Η πολιορκία της Κέρκυρας από τους Οθωμανούς το 1716

Του Σπύρου Μίτσουλη,

Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το 1453, δύο δυνάμεις ανταγωνίζονταν για την κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Αυτός ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο δυνάμεων οδήγησε στο ξέσπασμα επτά διαδοχικών πολέμων, που ως αποτέλεσμα είχαν την κατάκτηση όλων των ενετικών κτήσεων, πλην των νησιών του Ιονίου από τους Οθωμανούς. Κατά τον ΣΤ΄ Βενετοτουρκικό πόλεμο (1684-1699), οι Βενετοί κατάφεραν να ανακτήσουν αρκετά από τα εδάφη που είχαν χάσει στους προηγούμενους πολέμους, με σημαντικότερη κτήση τα εδάφη της Πελοποννήσου. Φυσικά, οι Οθωμανοί ήταν αποφασισμένοι να ανακτήσουν τα εδάφη που απώλεσαν στο προηγούμενο πόλεμο και το 1714 κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον των Βενετών.

Κατά την πρώτη φάση του πολέμου, οι Οθωμανοί επιτέθηκαν κατά των Βενετών στην Πελοπόννησο, την οποία και κατάφεραν να κατακτήσουν σε πολύ σύντομο διάστημα, το καλοκαίρι του 1715. Στη συνέχεια, στράφηκαν κατά της νήσου Κέρκυρας, το επονομαζόμενο «Κλειδί της Αδριατικής», λόγω της στρατηγικής της θέσης. Εξαιτίας της μεγάλης της σημασίας που είχε για την άμυνα η πόλη της Κέρκυρας, οι Βενετοί είχαν προβεί σε ενίσχυση των οχυρώσεών της με την κατασκευή του Νέου Φρουρίου ήδη από τον 16ο αιώνα. Με την έναρξη του πολέμου, οι Βενετοί τοποθέτησαν διοικητή των στρατευμάτων τους στην Κέρκυρα το Γερμανό στρατάρχη, κόμη Johann Matthias von der Schulenburg, ενώ διοικητές του στόλου ορίστηκαν οι Βενετοί Andrea Pisani και Andrea Corner.

Στις αρχές Μαΐου του 1716, ο οθωμανικός στόλος, υπό την ηγεσία του Καπουδάν Πασά Τζανούμ Μεχμέτ Χότζα, αποτελούμενος από περισσότερα από 50 πολεμικά πλοία και αρκετά μεταγωγικά, απέπλευσε από τα Δαρδανέλια, διέσχισε το Αιγαίο, απέφυγε το βενετικό στόλο, που τους περίμενε βόρεια της Ζακύνθου και στις 5 Ιουλίου εισήλθε στο στενό τη Κέρκυρας από το βορρά και αγκυροβόλησε κατά μήκος του καναλιού. Την ίδια στιγμή, κατέφθασε μια μοίρα του βενετικού στόλου, αποτελούμενη από 15 γαλέρες υπό το ναύαρχο Pisani, αλλά, υστερώντας αριθμητικά, αποσύρθηκε στο λιμάνι της Κέρκυρας, κάτω από την προστασία των επάκτιων πυροβόλων του φρουρίου. Στις 8 Ιουλίου, άρχισε η απόβαση των Τούρκων στην περιοχή του Ύψου και των Γουβιών, στα βορειοδυτικά της πόλης της Κέρκυρας. Την ίδια ημέρα κατέφθασε από το βόρειο άνοιγμα του στενού ο ναύαρχος Andrea Corner με τη δεύτερη και ισχυρότερη μοίρα του βενετικού στόλου, αποτελούμενη από 27 ιστιοφόρα πλοία μάχης, και επιχείρησε να επιτεθεί στην τουρκική αρμάδα, χωρίς σημαντικές επιπτώσεις, με αποτέλεσμα οι Βενετοί να αποσυρθούν και να αγκυροβολήσουν μεταξύ των νησίδων του Βίδο και του Λαζαρέτο, καλύπτοντας την πόλη της Κέρκυρας από την πλευρά της θάλασσας.

