώρησαν για να ζήσουν και να μπορέσουν να κάνουν παιδιά, συνεχίζοντας ως κλέφτες πια τον Αγώνα για την Ελευθερία. Σύντομα, όμως, μετά τη διάλυση του τουρκικού στρατεύματος, τα μέλη των οικογενειών επανενώθηκαν. Ο Κωστής μάλιστα, βρήκε και τον Γκιόκα, που απειλούσε όλον τον καιρό με απαγωγή ή θάνατο την Κατερίνα και τον εκτέλεσε.
Στην ταινία του Τσικάρα, ο θρύλος πλέκεται έντεχνα με τα ιστορικά γεγονότα, με σεβασμό στο ρεαλισμό, αλλά και με τόση γλαφυρότητα, που κεντρίζει συχνά το συναίσθημα, προκαλώντας συγκίνηση. Μέσα από την περιγραφή της ιστορίας των κεντρικών ηρώων της αφήγησης, δηλαδή των δύο οικογενειών των ερωτευμένων, αναδεικνύεται και η πραγματική Ιστορία. Οι οικογένειες Ιωάννου και Δεληδήμου ανήκουν στο χώρο του μύθου. Ωστόσο, η αντίσταση του ιερομονάχου Γερασίμου και των άλλων μοναχών είναι αληθινή. Όταν οι Καρατάσος και Γάτσιος έφυγαν για να χτυπήσουν τους Τούρκους αλλού, οι Οθωμανοί κατάφεραν να σκοτώσουν το Ζαφειράκη Θεοδοσίου και τους άντρες του, που υπερασπίζονταν πεισματικά τη Νάουσα απέναντι σε 10.000 τακτικό στρατό και 10.600 ατάκτους του Μεχμέτ Εμίν. Στην ουσία, μόνο οι προδοσίες έκαμψαν την αντίσταση του Ζαφειράκη. Οι σφαγές, οι λεηλασίες και τα ανοσιουργήματα που ακολούθησαν στις γύρω περιοχές δε μπορούν να ειπωθούν. Τα εγκλήματα των Οθωμανών δεν είχαν σταματημό για μέρες ολόκληρες. Ο Βακαλόπουλος αναφέρει πως πάνω από 50 γύρω χωριά καταστράφηκαν ολοσχερώς, μαζί με τις μονές και τις εκκλησίες. Όταν οι Τούρκοι βρήκαν ευκαιρία με την απομάκρυνση των οπλαρχηγών, στράφηκαν κατά της Μονής Δοβρά, την οποία κατέστρεψαν. Οι μοναχοί θανατώθηκαν και ο ηγούμενος Γεράσιμος απαγχονίστηκε στο κέντρο της Βέροιας.
Με την ολοκλήρωση της αφήγησης από το Διοικητή Δουράτσο, συμπίπτει και ο επίλογος της ταινίας. Οι σειρήνες ηχούν, πράγμα που σημαίνει πως οι ναζί ήταν ορατοί και ο ανθυπολοχαγός έπρεπε να φύγει από το γραφείο για άμυνα. Οι δύο άνδρες χαιρετιούνται και ο Δουράτσος προσφωνεί τον ανθυπολοχαγό Δεληδήμο· Κωστή Δεληδήμο. Έτσι, αφήνεται να εννοηθεί πως η ιστορία που διηγούταν ο Διοικητής ήταν των προγόνων του συναδέλφου του, προκαλώντας για άλλη μια φορά έκπληξη στο θεατή, αλλά και συγκίνηση για τον επερχόμενο τραγικό χαμό του Δεληδήμου, απογόνου των παλαιών μεγάλων ηρώων της Μονής Δοβρά.
Τέλος, αξίζουν να γίνουν κάποιες ειδικές μνείες για την εξαιρετική αυτή μυθιστορική παραγωγή. Μοναδική είναι η μουσική της Έφης Ράτσου, που σε ωθεί να αισθανθείς εντονότερα το βαρύ κλίμα της ταινίας και πραγματικά εξαιρετικές ήταν ακόμη οι φορεσιές και ο οπλισμός, με ωραία επιμέλεια αυτών από τους Γιάννη Μπάρλο, Φώτη Λουριδά και Σπύρο Κατσίρα. Η «Πολιορκία», αναπάντεχα, παρότι δεν είναι μία ταινία ευρέως γνωστή, περνά τις αξίες του Απελευθερωτικού Αγώνα του 1821 με προσδοκίες διαχρονικές· κι αυτό καθότι το μήνυμα που περνά με την αναλογία της μάχης της Μονής Δοβρά και τη μάχη του οχυρού Ρούπελ, είναι πως ο αγώνας για την ελευθερία συνεχίζεται εις το διηνεκές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ταινία του Βασίλη Τσικάρα (2019) «Πολιορκία», Aratos Films
- Βακαλόπουλος, Απόστολος Ε. (1982) Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση(1821-1829), τ. ΣΤ’, Η εσωτερική Κρίση(1822-1825), Θεσσαλονίκη: Ιδιωτική έκδοση