Στο διάστημα μεταξύ 8 και 18 Ιουλίου, οι Τούρκοι καταφέρνουν να αποβιβάσουν ανενόχλητοι το σύνολο του στρατού τους, το οποίο αποτελείτο από τουλάχιστον 30.000 πεζούς, μεταξύ των οποίων χιλιάδες γενίτσαροι, 3.000 ιππείς, καθώς και εκατοντάδες πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων, με τα οποία ξεκίνησαν να βομβαρδίζουν τις οχυρώσεις και την πόλη της Κέρκυρας. Οι δυνάμεις των υπερασπιστών της Κέρκυρας ήταν ολιγάριθμες και δε ξεπερνούσαν τους 2.500 στρατιώτες, μεταξύ των οποίων υπήρχαν εκατοντάδες Βενετοί, Γερμανοί, Δαλματοί, αλλά και αρκετοί Έλληνες, ενώ στη συνέχεια, ενισχύθηκαν και από εκατοντάδες ντόπιους εθελοντές. Στις 18 του Ιουλίου, κατέφθασε στην Κέρκυρα μια βενετική νηοπομπή, η οποία μετέφερε προμήθειες και ενισχύσεις 1.500 στρατιωτών, ενώ, στις 21 του Ιουλίου, έφτασε για να ενισχύσει το βενετικό στόλο μια μαλτέζικη μοίρα, αποτελούμενη από συνολικά 11 πλοία (4 ιστιοφόρα, 5 γαλέρες και 2 μικρότερα σκάφη). Τέλος, στις 31 του Ιουλίου, έφτασε άλλη μια μοίρα, αποτελούμενη από 14 γαλέρες, προερχόμενη από το Παπικό Κράτος, τη Δημοκρατία της Γένοβας, το Δουκάτο της Τοσκάνης, καθώς και από την Ισπανία.

Η άμυνα της πόλης, πέραν του Νέου Φρουρίου και των οχυρώσεών του, στηριζόταν στους δύο προμαχώνες που βρίσκονταν πάνω στους δύο λόφους Αβράμη και Σωτήρος, οι οποίοι αποτελούσαν την πρώτη γραμμή άμυνας των αμυνομένων. Η επίθεση των Τούρκων ξεκινά την 24^η Ιουλίου, με στόχο την κατάληψη των δύο προμαχώνων, η οποία θα έδινε τη δυνατότητα στους Οθωμανούς να τοποθετήσουν τα πυροβόλα τους σε περίοπτη θέση και από εκεί να βομβαρδίζουν αδιάκοπα τους αμυνόμενους. Οι Βενετοί κατάφεραν να αποκρούσουν τις διαδοχικές επιθέσεις, δίνοντας σκληρές μάχες σώμα με σώμα, με αποτέλεσμα εκατοντάδες Τούρκοι στρατιώτες να σκοτωθούν. Καθ’ όλη αυτή την περίοδο υπήρξαν αψιμαχίες μεταξύ των δύο στόλων, χωρίς, όμως, να γενικευτεί η σύγκρουση. Τελικά, μετά από μέρες μαχών, οι δύο λόφοι καταλαμβάνονται στις 3 Αυγούστου, ύστερα από ηρωική αντίσταση των υπερασπιστών τους. Την επόμενη ημέρα, ο Οθωμανός διοικητής απέστειλε πρεσβεία προς τους Βενετούς, ζητώντας τους την παράδοση της Κέρκυρας, με αντάλλαγμα να τους αφήσει να αποχωρήσουν από το νησί, με τους Βενετούς να αρνούνται να παραδοθούν, όντες αποφασισμένοι να υπερασπιστούν την Κέρκυρα μέχρι τέλους.

Τις επόμενες ημέρες επικράτησε σχετική ηρεμία, με μόνο μικρές αψιμαχίες μεταξύ των δύο πλευρών. Αυτή η ηρεμία οφειλόταν στο ότι οι Τούρκοι προετοιμάζονταν πυρετωδώς για την τελική έφοδο, ανοίγοντας χαρακώματα πλησίον των τειχών, και, από την πλευρά των αμυνομένων, στην απροθυμία του ναυάρχου Pisani να υποστηρίξει με τα πλοία του την έξοδο που σχεδίαζε να πραγματοποιήσει ο στρατάρχης Schulenburg. Στις 15 του Αυγούστου, κατέφθασε μοίρα βενετικών πλοίων που μετέφεραν την είδηση της συντριπτικής νίκης των Αυστριακών στη μάχη του Petrovaradin, καθώς και ενισχύσεις 1.500 στρατιωτών από τη Βενετία, με αποτέλεσμα να προετοιμαστεί έφοδος των αμυνομένων, των οποίων το ηθικό είχε αναπτερωθεί. Η έφοδος πραγματοποιήθηκε τα ξημερώματα της 19^ης Αυγούστου και υποστηρίχθηκε και από βενετικά πλοία. Η επίθεση των Βενετών δε σημείωσε επιτυχία και οι αμυνόμενοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν με σημαντικές απώλειες. Ο Τούρκος διοικητής προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία, διατάσσοντας γενική επίθεση. Η επίθεση αυτή αποκρούστηκε ύστερα από έξι ώρες μάχης, με έξοδο των Βενετών υπό την καθοδήγηση του ίδιου του στρατάρχη von Schulenburg. Πηγές της εποχής αναφέρουν πως τόσο οι αμυνόμενοι όσο και οι Τούρκοι είχαν εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Την επόμενη ημέρα καταφθάνουν νέες ενισχύσεις 6 ισπανικών πλοίων, αλλά και πάλι ο Βενετός ναύαρχος δεν επιχειρεί επίθεση στον τουρκικό στόλο. Κατά το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ξεσπάει ξαφνική θύελλα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν τα τουρκικά χαρακώματα και ο τουρκικός στόλος να υποστεί μεγάλες ζημιές. Στις 22 του Αυγούστου (11 σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο), οι Οθωμανοί αποχωρούν από την Κέρκυρα με κατεύθυνση το βορρά, καταδιωκόμενοι από το βενετικό στόλο.

Οι απώλειες των Οθωμανών αριθμούσαν πολλές χιλιάδες, ενώ, αποχωρώντας, άφησαν πίσω τους τεράστιες ποσότητες πυρομαχικών και εφοδίων και σχεδόν το σύνολο του πυροβολικού τους. Από την πλευρά των Βενετών, οι απώλειες έφτασαν τους 1.700 νεκρούς και σίγουρα υπήρχαν πολλές εκατοντάδες τραυματίες, ενώ η πόλη της Κέρκυρας και η ύπαιθρος γύρω από αυτή υπέστησαν εκτεταμένες καταστροφές. Τα αίτια της τουρκικής υποχώρησης πάντως δεν είναι ξεκάθαρα. Άλλοι υποστηρίζουν πως έλυσαν την πολιορκία, αφού έμαθαν για τη νίκη των Αυστριακών στο Petrovaradin, θέλοντας να μεταφέρουν τις δυνάμεις τους στο βαλκανικό μέτωπο. Άλλοι επισημαίνουν την άφιξη της ισπανικής μοίρας και τη γενικότερη ενίσχυση του βενετικού στόλου ως αιτία. Όμως, ο λαός της Κέρκυρας απέδωσε τη σωτηρία του στη ξαφνική θύελλα που ξέσπασε από θαυματουργή παρέμβαση του Αγίου Σπυρίδωνος, ο οποίος ήταν ο προστάτης Άγιος του νησιού, και γι’ αυτό το λόγο από τότε εορτάζεται με λαμπρότητα στις 11 Αυγούστου το θαύμα του. Με το τέλος της πολιορκίας, απομακρύνεται πλέον ο κίνδυνος για τα νησιά του Ιονίου και την Ευρώπη γενικότερα. Τέλος, ο πόλεμος έληξε στις 21 Ιουλίου του 1718 με τη συνθήκη του Πασάροβιτς, με την οποία και κλείνει ο κύκλος των Βενετοτουρκικών πολέμων.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αθανάσαινας, Γ. (2001), Το Ασέδιο των Κορυφών, Μακεδονικές Εκδόσεις, Αθήνα.
• Σκουτέλης, Ν., Η οθωμανική πολιορκία της Κέρκυρας το 1716, Από την μελέτη στην εφαρμογή, Η επιστασία των έργων στις εξωτερικές οχυρώσεις της Κέρκυρας 1719-1727, Κέρκυρα, 21-23 Οκτωβρίου 2016. Διαθέσιμο εδώ.
• Anderson, R. C. (1952), Naval Wars in the Levant 1559-1853, Princeton: Princeton University Press, New Jersey, chapter VIII, p. 243-269. Διαθέσιμο εδώ.
• Setton, Κ. (1991), Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century, American Philosophical Society, Philadelphia. Διαθέσιμο εδώ.
• «Η τουρκική πολιορκία του 1716 (πρώτη διήγηση)». Από την ιστοσελίδα Corfu History. Διαθέσιμο εδώ.
• «Η τουρκική πολιορκία του 1716 (δεύτερη διήγηση)». Από την ιστοσελίδα Corfu History. Διαθέσιμο εδώ.